وتباسىلىق داستۇرلەر. تۋىستىق قاتىناستار
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتباسىلىق داستۇرلەر. تۋىستىق قاتىناستار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) قازاقتىڭ ادەت – عۇرپىن وقۋشىلاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ. ولاردىڭ تەك ءوز اتا - اناسىن، باۋىرلارىن ءبىلىپ قانا قويماي، جىگىت ادامنىڭ ءوز جۇرتىنان باسقا، ناعاشى جانە قايىن جۇرتى بولاتىندىعىن ۇعىندىرۋ.
ءا) ولاردىڭ تۋىستىق جاقىندىعىن جەكە ءتۇسىندىرۋ ارقىلى تۋىستارعا دەگەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا، وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ.
ب) وقۋشىلارعا ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.
ءتۇرى: اشىق ساباق. ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سالىستىرۋ - اجىراتۋ، ويىن ءادىسى.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سۋرەتتەر، سۋرەتتى - جۇمباقتار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وتباسىندا ادام بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر جارقىراي كورىنىپ، قالىپتاسادى. وتانعا دەگەن ىستىق سەزىم – جاقىندارىنا، تۋعان - تۋىسقاندارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.
(ن. ءا. نازاربايەۆ)
- قۇرمەتتى قوناقتار بۇگىن ءبىز ساباعىمىزدا «التىن ساقا» ويىنىن ويناي وتىرىپ وتكىزبەكشىمىز. قۇرمەتتى كورەرمەندەر مەن ويىنعا قاتىسۋشى بالالار! مەنىڭ قولىمداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، «تابالدىرىقتان» اتتاپ كۇيمەلەردەن ورىن الايىق. دايىندالعان سۇراقتار ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى.
ءىى. وتكەندى پىسىقتاۋ.
1. وتباسى دەپ كىمدەردى ايتامىز؟
2. وتباسىنا كىمدەر جاتادى؟
3. سەنىڭ وتباسىن قانداي؟
4. ءوز وتباسىڭا قانداي كومەك بەرەسىڭ؟
5. قانداي ماماندىق تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن تىرەۋ دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى وتباسىنىڭ اسەرى مول. وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسى، ءوزارا سويلەسىپ، نە بولماسا اتا - انانىڭ، بالانىڭ مىندەتىن اتقارۋ عانا ەمەس، بەرەكە - بىرلىك، سۇيىسپەنشىلىكپەن ارالاسسا، بوساعاسى بەرىك، شاڭىراعى بيىك وتباسىنا اينالارى ءسوزسىز.
اتا مەن انا – بالا تاربيەسىنىڭ قامقورشىسى، ونەگەسى.
اتا - اسقار تاۋ،
انا – باۋىرداعى بۇلاق،
بالا جاعاسىنداعى قۇراق
تابالدىرىقتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى. ەندى قول سوعىپ اۋدەم جەرگە شاقىرايىق.
ءىىى. جاڭا ساباق.
«اۋدەم جەر» تاپسىرمالارى.
1. اتا – اناعا كومەكشى: بالاسى، قىزى، نەمەرەسى، كەلىنى، قارىنداسى، ءىنىسى، باۋىرى.
2. اتا - اناعا باسشى: كەنجە ۇل نەمەسە باعاتىن بالاسى، قىزى.
3. ورتاق قاسيەتى: ادام.
جەتى اتانى ايت؟
اتا – اكە – نەمەرە – شوبەرە – شوپشەك – نەمەنە – تۋاجات (جەكجات، جۇرەجات)
«انا» تۋرالى شاعىن اڭگىمە قۇراستىرۋ.
- ۋاقىت وتە كەلە وسى وتباسىنداعى ادامداردىڭ جاقىندىعى قالاي وزگەرەدى. ءيا، ولار ءبىر - بىرىمەن تۋعان – تۋىسقاندارعا اينالادى. ەندەشە، بالالار، «تۋعان – تۋىسقاندار» دەگەن ماتىنمەن تانىسامىز. (ءوز بەتىنشە ىشتەي وقىتۋ، ءار توپ داۋىستاپ وقيدى).
اتا مەن اجە – اكەنىڭ اكەسى مەن شەشەسى. كوپتەگەن نەمەرەلەر اتاسى مەن اجەسىنىڭ تاربيەسىندە وسەدى. ەرجەتكەندە اتاسى مەن اجەسىنە قولعانات بولىپ، كومەكتەسەدى. اجەسىن نەمەرەلەر تىڭداپ، قۇرمەتتەپ، سىيلايدى.
اكە مەن انا – بالانى دۇنيەگە اكەلۋشى، اسىراپ - باعۋشى، تاربيەلەپ - ءوسىرۋشى، ەڭ جاقىن قامقور ادامدار.
بالا – اتا - انانىڭ ۇرپاعى، ءومىرىنىڭ جالعاسى، قۋانىشى، ۇلكەن ءۇمىتى. ول اتا - اناسىنىڭ الدىندا شەكسىز قارىزدار. قۇران كارىمدە: «ءبىز ادامدارعا اتا - انالارىنا جاقسىلىق جاساۋدى بۇيىردىق» دەپ جازىلعان.
بالالاردىڭ ۇلكەنى ۇل بولسا – اعا، قىز بولسا – اپكە دەپ؛ كىشىلەرى ۇل بولسا – ءىنى، قىز بولسا - قارىنداس، ءسىڭلى دەپ اتالادى. اعا مەن اپكە ءوز ىنىلەرى مەن قارىنداس، سىڭلىلەرىنە قامقور بولادى. اكە - شەشەسىنە كومەكتەسىپ، ولارعا قاراسادى.
ناعاشى جۇرت – شەشەنىڭ توركىن جۇرتى. ياعني انانىڭ اكە - شەشەسى، اعا - ءىنى، اپكە - ءسىڭلى، جەڭگە - كەلىندەرى مەن باسقا دا اتالاس تۋىستارى ناعاشى بولادى.
قاراعاندى وبلىسى،
بالقاش قالاسىندا №16 ورتا مەكتەبىندە
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بالتاباي ءمولدىر سەرعازى قىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) قازاقتىڭ ادەت – عۇرپىن وقۋشىلاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ. ولاردىڭ تەك ءوز اتا - اناسىن، باۋىرلارىن ءبىلىپ قانا قويماي، جىگىت ادامنىڭ ءوز جۇرتىنان باسقا، ناعاشى جانە قايىن جۇرتى بولاتىندىعىن ۇعىندىرۋ.
ءا) ولاردىڭ تۋىستىق جاقىندىعىن جەكە ءتۇسىندىرۋ ارقىلى تۋىستارعا دەگەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا، وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىنىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ.
ب) وقۋشىلارعا ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ.
ءتۇرى: اشىق ساباق. ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، سالىستىرۋ - اجىراتۋ، ويىن ءادىسى.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، سۋرەتتەر، سۋرەتتى - جۇمباقتار
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وتباسىندا ادام بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر جارقىراي كورىنىپ، قالىپتاسادى. وتانعا دەگەن ىستىق سەزىم – جاقىندارىنا، تۋعان - تۋىسقاندارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.
(ن. ءا. نازاربايەۆ)
- قۇرمەتتى قوناقتار بۇگىن ءبىز ساباعىمىزدا «التىن ساقا» ويىنىن ويناي وتىرىپ وتكىزبەكشىمىز. قۇرمەتتى كورەرمەندەر مەن ويىنعا قاتىسۋشى بالالار! مەنىڭ قولىمداعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، «تابالدىرىقتان» اتتاپ كۇيمەلەردەن ورىن الايىق. دايىندالعان سۇراقتار ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى.
ءىى. وتكەندى پىسىقتاۋ.
1. وتباسى دەپ كىمدەردى ايتامىز؟
2. وتباسىنا كىمدەر جاتادى؟
3. سەنىڭ وتباسىن قانداي؟
4. ءوز وتباسىڭا قانداي كومەك بەرەسىڭ؟
5. قانداي ماماندىق تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
وتباسىنىڭ باستى قازىعى، التىن تىرەۋ دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى وتباسىنىڭ اسەرى مول. وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسى، ءوزارا سويلەسىپ، نە بولماسا اتا - انانىڭ، بالانىڭ مىندەتىن اتقارۋ عانا ەمەس، بەرەكە - بىرلىك، سۇيىسپەنشىلىكپەن ارالاسسا، بوساعاسى بەرىك، شاڭىراعى بيىك وتباسىنا اينالارى ءسوزسىز.
اتا مەن انا – بالا تاربيەسىنىڭ قامقورشىسى، ونەگەسى.
اتا - اسقار تاۋ،
انا – باۋىرداعى بۇلاق،
بالا جاعاسىنداعى قۇراق
تابالدىرىقتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى. ەندى قول سوعىپ اۋدەم جەرگە شاقىرايىق.
ءىىى. جاڭا ساباق.
«اۋدەم جەر» تاپسىرمالارى.
1. اتا – اناعا كومەكشى: بالاسى، قىزى، نەمەرەسى، كەلىنى، قارىنداسى، ءىنىسى، باۋىرى.
2. اتا - اناعا باسشى: كەنجە ۇل نەمەسە باعاتىن بالاسى، قىزى.
3. ورتاق قاسيەتى: ادام.
جەتى اتانى ايت؟
اتا – اكە – نەمەرە – شوبەرە – شوپشەك – نەمەنە – تۋاجات (جەكجات، جۇرەجات)
«انا» تۋرالى شاعىن اڭگىمە قۇراستىرۋ.
- ۋاقىت وتە كەلە وسى وتباسىنداعى ادامداردىڭ جاقىندىعى قالاي وزگەرەدى. ءيا، ولار ءبىر - بىرىمەن تۋعان – تۋىسقاندارعا اينالادى. ەندەشە، بالالار، «تۋعان – تۋىسقاندار» دەگەن ماتىنمەن تانىسامىز. (ءوز بەتىنشە ىشتەي وقىتۋ، ءار توپ داۋىستاپ وقيدى).
اتا مەن اجە – اكەنىڭ اكەسى مەن شەشەسى. كوپتەگەن نەمەرەلەر اتاسى مەن اجەسىنىڭ تاربيەسىندە وسەدى. ەرجەتكەندە اتاسى مەن اجەسىنە قولعانات بولىپ، كومەكتەسەدى. اجەسىن نەمەرەلەر تىڭداپ، قۇرمەتتەپ، سىيلايدى.
اكە مەن انا – بالانى دۇنيەگە اكەلۋشى، اسىراپ - باعۋشى، تاربيەلەپ - ءوسىرۋشى، ەڭ جاقىن قامقور ادامدار.
بالا – اتا - انانىڭ ۇرپاعى، ءومىرىنىڭ جالعاسى، قۋانىشى، ۇلكەن ءۇمىتى. ول اتا - اناسىنىڭ الدىندا شەكسىز قارىزدار. قۇران كارىمدە: «ءبىز ادامدارعا اتا - انالارىنا جاقسىلىق جاساۋدى بۇيىردىق» دەپ جازىلعان.
بالالاردىڭ ۇلكەنى ۇل بولسا – اعا، قىز بولسا – اپكە دەپ؛ كىشىلەرى ۇل بولسا – ءىنى، قىز بولسا - قارىنداس، ءسىڭلى دەپ اتالادى. اعا مەن اپكە ءوز ىنىلەرى مەن قارىنداس، سىڭلىلەرىنە قامقور بولادى. اكە - شەشەسىنە كومەكتەسىپ، ولارعا قاراسادى.
ناعاشى جۇرت – شەشەنىڭ توركىن جۇرتى. ياعني انانىڭ اكە - شەشەسى، اعا - ءىنى، اپكە - ءسىڭلى، جەڭگە - كەلىندەرى مەن باسقا دا اتالاس تۋىستارى ناعاشى بولادى.
قاراعاندى وبلىسى،
بالقاش قالاسىندا №16 ورتا مەكتەبىندە
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بالتاباي ءمولدىر سەرعازى قىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
1 جەلتوقسان تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى تاربيە ساعاتى (ەلباسى ەڭسەلەتكەن ەلوردا)
