InfoHub Logo

وتەگەن دالادا ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى كەشكە تامان البان دەگەن ەلدەگى ءاجىباي دەگەن وزىمەن قاتارلاس ءبىر ازاماتتىڭ ۇيىنە قونۋعا كەلسە، ءاجىباي ۇيىندە جوق ەكەن. ءاجىبايدىڭ ايەلى وتەگەندى قوندىرىپ، قوناقاسىعا قوي سويىپ، ىشەك-قارنىن ارشىپ، باس-سيراق ءۇيتىپ جۇرگەندە ەكى تۇلىم، ءبىر كەكىلى بار ءۇش-تورت شاماسىنداعى بالا قىڭقىلداپ جىلاي بەرگەن سوڭ وتەگەن:

— ەي، قىزىم، جىلاما، — دەپتى.

باس ءۇيتىپ وتىرعان ءاجىبايدىڭ ايەلى:

— اتى قىرىق جەتى ەمەس، ات ۇستار ەدى، — دەيدى. وتەگەن:

— ات ۇستار بولسا، بۇل شىركىن ماعان بالا (كۇيەۋ) بولسىن، — دەپ ماڭدايىنان سيپاپتى. وتەگەن كەتكەن سوڭ بىرنەشە كۇننەن كەيىن ءاجىباي ۇيىنە كەلگەندە ايەلى:

— انە كۇنى وسىندا وتەگەن قونىپ، ءبىزدىڭ جاقسىلىقتى «ماعان بالا بولسىن»، — دەپ كەتتى، — دەدى.

سودان بىرنەشە جىلدار وتكەن سوڭ جورىقتا جۇرگەن وتەگەننىڭ شىدەرى ءۇزىلىپ قالىپتى. كۇندىز ءبىر جەردە ات وتتا- تىپ وتىرعاندا وتەگەن ايۋساعا ايتادى:

— سەن مىنا ۇزىلگەن شىدەردى الىپ ءاجىبايعا بارشى. ۇقىپتى نارسە ەدى، باسى ارتىق شىدەرى بار ما ەكەن؟ — دەپ ايۋسانى جۇمسايدى. ايۋسا ۇزىلگەن شىدەردى قولىنا الىپ ءاجىبايعا بارىپ، وتەگەننىڭ شىدەر سۇراتىپ جىبەرگەنىن ايتىپتى. ءاجىباي ۇزىلگەن شىدەرگە ءبىر ساۋ شىدەردى قوسىپ ەكى شىدەردى قولىنا ۇستاپ، تاماشا ەتۋشى كوپشىلىككە ايقايلاي ايتادى:

— ۋا، جيىلعان كوپ! مىناۋ ەكەۋمىز قۇدا ەدىك. بۇل مەنەن ءبىر شىدەر سۇراتىپ جىبەرىپتى. مەن وعان مىنا شىدەردى بەردىم. بۇل شىدەردىڭ ءۇش بۇتاعى.— وتەگەننىڭ ءۇش تۇلىك قالىڭ مالى، شىدەردىڭ مىنا جەلىسى — وتەگەننىڭ ءارتۇرلى كادەسى. ەندى مەن وتەگەننىڭ قىزىنىڭ قالىڭ مالىنان قۇتىلدىم با؟ — دەپ ايقايلاپتى. ەرىگىپ وتىرعان كوپشىلىك:

— ءاجىباي، سەن وتەگەننىڭ قالىڭ مالى مەن بارلىق كادەسىنەن قۇتىلدىڭ، — دەپ (تاماشالاپ) شۋلاسىپتى. ايۋسا ەكى شىدەردى دە الىپ وتەگەنگە كەلەدى. جورىقتان جۇرت تاراسىپ، ۇيلەرىنە كەتەدى.

تاعى بىرنەشە جىل ءوتىپ، قىز بەن ۇل ەرجەتكەن مەزگىلدە وتەگەن ءبىر جاتقان كەلسە، اۋلىنان ءۇش-تورت بوتەن ەرتتەۋلى اتتاردى كورىپ، دالادا جۇرگەن بايبىشەسىنەن:

— بۇل اتتار كىمدىكى، — دەپ سۇراپتى. بايبىشەسى:

— قاڭعىرما (تۇزدە كوپ جۇرگەندىكتەن «قاڭعىرما» دەگەنى ەكەن)، ءبىر باسىڭا جەتەتىن دۇنيە بار عوي. قايدا ءجۇرىپ قارىزداندىڭ، «كۇيەۋمىز» — دەپ كەلىپ وتىرعان ەلدىڭ اتتارى، — دەپتى اشۋلانىپ.

وتەگەننىڭ «ءاجىبايدىڭ بالاسى ماعان بالا بولسىن» دەگەنى سوندا ەسىنە ءتۇسىپتى دە: «ە، ماقپالجاننىڭ كۇيەۋى ەكەن عوي»، — دەپ ويلانىپ، بايبىشەسىنە:

— سەن ماعان ۇرىسپا. قولىڭا قاپ ال دا، ءۇش كەرەگەنىڭ استىندا جاتقان كۇيەۋ بالاڭدى كورشى. مەن كورگەن بالا بولسا، وسكەن سوڭ بۇزىلىپ كەتپەسە، سەنىڭ ماقپالجانىڭا لايىقتى ەدى. ەگەر كۇيەۋ بالاڭ كوڭىلىڭە جاقسا، مەندە نە داۋىڭ بار؟ — دەپتى.

وتەگەن ايتقان سوڭ بايبىشەسى قولىنا قاپ الىپ، تەزەك تەرگەن ايەل بولىپ ءۇش كەرەگەنىڭ استىندا جاتقان كۇيەۋ بالانى كورىپ: «قاڭعىرمانىڭ ايتقانى راس ەكەن»، — دەپ ريزا بولىپ، ۇيىنە قايتىپتى.

كۇيەۋ بىرنەشە كۇن اۋىل سىرتىندا جاتىپ، ەلىنە قايتقاندا، ىلەنىڭ وزەنىندەگى مۇزدىڭ ۇستىمەن جۇرسە، مۇز ويىلىپ، كۇيەۋ بالا سۋعا كەتىپ ءولىپتى. وتەگەننىڭ ايەلى: «قۋ كوزىم، جاس بالانىڭ تۇبىنە جەتتىڭ با؟» — دەپ جىلاپتى.

كۇيەۋ ولگەن سوڭ، ارتىنداعى جەتى جاسار ءىنىسى جاقىپقا قالىڭسىز بەرىپتى. قىزدى الىپ بارعان جەتى جاسار جاقىپ ەرجەتىپ، جىگىت بولعان سوڭ، جاقىپ پەن ماقپالدان ەكى ۇل تۋادى.

ۇلكەنىنىڭ اتى — ەسىركەپ، كىشىسىنىڭ اتى — مۇسىركەپ. وسى ەكى بالا اتقا مىنەتىن بولعاندا، ءاجىباي ءبىر كۇنى جاقىپ پەن ماقپالدى شاقىرىپ الىپ:

— ءبىر اۋىز قالجىڭمەن وتەگەننىڭ قارىزى مەنىڭ موينىمدا كەتىپ بارادى. مىناۋ ەكى جيەنىن ەرتىپ، ماقپال، جاقىپ، قاستارىڭا ون شاقتى ادام جولداس الىپ، ءجۇز جىلقى، ەلۋ تۇيە ايداپ بارىپ، كوزىمنىڭ تىرىسىندە وتەگەننىڭ قارىزىنان قۇتقارىڭدار! — دەيدى.

ماقپال مەن جاقىپ ءاجىبايدىڭ ايتقان مالدارىن ايداپ، ەكى ۇل مەن جولداستارىن ەرتىپ، ءبىرقانشا كۇن جول ءجۇرىپ، وتەگەننىڭ ۇيىنە كۇندىز كەلىپ تۇسەدى. وتەگەن ۇيدە جوق ەكەن. كەشكە وتەگەن اۋلىنا كەلسە، اۋلىنىڭ سىرتىندا ەرتتەۋلى اتتاردى كورىپ، اتتان تۇسپەي بايبىشەسىن شاقىرىپ، جاي سۇراپتى. بايبىشە:

— كەلىپ وتىرعان جاقىپجان مەن ماقپالجان، تاعى ەكى جيەن، جولداستارىمەن. انا جىلقىلار مەن تۇيەلەر—سولاردىڭ ايداپ كەلگەن مالدارى، — دەيدى. وتەگەن بۇل ءسوزدى ەستىپ، سەگىز ۇلىن شاقىرىپ:

— بالالارىم، مەنەن تۋعان بالا بولساڭدار، ءاجىبايدىڭ تاعالى تايلارىنا تيمەي، وزدەرىنە قايتارىڭدار! — دەپتى. بالالارى:

— اكە، بۇل قىزىڭىزدان قالىڭ مال المايمىز با؟ — دەسە، وتەگەن:

— ءاجىباي كوپتىڭ ىشىندە ايقايلاپ ءبىر شىدەر وتكىزدى. «ءۇش بۇتاعى — ءۇش تۇلىك مالى، جەلىسى — بارلىق كادەسى. قۇتىلدىم با، كوپشىلىك!» — دەگەندە، كوپشىلىك: «قۇتىلدىڭ»، — دەدى. سول جەتەدى، — دەپ، ءاجىبايدىڭ ءبىر مالىنا ەمەس، مالىنىڭ جالعىز قۇلىنىنا تيگىزبەي، نەشە كۇن قوناق قىلىپ جىبەرىپتى.

سودان جاقىپتار اۋىلدان شىعا بەرگەندە وتەگەننىڭ بازارباي دەگەن ۇلى ءبىر ايعىردى قالاپ الىپ قالعان ەكەن، اكەسىنە ايتپاي. مۇنى ارادا بىر-ەكى جىل وتكەن سوڭ عانا بىلگەن باتىر بالاسىنا قاتتى رەنجىپتى. سودان بازارباي ۇرپاعى وسپەي قالعان ەكەن. وتەگەن بالالارى ىشىندەگى ازى دا وسى بازارباي بالالارى دەسەدى.

---