InfoHub Logo

ءوز ۇرپاعىنا جەتى اتاسىن ۇيرەتۋ — اتادان بالاعا جالعاسىپ كەلە جاتقان قازاقتىڭ تاربيەلىك ءداستۇرى. مۇنىڭ قانداستىق جاعىنان العاندا ۇلگى بولارلىق زور قىزمەتى مەن ماڭىزىن حالقىمىز ەرتە تۇسىنگەن جانە ونى بەرىك ۇستانىپ كەلگەن. ەندى وسى قاعيدانىڭ تەرەڭ تامىرىنا كوز جىبەرىپ كورەيىك.

بىرىنشىدەن، جەتى اتا تۋىسقاندىق، اعايىندىق بىرلىكتى، ىنتىماقتى ۇستانا وتىرىپ، ءبىر اۋىل، ءبىر باۋىر بولىپ ءومىر سۇرگەن. ءبىر رۋدىڭ ادامدارى وسى كۇنگە دەيىن ءبىر جەردە مەكەندەپ كەلە جاتىر.

ەكىنشىدەن، جەتى اتاعا دەيىنگى تۋىس-تۋعانداردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى دە، كۇنكورىسى دە، تۇرعان جەر، سۋى دا، ءورىس، قونىس، جايلاۋى دا قىسى-جازى قاتار نەمەسە بىرگە بولادى. قيىندىقتا بىر-بىرىنە دەمەۋشى، قامقورشى، پانا بولادى، قۋانىشتى دا، رەنىش-قايعىنى دا بىرگە بولىسەدى.

ۇشىنشىدەن، ءبىر اتادان تاراعان تۋىستار مەن جاس ۇرپاقتار ءبىرىن-بىرى جاقسى تانيدى. ءاعالى-ىنىلى، ءاپالى-سىڭلى دەگەندەي، سىيلاستىقتا، باۋىرمالدىقتا بىرگە وسەدى. مۇنداي تۋىس-تۋعان، جاقىن-جۋىقتار اراسىندا ورىنسىز جانجال، ۇرلىق-قارلىق، بارىمتا، زورلىق-زومبىلىق سياقتى جات ىستەر بولمايدى. ويتكەنى ءتارتىپ بويىنشا تۋىستار ءبىر-بىرىنىڭ مالىن ۇرلامايدى. كەرىسىنشە، سىرتتاي قامقورشى بولىپ، جاقىن-جۋىقتارىنىڭ مال-جانىنا كوز سالىپ جۇرەدى. اكەلەر مەن انالار ءبىر كىندىكتەن شىققان پەرزەنتتەرىن ەل، رۋ نامىسىن قورعايتىن ەرجۇرەك، قايىرىمدى، قانشىل، ۇيىمشىل، باۋىرمال ەتىپ تاربيەلەيدى. «قانىنا تارتپاعاننىڭ قارى سىنسىن» — دەپ قاتتى ايتاتىنى تاعى بار. جەتى اتا ۇعىمىندا اعايىن اراسىنداعى ۇزىلمەس بىرلىك، بۇزىلماس تەكتىلىك، تاربيە، ءتالىمى وتە زور.

ەندى وسى جەتى اتا شەجىرەسىنە كىم جاتادى؟ بۇل تۋرالى ءار ءتۇرلى ويلار مەن بولجامدار، تالاس-پىكىرلەر باسپاسوزدە دە، باسقا ورتادا دا تۋىنداپ جاتادى. تۋرا ايتۋ كەرەك، بۇل — بۇرىنعى ارۋاقتى اتا-بابالارىمىز بەكىتىپ، ايتىپ، دالەلدەپ، ناقتى تۇجىرىمداپ سالىپ كەتكەن سارا جول. جەتى اتا ۇعىمى — جاڭا زاڭ جوباسى ەمەس، ەجەلدەن قالىپتاسقان قاناتتى قاعيدا، ساناعا سىڭگەن وسيەت، ونەگە مەكتەبى، اتا سالتىمىز.

قازاق حالقى ءار سوزگە ءمان بەرگەن. اڭگىمە ەتىپ وتىرعان تاقىرىپتا اتا دەگەن ءسوز بار، ياعني بۇل اتا-بابا دەگەن ۇعىمدى كورسەتىپ، تايعا تاڭبا باسقانداي، سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ايتىپ تۇر. ولاي بولسا، جەتى اتا شەجىرەسى وزىمىزگە دەيىنگى اتا-بابالارىمىزدان باستاپ تاراتىلادى.

1. ءوزىڭ. 2 اكە. 3. اتا. 4. ارعى اتا. 5. بابا. 6. ءتۇپ اتا. 7. تەك اتا.

بۇل اتاۋلار كەي جەرلەردە باسقاشا اتالۋى دا مۇمكىن. ءبىراق، قالاي دەگەنمەن دە، جەتى اتا جولى وسىلايشا تاراتىلاتىنىن بۇرىنعى بي، شەشەندەر ايتىپ كەتكەنى اقيقات شىندىق. بۇرىنعىلار ءجون سۇراسقاندا: «اتا-تەگىڭ كىم؟» — دەپ سۇرايتىنى، مىنە، وسىدان شىققان.

اتا-بابالارىمىز جەتى اتاعا دەيىن قان ارالاستىرمايدى، تۋىستىق قالىپتى بۇزبايدى. سەگىزىنشى اتادان باستاپ جاڭا رۋ اتىن بەلگىلەيدى. بۇل ءۇشىن سول اتانىڭ اقساقالدارى مەن بيلەرى، ەل اعالارى رۋ مۇشەلەرىن شاقىرىپ، بوز بيە سويىپ، باتالاسادى. ولار جەتى اتاعا تولعانىن ايتىپ، بۇدان بىلاي قىز الىسىپ، قىز بەرىسەتىن قۇدالىققا رۇقسات ەتەتىن جول اشادى. بۇل ءداستۇر —  تەكتى، دەنى ساۋ، تازا ۇرپاق ءوسۋىنىڭ كەپىلى. وسىنداي تەكتى ۇرپاق ءوسىرۋ تاربيەسىن بۇرىنعىلار ەرتەدەن-اق بىلگەن جانە ونى قاتتى قاداعالاپ وتىرعان.

ءسوز رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، قازاقتا جۇرەجات، تۋاجات دەگەن تۋىستىق اتاۋلار بار. مۇنى بىرەۋلەر جەتى اتا بالاسىنا تەلىپ ءجۇر. بۇل جەردە جات دەگەن سوزگە ءمان بەرۋ كەرەك. ۇلت تاربيەسىنە زەر سالساق، ۇرپاق بۇرىنعى اتا-بابالارىن جات سانامايدى. مىسالى، قارا قىپشاق قوبىلاندىنىڭ قازىرگى 15، 16-شى ۇرپاقتارى باتىردى ءوز اتام دەپ ماقتان تۇتادى. ەگەر وسىعان توقتايتىن بولساق، انىعىندا تۋاجات — قىزدان تارايتىن ۇرپاق.

---