وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە
ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى،
«№7 جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى» كمم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
تەميربەكوۆا اقمارال جۋسيپالييەۆنا
تاقىرىبى: «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»
ماقساتى:
1) بالالاردى تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا جانە قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ؛
2) وقۋشىلاردى ءتىل مادەنيەتىن ساقتاي بىلۋگە، ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەسۋگە، ءسوز ونەرىنە باۋلۋ؛
3) وقۋشىلاردى اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋشى بولۋعا دارىپتەۋ.
كورنەكىلىگى: ساباقتىڭ تاقىرىبى، ماقساتى جوسپارى؛ ءتىل تۋرالى ناقىل سوزدەر؛ بۋكلەتتەر. سونبەس جۇلدىزدار تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي، (ا. قۇنانباي ۇلى، م. اۋەزوۆ، ا. بايتۇرسىن ۇلى، ت. ب.) سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
بارىسى: 1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە جىلى لەبىزدەرىن ايتادى.
ءمۇعالىم: بۇگىن ءبىزدىڭ وسىلاي مەرەكەلى كەشكە جينالىپ وتىرعانىمىز – اللانىڭ بىزگە بەرگەن ۇلى باقىتىنىڭ ارقاسى. ول باقىت – بەيبىتشىلىك، ول باقىت – تاۋەلسىزدىك. تاۋەلسىزدىگىمىزدى، ەركىندىگىمىزدى باياندى ەتەر باستى قارۋىمىز – تۋعان ءتىل. انانىڭ بال ءسۇتى مەن بويعا ءسىڭىرىپ، اسىل الديىمەن جانعا دارىعان ءتىلىمىزدى قادىرلەيىك مارتەبەسىن اسىرايىق، - دەپ وتكىزگەلى وتىرعان تاربيە ساعاتىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە». باستى ماقساتى، وقۋشىلاردى تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋشى بولۋعا تاربيەلەۋ.
– ال، بالالار، ۇلى اباي اتامىز
وتكىردىڭ ءجۇزى،
كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس» دەپ نەنى ايتقان؟
وقۋشىلار: ءتىلىمىزدى ايتقان.
ولاي بولسا ءتىل دەگەنىمىز نە ول؟ ءتىل دەگەن ۇعىمدى كىم قالاي تۇسىنەدى ەكەن؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
ءتىل: ۇلتتىق قازىنامىز، ادەبيەت، مادەنيەت، ارىمىز، نامىسىمىز، بايلىعىمىز، دوستىق كوپىرى، حالىقتىڭ كۇرە تامىرى، قارىم - قاتىناس قۇرالى. ءمۇعالىم: ءتىل – حالىقتىڭ جانى، ءسانى، تۇتاستاي كەسكىن كەلبەتى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ءبىزدىڭ وسىنداي قاسيەتتى مۇرامىز، انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى. قازاق ءتىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ءتىل تاعدىرى – ءوزىن قازاقستان ازاماتىمىن دەپ سانايتىن بارشانىڭ ورتاق ءىسى» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
1 - جۇرگىزۋشى: ءتىلىم مەنىڭ عاسىرلاردان امانات،
اماناتقا ادام بولسىن قولعانات.
ار نامىسقا كەلتىرمەيىك جامان ات.
قازاق بولىپ تۋىلدىڭ با،
ەندەشە،
ءوز ءتىلىڭدى وزگەلەرگە باعالات.
ال ءقازىر الەمدە قازاق تىلىندە سويلەيتىن حالىقتار جايلى مالىمەتتەرمەن تانىس بولايىق. (دۇنيەجۇزىلىك كارتا بويىنشا دەرەكتەر بەرىلەدى).
2 - جۇرگىزۋشى: ال، ەندى وسى انا تىلىمىزگە بايلانىستى مىناۋ سىر ساندىقتىڭ ىشىندە بىرنەشە ۆيكتورينالىق سۇراقتار بار ەكەن. سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەيىكشى.
1. قازاق ءتىلى قاشان مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولدى؟ (22. 09. 1989ج.)
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭى قاشان قابىلداندى؟ (11. 07. 19978ج.)
3. قازاق ءالىپبيىن قۇراستىرعان قازاق زيالىسى كىم؟ (ا. بايتۇرسىن ۇلى)
4. قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
1 - وقۋشى: ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سىنىبىمىزدا «ءتىل ساقشىلارى» اتتى توپ جۇمىس ىستەيدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – جەر - جەرلەردە قاتە جازىلعان سوزدەردى، ەكولوگيالىق داعدارىسقا ۇشىراپ تۇرعان سوزدەردى تاۋىپ، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋ. ءبىز ارالاي ءجۇرىپ، تىلگە تيگەن كەسەلدەردى تاپتىق. (وزگەرۋگە ۇشىراعان سوزدەر تاقتاعا ىلىنەدى).
2 - وقۋشى: ءجۇزىمنىڭ ءنارلى، نازىك ساباعىنداي،
ءتىلىڭدى ماپەلەي ءبىل، الا قىلماي.
اياماي ارام ءشوبىن وتاپ وتىر،
تازا ساقتاپ كوزىڭنىڭ جانارىنداي، - دەپ انا تىلىمىزگە تيتتەي دە بولسا جاناشىرلىق تانىتىپ جۇرگەن سەندەرگە كوپ راحمەت.
3 - وقۋشى: انا ءتىلى – ءبىزدىڭ تۋعان انامىز،
انامىزداي سىيلاپ باعىپ قاعامىز.
انا ءتىلىن باعالاساق قالاي ءبىز،
ءوزىمىزدىڭ سونداي بولماق باعامىز.
انا ءتىلىن كىم ايالاي بىلمەسە،
«اناسىنان بەزگەن ۇل» دەپ ساناڭىز.
4 - وقۋشى: انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم – ەرلىگىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
5 - وقۋشى: انا ءتىلى – اسىل كۇنى بابامنىڭ،
قۋاتىمسىڭ اق سۇتىندەي انامنىڭ.
ءسابي شاقتان بەسىگىمدە جىر تىڭداپ،
تۋعان ءتىلدى جاتتاپ وسكەن بالاڭمىن.
6 - وقۋشى: كورمەگەنىڭ، انا ءتىلى، از با سەنىڭ؟
ءوزىڭ باردا ەسكىرمەس، توزباس ەلىم.
سەن بولماساڭ ۇلى اقىن اباي بولىپ،
مۇقاعالي وتتى ولەڭ جازباس ەدى.
7 - وقۋشى: انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ەركىندىگىڭ، تەڭدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ماقتانىشىڭ، ەلدىگىڭ.
8 - وقۋشى: انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە. ءان: «بالالىق شاق»
1 - جۇرگىزۋشى: قازاق ءتىلى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي دا بەينەلى ءتىلدىڭ ءبىرى. ءتىل بايلىعى – ءار ەلدىڭ ماقتانىشى. ال، ءقازىر «ماقال – ءسوزدىڭ مارجانى» دەپ اقىن - جازۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى جازعان ولەڭدەرىنەن ءۇزىندى وقيىق، ال ماقال - ماتەلدەردى سىزدەر جالعاستىرىڭىزدار.
1. تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى...... (ءابدىلدا تاجىبايەۆ)
2. سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى........ (س. تورايعىروۆ) 3. انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل....... (قادىر مىرزالييەۆ)
4. ونەر الدى....... (قىزىل ءتىل) 5. ءتىل تاس جارادى....... (تاس جارماسا باس جارادى)
6. كورە - كورە كوسەم بولاسىڭ....... (سويلەي - سويلەي شەشەن بولارسىڭ)
7. تازا ءمىنسىز اسىل تاس........ (سۋ تۇبىندە جاتادى)
8. باس كەسپەك بولسا دا......... (ءتىل كەسپەك جوق)
9. كوپ ءسوز – كومىر......... (از ءسوز التىن)
10. جۇيەلى ءسوز جۇيەسىن تابادى............. (جۇيەسىز ءسوز يەسىن تابادى.)
2 - جۇرگىزۋشى: سىزدەردى «كىم جۇيرىك؟» دەگەن ويىن ويناۋعا شاقىرامىن. قازاق تىلىندەگى تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ بالاماسىن كىم جىلدام ايتادى ەكەن؟ يت ارقاسى قياندا – (الىس)
قوي اۋزىنان ءشوپ الماس – (جۋاس)
ءبىر تۇتام – (كىشكەنتاي)
قىزىل كەڭىردەك – (داۋلاسۋ)
اۋزىن قۋ شوپپەن ءسۇرتۋ – (ساراڭدىق)
اۋىز كۇيۋ – (وكىنۋ)
قورىتىندى.
ءمۇعالىم: اسان قايعى، جيرەنشە
سويلەپ وتكەن قىزىل ءتىل.
ءاز جانىبەك، قويلىباي
سويلەپ وتكەن عاجاپ ءتىل.
وسى ءتىلدى جەك كورگەن،
دۇنيەدەن قالار قۇر.
باعالاساڭ شىنىمەن، بابا ءتىلى اسىل ءدۇر، - دەپ تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
«№7 جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبى» كمم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
تەميربەكوۆا اقمارال جۋسيپالييەۆنا
تاقىرىبى: «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە»
ماقساتى:
1) بالالاردى تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا جانە قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ؛
2) وقۋشىلاردى ءتىل مادەنيەتىن ساقتاي بىلۋگە، ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەسۋگە، ءسوز ونەرىنە باۋلۋ؛
3) وقۋشىلاردى اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋشى بولۋعا دارىپتەۋ.
كورنەكىلىگى: ساباقتىڭ تاقىرىبى، ماقساتى جوسپارى؛ ءتىل تۋرالى ناقىل سوزدەر؛ بۋكلەتتەر. سونبەس جۇلدىزدار تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي، (ا. قۇنانباي ۇلى، م. اۋەزوۆ، ا. بايتۇرسىن ۇلى، ت. ب.) سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
بارىسى: 1) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە جىلى لەبىزدەرىن ايتادى.
ءمۇعالىم: بۇگىن ءبىزدىڭ وسىلاي مەرەكەلى كەشكە جينالىپ وتىرعانىمىز – اللانىڭ بىزگە بەرگەن ۇلى باقىتىنىڭ ارقاسى. ول باقىت – بەيبىتشىلىك، ول باقىت – تاۋەلسىزدىك. تاۋەلسىزدىگىمىزدى، ەركىندىگىمىزدى باياندى ەتەر باستى قارۋىمىز – تۋعان ءتىل. انانىڭ بال ءسۇتى مەن بويعا ءسىڭىرىپ، اسىل الديىمەن جانعا دارىعان ءتىلىمىزدى قادىرلەيىك مارتەبەسىن اسىرايىق، - دەپ وتكىزگەلى وتىرعان تاربيە ساعاتىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبى: «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە». باستى ماقساتى، وقۋشىلاردى تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، اتا - بابا مۇراسىن جالعاستىرۋشى بولۋعا تاربيەلەۋ.
– ال، بالالار، ۇلى اباي اتامىز
وتكىردىڭ ءجۇزى،
كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس» دەپ نەنى ايتقان؟
وقۋشىلار: ءتىلىمىزدى ايتقان.
ولاي بولسا ءتىل دەگەنىمىز نە ول؟ ءتىل دەگەن ۇعىمدى كىم قالاي تۇسىنەدى ەكەن؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
ءتىل: ۇلتتىق قازىنامىز، ادەبيەت، مادەنيەت، ارىمىز، نامىسىمىز، بايلىعىمىز، دوستىق كوپىرى، حالىقتىڭ كۇرە تامىرى، قارىم - قاتىناس قۇرالى. ءمۇعالىم: ءتىل – حالىقتىڭ جانى، ءسانى، تۇتاستاي كەسكىن كەلبەتى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن انا ءتىلى مەن اتا ءداستۇرى. ءبىزدىڭ وسىنداي قاسيەتتى مۇرامىز، انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى. قازاق ءتىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ءتىل تاعدىرى – ءوزىن قازاقستان ازاماتىمىن دەپ سانايتىن بارشانىڭ ورتاق ءىسى» دەپ اتاپ كورسەتكەن.
1 - جۇرگىزۋشى: ءتىلىم مەنىڭ عاسىرلاردان امانات،
اماناتقا ادام بولسىن قولعانات.
ار نامىسقا كەلتىرمەيىك جامان ات.
قازاق بولىپ تۋىلدىڭ با،
ەندەشە،
ءوز ءتىلىڭدى وزگەلەرگە باعالات.
ال ءقازىر الەمدە قازاق تىلىندە سويلەيتىن حالىقتار جايلى مالىمەتتەرمەن تانىس بولايىق. (دۇنيەجۇزىلىك كارتا بويىنشا دەرەكتەر بەرىلەدى).
2 - جۇرگىزۋشى: ال، ەندى وسى انا تىلىمىزگە بايلانىستى مىناۋ سىر ساندىقتىڭ ىشىندە بىرنەشە ۆيكتورينالىق سۇراقتار بار ەكەن. سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورەيىكشى.
1. قازاق ءتىلى قاشان مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولدى؟ (22. 09. 1989ج.)
2. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل تۋرالى زاڭى قاشان قابىلداندى؟ (11. 07. 19978ج.)
3. قازاق ءالىپبيىن قۇراستىرعان قازاق زيالىسى كىم؟ (ا. بايتۇرسىن ۇلى)
4. قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
1 - وقۋشى: ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سىنىبىمىزدا «ءتىل ساقشىلارى» اتتى توپ جۇمىس ىستەيدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – جەر - جەرلەردە قاتە جازىلعان سوزدەردى، ەكولوگيالىق داعدارىسقا ۇشىراپ تۇرعان سوزدەردى تاۋىپ، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋ. ءبىز ارالاي ءجۇرىپ، تىلگە تيگەن كەسەلدەردى تاپتىق. (وزگەرۋگە ۇشىراعان سوزدەر تاقتاعا ىلىنەدى).
2 - وقۋشى: ءجۇزىمنىڭ ءنارلى، نازىك ساباعىنداي،
ءتىلىڭدى ماپەلەي ءبىل، الا قىلماي.
اياماي ارام ءشوبىن وتاپ وتىر،
تازا ساقتاپ كوزىڭنىڭ جانارىنداي، - دەپ انا تىلىمىزگە تيتتەي دە بولسا جاناشىرلىق تانىتىپ جۇرگەن سەندەرگە كوپ راحمەت.
3 - وقۋشى: انا ءتىلى – ءبىزدىڭ تۋعان انامىز،
انامىزداي سىيلاپ باعىپ قاعامىز.
انا ءتىلىن باعالاساق قالاي ءبىز،
ءوزىمىزدىڭ سونداي بولماق باعامىز.
انا ءتىلىن كىم ايالاي بىلمەسە،
«اناسىنان بەزگەن ۇل» دەپ ساناڭىز.
4 - وقۋشى: انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم – ەرلىگىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
5 - وقۋشى: انا ءتىلى – اسىل كۇنى بابامنىڭ،
قۋاتىمسىڭ اق سۇتىندەي انامنىڭ.
ءسابي شاقتان بەسىگىمدە جىر تىڭداپ،
تۋعان ءتىلدى جاتتاپ وسكەن بالاڭمىن.
6 - وقۋشى: كورمەگەنىڭ، انا ءتىلى، از با سەنىڭ؟
ءوزىڭ باردا ەسكىرمەس، توزباس ەلىم.
سەن بولماساڭ ۇلى اقىن اباي بولىپ،
مۇقاعالي وتتى ولەڭ جازباس ەدى.
7 - وقۋشى: انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ەركىندىگىڭ، تەڭدىگىڭ.
انا ءتىلىڭ ءبىلىپ قوي،
ماقتانىشىڭ، ەلدىگىڭ.
8 - وقۋشى: انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە. ءان: «بالالىق شاق»
1 - جۇرگىزۋشى: قازاق ءتىلى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي دا بەينەلى ءتىلدىڭ ءبىرى. ءتىل بايلىعى – ءار ەلدىڭ ماقتانىشى. ال، ءقازىر «ماقال – ءسوزدىڭ مارجانى» دەپ اقىن - جازۋشىلاردىڭ ءتىل تۋرالى جازعان ولەڭدەرىنەن ءۇزىندى وقيىق، ال ماقال - ماتەلدەردى سىزدەر جالعاستىرىڭىزدار.
1. تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى...... (ءابدىلدا تاجىبايەۆ)
2. سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى........ (س. تورايعىروۆ) 3. انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل....... (قادىر مىرزالييەۆ)
4. ونەر الدى....... (قىزىل ءتىل) 5. ءتىل تاس جارادى....... (تاس جارماسا باس جارادى)
6. كورە - كورە كوسەم بولاسىڭ....... (سويلەي - سويلەي شەشەن بولارسىڭ)
7. تازا ءمىنسىز اسىل تاس........ (سۋ تۇبىندە جاتادى)
8. باس كەسپەك بولسا دا......... (ءتىل كەسپەك جوق)
9. كوپ ءسوز – كومىر......... (از ءسوز التىن)
10. جۇيەلى ءسوز جۇيەسىن تابادى............. (جۇيەسىز ءسوز يەسىن تابادى.)
2 - جۇرگىزۋشى: سىزدەردى «كىم جۇيرىك؟» دەگەن ويىن ويناۋعا شاقىرامىن. قازاق تىلىندەگى تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ بالاماسىن كىم جىلدام ايتادى ەكەن؟ يت ارقاسى قياندا – (الىس)
قوي اۋزىنان ءشوپ الماس – (جۋاس)
ءبىر تۇتام – (كىشكەنتاي)
قىزىل كەڭىردەك – (داۋلاسۋ)
اۋزىن قۋ شوپپەن ءسۇرتۋ – (ساراڭدىق)
اۋىز كۇيۋ – (وكىنۋ)
قورىتىندى.
ءمۇعالىم: اسان قايعى، جيرەنشە
سويلەپ وتكەن قىزىل ءتىل.
ءاز جانىبەك، قويلىباي
سويلەپ وتكەن عاجاپ ءتىل.
وسى ءتىلدى جەك كورگەن،
دۇنيەدەن قالار قۇر.
باعالاساڭ شىنىمەن، بابا ءتىلى اسىل ءدۇر، - دەپ تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.
You Might Also Like
