قابدەش ءجۇمادىلوۆ. قازدار قايتىپ بارادى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «قازدار قايتىپ بارادى» اڭگىمەسىندەگى جازۋشىنىڭ ءتىل شەبەرلىگى، اڭگىمەنىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرە وتىرىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن، تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ
دامىتۋشىلىق: ويلارىن ناقتى ءدال جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، سويلەۋ تىلىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە كوڭىل ءبولۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرىنە، اتا-مەكەنىنە سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ، پاتريوتتىق سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، توپتىق جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ، پروبلەمالىق سۇراقتار
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ادەبي - كوركەم شىعارمالار جيناعى، كەسپە قاعازدار، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، مۋزىكا
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، جالپى دايىندىق.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ق. ءجۇمادىلوۆ. «قازدار قايتىپ بارادى». اڭگىمەنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرىپ كەلۋ.
ا) ءى سلايد. جازۋشى تۋرالى نە بىلەتىندىكتەرىن ايقىنداۋ ماقساتىندا «جازۋشى تۋرالى مالىمەتتى» تولىقتىرۋ.
تۋعان جىلى (1936)
تۋعان جەرى (شىعىس تۇركىستان جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى)
بىتىرگەن وقۋ ورنى (قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتى)
شىعارمالارى («سوڭعى كوش»، «تاعدىر»، «تاڭعاجايىپ دۇنيە» عۇمىرنامالىق رومانى)
ق. ءجۇمادىلوۆ تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەك جازعان جازۋشى (اكىم تارازي)
ءا) ءىى سلايد. اڭگىمە مازمۇنىن اشۋ، تاقىرىبى، يدەياسىن ۇعىنۋ سۇراقتارى:
1. جولعا شىققان قارت قايدا ساپار شەگىپ كەلەدى؟ ونىڭ ساپار شەككەنىنە نەشە كۇن ءوتتى؟
2. اسۋدىڭ ۇشار باسىنىڭ تابيعاتى قانداي ەكەن؟
3. قارتتىڭ جول ازىعى قانداي؟
4. نەلىكتەن جولاۋشى قيىن دا بولسا توتە جولدى تاڭدادى؟
5. قۋعىنشىدان قاۋىپتەنبەي، جولاۋشىنىڭ كوكجالدان قورقۋى نەلىكتەن؟ قارت كوكجالدان قالاي قۇتىلدى؟
6. وزەننەن ءوتىپ دەمالىپ وتىرعاندا ادامنىڭ قۋ باسىن كورگەن ول قۇدايعا نە دەپ جالبارىندى؟
7. «ورتتەن قالعان قۋ تومارداي بولىپ جالعىز قالدىم» دەۋىنىڭ ءمانىسى نە؟
8. قارتتىڭ باستى وكىنىشى نەدە دەپ ويلايسىڭ؟
9. نەمەرەسىمەن ۇيرەك اتۋعا بارعاندا قازدار تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ءتۇيىنى نە، قارت كۇرسىنىسى نەنى اڭعارتادى؟
10. نەلىكتەن جولاۋشى شەكارا سىزىعىن قىل كوپىردەي سەزىندى؟
11. تۋعان جەر توپىراعىن اتتاعان قارتتىڭ سەزىم كۇيىن، ساعىنىشىن، قۋانىشىن اۆتور قالاي سۋرەتتەگەن؟
12. بايتاس قارتتى تۋعان جەرگە جەتەلەگەن قانداي قۇدىرەت، قانداي كۇش؟
12. اڭگىمە نەلىكتەن «قازدار قايتىپ بارادى؟» دەپ اتالادى؟
13. قارتتىڭ قىرىق جىل بويى ساقتاعان بويتۇمارى تۋرالى ءوز ويىڭ مەن كوزقاراسىڭ قانداي؟
III سلايد. اڭگىمە قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساۋ:
باستالۋى – جالعىز جورتقان جولاۋشى، جولدا كورگەن قيىنشىلىقتار
بايلانىسى – ويعا ورالعان وتكەن كۇن نەمەسە جالعىز نەمەرە تولەۋتاي
وقيعانىڭ دامۋى – كىناسىز تاعىلعان ايىپ، كۇتپەگەن قاسىرەت
شارىقتاۋ شەگى – قىرىق جىل بويى كوكىرەك تۇكپىرىندە جاتقان ۇزاق سىر
شەشىمى – تۇمارداعى ءبىر ۋىس قيىرشىق تاستىڭ تۋعان جەر توپىراعىنا ءتۇسۋى
يدەياسى – وتان وتتان دا ىستىق.
ءىۇ سلايد. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ: (بايتاس قارت، جازۋشى، قازدار اراسىنداعى بايلانىستى ايقىنداي وتىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تابۋ)
قازدار
بايتاس قارت جازۋشى
ءۇ. ءماتىندى تالداۋ. بالالار، جازۋشى اكىم تارازي قابدەش اعا تۋرالى «قابدەش تىلگە اسا باي جانە ءار ءسوزدىڭ سيقىرلى بوياۋىن جان - تانىمەن نازىك سەزىنەتىن جازۋشى» دەگەن بولاتىن.
سوندىقتان اڭگىمەدەگى ەرەكشە ورىن الىپ، سەزىمگە اسەر ەتەتىن تابيعات كورىنىسى جازۋشى تىلىمەن:
ا) ءۇ سلايد. تاۋ، وزەن، تاڭنىڭ اتقان كورىنىسى قالاي سۋرەتتەلگەنىنە نازار اۋدار. سويلەمدەر قۇرىلىمىن بايقا جانە كەستەنى تولتىر:
كورىنىستەر -----------------------اڭگىمەدەن مىسالدار
1. تاۋ كورىنىسى
2. وزەن كورىنىسى
3. تاڭنىڭ كورىنىسى
ءا) ءۇى سلايد. تومەندەگى سوزدەرگە ءوز سوزىڭمەن تۇسىنىك بەر:
تيتىعى قۇرۋ –
تاڭداي ءجىبىتىپ، تالشىق قىپ كەلە جاتقانى –
كوزى شىراداي جانۋ –
قان قاقساۋ –
بارماعىن شايناۋ –
ءتىلى اۋزىنا سىيماۋ –
جىگەرى قۇم بولۋ –
ەت جۇرەگى ەزىلۋ –
قايىرىمى تيۋ –
تىرناعىن ءجىبىتۋ –
جىرتىلىپ ايرىلادى –
وزەگى تالا قويماعان –
ب) ءۇىىى سلايد. بەينەلى ءسوز تىركەستەرىن ىزدە جانە نەنى بەينەلەيتىنىن جاز:
بەينەلى ءسوز تىركەستەرى، سويلەمدەر نەنى بەينەلەيدى؟
1. جاز جارمەڭكەسى تاراپ، قوڭىر كۇز قوناقتاعان.
2. قارت سەزىمى بۇراۋى جەتكەن دومبىراداي تىرسىلداپ، شەرتىپ تۇر. جاز ءوتىپ، كۇز كەلگەنى
3. جىرتقىش اڭداي وكىرىپ، دولدانا اعىپ جاتىر.
4. ونە بويى اعاشتاي سىرەسىپ قالىپتى.
5. ساي - سالا ۇڭىرەيىپ، جۇتىپ قوياتىنداي بولىپ تۇر.
6. تاعى ءبىر ءتۇن قاناتىن جايىپ كەلە جاتتى.
7. ورتتەن قالعان قۋ تومارداي بولىپ قالدى.
8. اۋىلداستارىنىڭ تىرناعىن ءجىبىتىپ، سورپا - سۋدان كەندە قىلعان ەمەس.
9. بەينە بۇراۋى تاۋسىلعان ويىنشىقتاي بۋىن - بۋىنى بوساپ، ونە بويى سالدىراپ بوس قالدى.
ءۇى. قورىتۋ: ءىح سلايد. تاعدىر تالايىمەن جەر شارىنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىندە، اتاپ ايتقاندا، 55 ەلىندە ءبىزدىڭ قانداستارىمىزدىڭ جۇرگەندىگىن «كوشى - قون دەموگرافياسى» زەرتتەگەن ەكەن.
قانداستار
اقش - تا 14 000
ۋكراينادا 15 000
تۇركيادا 25 000
تاجىكستاندا 10 000
يراندا 12 000
وزبەكستاندا 1550 000
موڭعوليادا 100 000
رەسەيدە740 000
قىرعىزستاندا 45 000
قىتايدا 1 500 000
بالالار، «ءوز ەلىڭ – التىن بەسىگىڭ» دەمەكشى، قانشا جىل وتسە دە ەلى مەن جەرىنە دەگەن ساعىنىشىن جۇرەك تۇكپىرىنە ساقتاپ، قايتسە دە ەلگە ورالۋدى اڭساعان قانداستارىمىز ەلگە ورالۋدا. مۇرتازا بۇلىتاي، شۇعىلا ساپارعالي قىزى، مايرا مۇحامەت قىزى سىندى ازاماتتارىمىز قازىرگى تاڭدا بويىنداعى بار كۇش - جىگەرلەرىن تۋعان ەلدى كوركەيتۋگە جۇمساۋدا.
ەندەشە، بالالار، تۋعان جەرگە سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ساباعىمىزدى ە. حاسانعالييەۆتىڭ «اتامەكەن» انىمەن قورىتايىق.
ءۇىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءۇىىى. ۇيگە تاپسىرما: 1.«كىندىك قانىم تامعان ەلىم» – وي تولعاۋ جازىپ كەلۋ.
2. جازۋشى تۋرالى ىزدەنۋ.
3. جازۋشىنىڭ «سوڭعى كوش» رومانىن وقۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا سۇراقتار مەن تاپسىرمالار بەرە وتىرىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن، تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ
دامىتۋشىلىق: ويلارىن ناقتى ءدال جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، سويلەۋ تىلىنە، سويلەۋ مادەنيەتىنە كوڭىل ءبولۋ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ تۋعان جەرىنە، اتا-مەكەنىنە سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ، پاتريوتتىق سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، توپتىق جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ، پروبلەمالىق سۇراقتار
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ادەبي - كوركەم شىعارمالار جيناعى، كەسپە قاعازدار، سلايدتار
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، مۋزىكا
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، جالپى دايىندىق.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
ق. ءجۇمادىلوۆ. «قازدار قايتىپ بارادى». اڭگىمەنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرىپ كەلۋ.
ا) ءى سلايد. جازۋشى تۋرالى نە بىلەتىندىكتەرىن ايقىنداۋ ماقساتىندا «جازۋشى تۋرالى مالىمەتتى» تولىقتىرۋ.
تۋعان جىلى (1936)
تۋعان جەرى (شىعىس تۇركىستان جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسى)
بىتىرگەن وقۋ ورنى (قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتى)
شىعارمالارى («سوڭعى كوش»، «تاعدىر»، «تاڭعاجايىپ دۇنيە» عۇمىرنامالىق رومانى)
ق. ءجۇمادىلوۆ تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەك جازعان جازۋشى (اكىم تارازي)
ءا) ءىى سلايد. اڭگىمە مازمۇنىن اشۋ، تاقىرىبى، يدەياسىن ۇعىنۋ سۇراقتارى:
1. جولعا شىققان قارت قايدا ساپار شەگىپ كەلەدى؟ ونىڭ ساپار شەككەنىنە نەشە كۇن ءوتتى؟
2. اسۋدىڭ ۇشار باسىنىڭ تابيعاتى قانداي ەكەن؟
3. قارتتىڭ جول ازىعى قانداي؟
4. نەلىكتەن جولاۋشى قيىن دا بولسا توتە جولدى تاڭدادى؟
5. قۋعىنشىدان قاۋىپتەنبەي، جولاۋشىنىڭ كوكجالدان قورقۋى نەلىكتەن؟ قارت كوكجالدان قالاي قۇتىلدى؟
6. وزەننەن ءوتىپ دەمالىپ وتىرعاندا ادامنىڭ قۋ باسىن كورگەن ول قۇدايعا نە دەپ جالبارىندى؟
7. «ورتتەن قالعان قۋ تومارداي بولىپ جالعىز قالدىم» دەۋىنىڭ ءمانىسى نە؟
8. قارتتىڭ باستى وكىنىشى نەدە دەپ ويلايسىڭ؟
9. نەمەرەسىمەن ۇيرەك اتۋعا بارعاندا قازدار تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ءتۇيىنى نە، قارت كۇرسىنىسى نەنى اڭعارتادى؟
10. نەلىكتەن جولاۋشى شەكارا سىزىعىن قىل كوپىردەي سەزىندى؟
11. تۋعان جەر توپىراعىن اتتاعان قارتتىڭ سەزىم كۇيىن، ساعىنىشىن، قۋانىشىن اۆتور قالاي سۋرەتتەگەن؟
12. بايتاس قارتتى تۋعان جەرگە جەتەلەگەن قانداي قۇدىرەت، قانداي كۇش؟
12. اڭگىمە نەلىكتەن «قازدار قايتىپ بارادى؟» دەپ اتالادى؟
13. قارتتىڭ قىرىق جىل بويى ساقتاعان بويتۇمارى تۋرالى ءوز ويىڭ مەن كوزقاراسىڭ قانداي؟
III سلايد. اڭگىمە قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساۋ:
باستالۋى – جالعىز جورتقان جولاۋشى، جولدا كورگەن قيىنشىلىقتار
بايلانىسى – ويعا ورالعان وتكەن كۇن نەمەسە جالعىز نەمەرە تولەۋتاي
وقيعانىڭ دامۋى – كىناسىز تاعىلعان ايىپ، كۇتپەگەن قاسىرەت
شارىقتاۋ شەگى – قىرىق جىل بويى كوكىرەك تۇكپىرىندە جاتقان ۇزاق سىر
شەشىمى – تۇمارداعى ءبىر ۋىس قيىرشىق تاستىڭ تۋعان جەر توپىراعىنا ءتۇسۋى
يدەياسى – وتان وتتان دا ىستىق.
ءىۇ سلايد. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتۋ: (بايتاس قارت، جازۋشى، قازدار اراسىنداعى بايلانىستى ايقىنداي وتىرىپ، ۇقساستىعى مەن ايىرماشىلىعىن تابۋ)
قازدار
بايتاس قارت جازۋشى
ءۇ. ءماتىندى تالداۋ. بالالار، جازۋشى اكىم تارازي قابدەش اعا تۋرالى «قابدەش تىلگە اسا باي جانە ءار ءسوزدىڭ سيقىرلى بوياۋىن جان - تانىمەن نازىك سەزىنەتىن جازۋشى» دەگەن بولاتىن.
سوندىقتان اڭگىمەدەگى ەرەكشە ورىن الىپ، سەزىمگە اسەر ەتەتىن تابيعات كورىنىسى جازۋشى تىلىمەن:
ا) ءۇ سلايد. تاۋ، وزەن، تاڭنىڭ اتقان كورىنىسى قالاي سۋرەتتەلگەنىنە نازار اۋدار. سويلەمدەر قۇرىلىمىن بايقا جانە كەستەنى تولتىر:
كورىنىستەر -----------------------اڭگىمەدەن مىسالدار
1. تاۋ كورىنىسى
2. وزەن كورىنىسى
3. تاڭنىڭ كورىنىسى
ءا) ءۇى سلايد. تومەندەگى سوزدەرگە ءوز سوزىڭمەن تۇسىنىك بەر:
تيتىعى قۇرۋ –
تاڭداي ءجىبىتىپ، تالشىق قىپ كەلە جاتقانى –
كوزى شىراداي جانۋ –
قان قاقساۋ –
بارماعىن شايناۋ –
ءتىلى اۋزىنا سىيماۋ –
جىگەرى قۇم بولۋ –
ەت جۇرەگى ەزىلۋ –
قايىرىمى تيۋ –
تىرناعىن ءجىبىتۋ –
جىرتىلىپ ايرىلادى –
وزەگى تالا قويماعان –
ب) ءۇىىى سلايد. بەينەلى ءسوز تىركەستەرىن ىزدە جانە نەنى بەينەلەيتىنىن جاز:
بەينەلى ءسوز تىركەستەرى، سويلەمدەر نەنى بەينەلەيدى؟
1. جاز جارمەڭكەسى تاراپ، قوڭىر كۇز قوناقتاعان.
2. قارت سەزىمى بۇراۋى جەتكەن دومبىراداي تىرسىلداپ، شەرتىپ تۇر. جاز ءوتىپ، كۇز كەلگەنى
3. جىرتقىش اڭداي وكىرىپ، دولدانا اعىپ جاتىر.
4. ونە بويى اعاشتاي سىرەسىپ قالىپتى.
5. ساي - سالا ۇڭىرەيىپ، جۇتىپ قوياتىنداي بولىپ تۇر.
6. تاعى ءبىر ءتۇن قاناتىن جايىپ كەلە جاتتى.
7. ورتتەن قالعان قۋ تومارداي بولىپ قالدى.
8. اۋىلداستارىنىڭ تىرناعىن ءجىبىتىپ، سورپا - سۋدان كەندە قىلعان ەمەس.
9. بەينە بۇراۋى تاۋسىلعان ويىنشىقتاي بۋىن - بۋىنى بوساپ، ونە بويى سالدىراپ بوس قالدى.
ءۇى. قورىتۋ: ءىح سلايد. تاعدىر تالايىمەن جەر شارىنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىندە، اتاپ ايتقاندا، 55 ەلىندە ءبىزدىڭ قانداستارىمىزدىڭ جۇرگەندىگىن «كوشى - قون دەموگرافياسى» زەرتتەگەن ەكەن.
قانداستار
اقش - تا 14 000
ۋكراينادا 15 000
تۇركيادا 25 000
تاجىكستاندا 10 000
يراندا 12 000
وزبەكستاندا 1550 000
موڭعوليادا 100 000
رەسەيدە740 000
قىرعىزستاندا 45 000
قىتايدا 1 500 000
بالالار، «ءوز ەلىڭ – التىن بەسىگىڭ» دەمەكشى، قانشا جىل وتسە دە ەلى مەن جەرىنە دەگەن ساعىنىشىن جۇرەك تۇكپىرىنە ساقتاپ، قايتسە دە ەلگە ورالۋدى اڭساعان قانداستارىمىز ەلگە ورالۋدا. مۇرتازا بۇلىتاي، شۇعىلا ساپارعالي قىزى، مايرا مۇحامەت قىزى سىندى ازاماتتارىمىز قازىرگى تاڭدا بويىنداعى بار كۇش - جىگەرلەرىن تۋعان ەلدى كوركەيتۋگە جۇمساۋدا.
ەندەشە، بالالار، تۋعان جەرگە سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ساباعىمىزدى ە. حاسانعالييەۆتىڭ «اتامەكەن» انىمەن قورىتايىق.
ءۇىى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءۇىىى. ۇيگە تاپسىرما: 1.«كىندىك قانىم تامعان ەلىم» – وي تولعاۋ جازىپ كەلۋ.
2. جازۋشى تۋرالى ىزدەنۋ.
3. جازۋشىنىڭ «سوڭعى كوش» رومانىن وقۋ.
You Might Also Like
