قاجىمۇقان. ن. ەسەنوۆ
ادەبيەتتىك وقۋ 2 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قاجىمۇقان. ن. ەسەنوۆ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا شىعارما مازمۇنىمەن تانىسا وتىرىپ، ونىڭ يدەياسىن انىقتاتۋ. وي ۇشقىرلىعى مەن تاپقىرلىعى ارقىلى كەز - كەلگەن جاعدايدان شىعا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: اڭگىمەنىڭ يدەياسىن انىقتايدى. قاجىمۇقان تۋرالى مالىمەت الىپ، ماقتانىش سەزىمى ويانادى. ۇلى تۇلعادان ۇلگى الادى. ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋعا تاربيەلەنەدى.
ءادىس - تاسىلدەر: توپتىق جۇمىس، شىعارماشىلىق تاپسىرما، تەست.
رەسۋرستار: ادەبيەتتىك وقۋ 2 - سىنىپ وقۋلىعى، نوۋتبۋكتار، ستيكەرلەر، قاعازدان موزايكا
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ موزايكا ءادىسى ارقىلى
2 توپقا ءبولۋ
تاقىرىپقا شىعۋ موزايكادا قۇراستىرىلعان سۋرەتتەن نە بايقادىڭدار؟
ساباقتىڭ تاقىرىبى قانداي بولماق؟
قانداي اتاقتى پالۋاندى بىلەسىڭدەر؟
باعالاۋ پاراعىن تاراتۋ باعالاۋ پاراعىن سمايليكتەر ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ماتىنمەن جۇمىس اۆتورمەن تانىستىرۋ. ينتەرنەت جەلىسىنەن اقپارات تاپقىزۋ.
بولىمدەر بويىنشا وقىتۋ.
1 - ءبولىم.
- مۇرات اتاسىنا نەگە تاڭقالدى؟
- تاستار قايدا بولدى؟
2 - ءبولىم.
- كوكتوبە دەگەنىمىز نە؟
- كوكتوبەدە نەلەر جاتىر؟
- اۋىل ادامدارى مۇندا نە ىستەيدى؟
3 - ءبولىم.
- مۇرات اتاسىنا قانداي سۇراق قويدى؟
- اتاسى قاي كەزەڭدى باياندايدى؟
- اۋىلعا قانداي حابار تارالادى؟
- اۋىل ادامدارى قايدا جينالدى؟
4 - ءبولىم.
- كۇش تاسىن تانىماس دەگەن ماقالدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- پالۋان قانداي ونەرىن كورسەتتى.
5 - ءبولىم
جۇرت نەگە دەمىن ىشىنە تارتتى؟
ەل نەگە قوشەمەت كورسەتتى؟
- الاقاننىڭ تابى قالعان دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە؟
قاجىمۇقاننىڭ ءومىرى تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىكتەمە بەرۋ.
قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى — قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى تۇڭعىش كاسىپقوي بالۋان. تۇتاس عۇمىرىن كۇرەس ونەرىنە ارناپ، ۇلانعايىر جەرى مەن ءورشىل حالقىن ءبىرىنشى بولىپ وزگە جۇرتقا پاش ەتكەن، وزىنەن بۇرىنعى قانداستارى باسپاعان توپىراقتى باسىپ، كورمەگەن ەلدى كورىپ، وزگە قازاق تاقپاعان التىن، كۇمىس مەدالداردى موينىنا تۇڭعىش ىلگەن.
وراسان كۇشتىڭ يەسى، كۇرەستىڭ بىرنەشە تۇرىنەن الەم چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاق الىبى! تەڭدەسسىز ونەرىمەن جەر شارىن ارالاعان، 28 مەملەكەتتە كۇرەسكە ءتۇسىپ، 56 مەدال ولجالاعان قاجىمۇقانداي مىقتى حح عاسىردىڭ باسىندا تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە قازاقتا عانا بولدى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ چەمپيوندارى يۆان پوددۋبنىي، يۆان شەمياكين، الەكس ابەرگ، يۆان زايكين، گەورگ لۋريح، پول پونس سىندى جامپوزدارمەن قاتار ءجۇرۋ، بوز كىلەمدەگى ايقاستاردا وسى بالۋانداردى شەتىنەن جىعىپ، بايگە الۋ — سول زاماندا ناعىز ەرلىك ەدى.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك ول 1871 جىلعى 7 ساۋىردە اقمولا ۋەزى، سارىتەرەك بولىسىنا قاراستى جادىك دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. قاجىمۇقان كەدەي شارۋانىڭ بالاسى بولعاندىقتان، ورىس بايلارىنا جانە داۋلەتتى ادامدارعا جالدانعان. سويتە ءجۇرىپ، كۇرەسكە ءتۇسىپ، توي تومالاقتاردا ەلگە كورىنىپ، بالا بالۋان دەگەن اتقا يە بولعان
قاجىمۇقاننىڭ تۇڭعىش رەت الەمدىك دەڭگەيدە كورىنگەن شاعى — 1906 جىل. المانيادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك سايىستا ول الەم چەمپيونى اتانادى. ءبىراق ورىس اكىمشىلىگىنە بۇراتانا حالىقتىڭ اتىن شىعارعان پالۋان ونشا ۇناي قويمايدى. سول ءۇشىن دە قاجىمۇقان ورىس پالۋاندارىنىڭ اتىمەن كۇرەسۋگە ءماجبۇر بولدى. قاجىمۇقانعا نەشە ءتۇرلى لاقاپ اتتار بەرىلەدى. قاجىمۇقاندى «ياماگاتا مۋحۋنۋري» دەگەن لاقاپ اتپەن كۇرەستىرەدى. سونىمەن قاتار، مۋحان، «يۆان ءچورنىي» سياقتى لاقاپ ەسىمدەرى بولعان.
1909 جىلعى حالىقارالىق پالۋاندار جارىسىنا ول «قارا مۇستافا» دەگەن اتپەن شىققان. ءسويتىپ بۇكىل دۇنيە جۇزىنە مۇقاننىڭ نەشە ءتۇرلى لاقاپ اتتارى تاراي باستايدى.
1910 جىلى مۇقان تۇڭعىش رەت وڭتۇستىك امەريكا قۇرلىعىنا تابان تىرەيدى. ارگەنتينانىڭ استاناسى بۋەنوس - ايرەس قالاسىندا وتكەن ەركىن كۇرەستەن بولعان بىرىنشىلىكتە چەمپيون اتانادى.
1911 جىلى مۇقان مۇڭايتپاسوۆ ىستامبۋلعا بارادى. سول كەزەڭدە الەمدە تۇرىك پالۋاندارىنان مىقتى پالۋاندار جوق سياقتى كورىنەتىندىگى سونشالىق، ول جاققا ورىس پالۋاندارى اياق باسپايتىن - دى. وسى رەتتە نامىسقوي قاجىمۇقان ءوزى تۇركى حالقىنىڭ وكىلى رەتىندە تۇركياعا بارۋعا بەل بۋادى.
ۇلى وتان سوعىسى باستالعان كەزدە قاجىمۇقان قكسر جوعارعى كەڭەستىڭ ءتوراعاسى قازاقبايەۆقا جولىعىپ، وعان «ەل ارالاپ، سيرك ونەرىن كورسەتسەم، سول ارقىلى اقشا تاۋىپ، مايدانعا كومەكتەسسەم» — دەگەن ۇسىنىس ايتادى. بۇل ۇسىنىستى ۇكىمەت قولداپ، ەكى جىلعا جۋىق ءجۇرىپ سيرك ونەرىن كورسەتىپ، 100 مىڭ سومداي اقشا تاۋىپ مايدانعا جولدايدى.
ول 1948 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بوگەن اۋدانىندا قايتىس بولدى. تەمىرلان دەگەن اۋىلدا، قابىرىنىڭ باسىنا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
ەگەر ول ءوز زامانىندا تاۋەلسىز ەلدىڭ ازاماتى بولسا، ونىڭ مۇقان مۇڭايتپاس ۇلى دەگەن شىن ەسىمى الەمدىك سپورت تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلار ەدى. ءومىرىنىڭ 55 جىلىن كۇرەس پەن سيرك ونەرىنە ارناپ، جەڭىس تۇعىرىنان تۇسپەگەن دارا تۇلعا — قازاقتىڭ ناعىز حاس باتىرى.
مەكتەپ: تىلەنشىن ورتا مەكتەبى
ءمۇعالىم: جاكۋپوۆا ش. س.
قاجىمۇقان. ن. ەسەنوۆ جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قاجىمۇقان. ن. ەسەنوۆ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا شىعارما مازمۇنىمەن تانىسا وتىرىپ، ونىڭ يدەياسىن انىقتاتۋ. وي ۇشقىرلىعى مەن تاپقىرلىعى ارقىلى كەز - كەلگەن جاعدايدان شىعا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: اڭگىمەنىڭ يدەياسىن انىقتايدى. قاجىمۇقان تۋرالى مالىمەت الىپ، ماقتانىش سەزىمى ويانادى. ۇلى تۇلعادان ۇلگى الادى. ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋعا تاربيەلەنەدى.
ءادىس - تاسىلدەر: توپتىق جۇمىس، شىعارماشىلىق تاپسىرما، تەست.
رەسۋرستار: ادەبيەتتىك وقۋ 2 - سىنىپ وقۋلىعى، نوۋتبۋكتار، ستيكەرلەر، قاعازدان موزايكا
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ موزايكا ءادىسى ارقىلى
2 توپقا ءبولۋ
تاقىرىپقا شىعۋ موزايكادا قۇراستىرىلعان سۋرەتتەن نە بايقادىڭدار؟
ساباقتىڭ تاقىرىبى قانداي بولماق؟
قانداي اتاقتى پالۋاندى بىلەسىڭدەر؟
باعالاۋ پاراعىن تاراتۋ باعالاۋ پاراعىن سمايليكتەر ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ماتىنمەن جۇمىس اۆتورمەن تانىستىرۋ. ينتەرنەت جەلىسىنەن اقپارات تاپقىزۋ.
بولىمدەر بويىنشا وقىتۋ.
1 - ءبولىم.
- مۇرات اتاسىنا نەگە تاڭقالدى؟
- تاستار قايدا بولدى؟
2 - ءبولىم.
- كوكتوبە دەگەنىمىز نە؟
- كوكتوبەدە نەلەر جاتىر؟
- اۋىل ادامدارى مۇندا نە ىستەيدى؟
3 - ءبولىم.
- مۇرات اتاسىنا قانداي سۇراق قويدى؟
- اتاسى قاي كەزەڭدى باياندايدى؟
- اۋىلعا قانداي حابار تارالادى؟
- اۋىل ادامدارى قايدا جينالدى؟
4 - ءبولىم.
- كۇش تاسىن تانىماس دەگەن ماقالدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- پالۋان قانداي ونەرىن كورسەتتى.
5 - ءبولىم
جۇرت نەگە دەمىن ىشىنە تارتتى؟
ەل نەگە قوشەمەت كورسەتتى؟
- الاقاننىڭ تابى قالعان دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
اۆتوردىڭ ايتايىن دەگەن ويى نە؟
قاجىمۇقاننىڭ ءومىرى تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىكتەمە بەرۋ.
قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى — قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى تۇڭعىش كاسىپقوي بالۋان. تۇتاس عۇمىرىن كۇرەس ونەرىنە ارناپ، ۇلانعايىر جەرى مەن ءورشىل حالقىن ءبىرىنشى بولىپ وزگە جۇرتقا پاش ەتكەن، وزىنەن بۇرىنعى قانداستارى باسپاعان توپىراقتى باسىپ، كورمەگەن ەلدى كورىپ، وزگە قازاق تاقپاعان التىن، كۇمىس مەدالداردى موينىنا تۇڭعىش ىلگەن.
وراسان كۇشتىڭ يەسى، كۇرەستىڭ بىرنەشە تۇرىنەن الەم چەمپيونى اتانعان تۇڭعىش قازاق الىبى! تەڭدەسسىز ونەرىمەن جەر شارىن ارالاعان، 28 مەملەكەتتە كۇرەسكە ءتۇسىپ، 56 مەدال ولجالاعان قاجىمۇقانداي مىقتى حح عاسىردىڭ باسىندا تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە قازاقتا عانا بولدى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ چەمپيوندارى يۆان پوددۋبنىي، يۆان شەمياكين، الەكس ابەرگ، يۆان زايكين، گەورگ لۋريح، پول پونس سىندى جامپوزدارمەن قاتار ءجۇرۋ، بوز كىلەمدەگى ايقاستاردا وسى بالۋانداردى شەتىنەن جىعىپ، بايگە الۋ — سول زاماندا ناعىز ەرلىك ەدى.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك ول 1871 جىلعى 7 ساۋىردە اقمولا ۋەزى، سارىتەرەك بولىسىنا قاراستى جادىك دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. قاجىمۇقان كەدەي شارۋانىڭ بالاسى بولعاندىقتان، ورىس بايلارىنا جانە داۋلەتتى ادامدارعا جالدانعان. سويتە ءجۇرىپ، كۇرەسكە ءتۇسىپ، توي تومالاقتاردا ەلگە كورىنىپ، بالا بالۋان دەگەن اتقا يە بولعان
قاجىمۇقاننىڭ تۇڭعىش رەت الەمدىك دەڭگەيدە كورىنگەن شاعى — 1906 جىل. المانيادا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك سايىستا ول الەم چەمپيونى اتانادى. ءبىراق ورىس اكىمشىلىگىنە بۇراتانا حالىقتىڭ اتىن شىعارعان پالۋان ونشا ۇناي قويمايدى. سول ءۇشىن دە قاجىمۇقان ورىس پالۋاندارىنىڭ اتىمەن كۇرەسۋگە ءماجبۇر بولدى. قاجىمۇقانعا نەشە ءتۇرلى لاقاپ اتتار بەرىلەدى. قاجىمۇقاندى «ياماگاتا مۋحۋنۋري» دەگەن لاقاپ اتپەن كۇرەستىرەدى. سونىمەن قاتار، مۋحان، «يۆان ءچورنىي» سياقتى لاقاپ ەسىمدەرى بولعان.
1909 جىلعى حالىقارالىق پالۋاندار جارىسىنا ول «قارا مۇستافا» دەگەن اتپەن شىققان. ءسويتىپ بۇكىل دۇنيە جۇزىنە مۇقاننىڭ نەشە ءتۇرلى لاقاپ اتتارى تاراي باستايدى.
1910 جىلى مۇقان تۇڭعىش رەت وڭتۇستىك امەريكا قۇرلىعىنا تابان تىرەيدى. ارگەنتينانىڭ استاناسى بۋەنوس - ايرەس قالاسىندا وتكەن ەركىن كۇرەستەن بولعان بىرىنشىلىكتە چەمپيون اتانادى.
1911 جىلى مۇقان مۇڭايتپاسوۆ ىستامبۋلعا بارادى. سول كەزەڭدە الەمدە تۇرىك پالۋاندارىنان مىقتى پالۋاندار جوق سياقتى كورىنەتىندىگى سونشالىق، ول جاققا ورىس پالۋاندارى اياق باسپايتىن - دى. وسى رەتتە نامىسقوي قاجىمۇقان ءوزى تۇركى حالقىنىڭ وكىلى رەتىندە تۇركياعا بارۋعا بەل بۋادى.
ۇلى وتان سوعىسى باستالعان كەزدە قاجىمۇقان قكسر جوعارعى كەڭەستىڭ ءتوراعاسى قازاقبايەۆقا جولىعىپ، وعان «ەل ارالاپ، سيرك ونەرىن كورسەتسەم، سول ارقىلى اقشا تاۋىپ، مايدانعا كومەكتەسسەم» — دەگەن ۇسىنىس ايتادى. بۇل ۇسىنىستى ۇكىمەت قولداپ، ەكى جىلعا جۋىق ءجۇرىپ سيرك ونەرىن كورسەتىپ، 100 مىڭ سومداي اقشا تاۋىپ مايدانعا جولدايدى.
ول 1948 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بوگەن اۋدانىندا قايتىس بولدى. تەمىرلان دەگەن اۋىلدا، قابىرىنىڭ باسىنا ەسكەرتكىش ورناتىلعان.
ەگەر ول ءوز زامانىندا تاۋەلسىز ەلدىڭ ازاماتى بولسا، ونىڭ مۇقان مۇڭايتپاس ۇلى دەگەن شىن ەسىمى الەمدىك سپورت تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلار ەدى. ءومىرىنىڭ 55 جىلىن كۇرەس پەن سيرك ونەرىنە ارناپ، جەڭىس تۇعىرىنان تۇسپەگەن دارا تۇلعا — قازاقتىڭ ناعىز حاس باتىرى.
مەكتەپ: تىلەنشىن ورتا مەكتەبى
ءمۇعالىم: جاكۋپوۆا ش. س.
قاجىمۇقان. ن. ەسەنوۆ جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: يوندىق بايلانىس. مەتالدىق بايلانىس
