قارا سوزدەر. ابايدىڭ جيىرما بەسىنشى قارا ءسوزى
قارا سوزدەر. ابايدىڭ جيىرما بەسىنشى قارا ءسوزى
جيىرما بەسىنشى ءسوز
بالالاردى وقىتقان دا جاقسى، ءبىراق قۇلشىلىق قىلارلىق قانا، تۇركى تانىرلىق قانا تازا وقىسا بولادى. ونىڭ ءۇشىن بۇل جەر دارۋلحاراپ، مۇندا اۋەلى مال تابۋ كەرەك، ونان سوڭ اراب، پارسى كەرەك. قارنى اش كىسىنىڭ كوڭىلىندە اقىل، بويىندا ار، عىلىمعا قۇمارلىق قايدان تۇرسىن؟ اشاپ - ىشىمگە مالدىڭ تاپشىلىعى دا اعايىننىڭ ارازدىعىنا ءۋا ءارتۇرلى پالەگە، ۇرلىق، زورلىق، قۋلىق، سۇمدىق سەكىلدى نارسەلەرگە ۇيىرلەندىرۋگە سەبەپ بولاتۇعىن نارسە. مال تاپسا، قارىن تويادى. ونان سوڭ، ءبىلىم تۇگىل ونەر كەرەك ەكەن. سونى ۇيرەنەيىن نە بالاما ۇيرەتەيىن دەپ ويىنا جاقسى تۇسەدى. ورىسشا وقۋ كەرەك، حيكمەت تە، مال دا، ونەر دە، عىلىم دا - ءبارى ورىستا تۇر. زارارىنان قاشىق بولۋ، پايداسىنا ورتاق بولۋعا ءتىلىن، وقۋىن، عىلىمىن بىلمەك كەرەك. ونىڭ سەبەبى ولار دۇنيەنىڭ ءتىلىن ءبىلدى، مۇنداي بولدى. سەن ونىڭ ءتىلىن بىلسەڭ، كوكىرەك كوزىڭ اشىلادى.
اربىرەۋدىڭ ءتىلىن، ونەرىن بىلگەن كىسى ونىمەنەن بىردەيلىك داعۋاسىنا كىرەدى، اسا ارسىزدانا جالىنبايدى. دىنگە دە جاقسى بىلگەندىك كەرەك. جورعالىقپەنەن كوڭىلىن السام ەكەن دەگەن نادان اكە - شەشەسىن، اعايىن - جۇرتىن، ءدىنىن، ادامشىلىعىن جاۋىرىنىنان ءبىر قاققانعا ساتادى. تەك مايوردىڭ كۇلگەنى كەرەك دەپ، ك... ءى اشىلسا دا، قام جەمەيدى. ورىستىڭ عىلىمى، ونەرى - دۇنيەنىڭ كىلتى، ونى بىلگەنگە دۇنيە ارزانىراق تۇسەدى. لاكين وسى كۇندە ورىس عىلىمىن بالاسىنا ۇيرەتكەن جاندار سونىڭ قارۋىمەن تاعى قازاقتى اڭدىسام ەكەن دەيدى. جوق، ولاي نيەت كەرەك ەمەس. مالدى قالاي ادال ەڭبەك قىلعاندا تابادى ەكەن، سونى ۇيرەتەيىك، مۇنى كورىپ جانە ۇيرەنۋشىلەر كوبەيسە، ۇلىقسىعان ورىستاردىڭ جۇرتقا بىردەي زاكونى بولماسا، زاكونسىز قورلىعىنا كونبەس ەدىك. قازاققا كۇزەتشى بولايىن دەپ، ءبىز دە ەل بولىپ، جۇرت بىلگەندى ءبىلىپ، حالىق قاتارىنا قوسىلۋدىڭ قامىن جەيىك دەپ نيەتتەنىپ ۇيرەنۋ كەرەك. ءقازىر دە ورىستان وقىعان بالالاردان ارتىق جاقسى كىسى شىعا الماي دا تۇر. سەبەبى: اتا - اناسى، اعايىن - تۋعانى، ءبىر جاعىنان، بۇزىپ جاتىر.
سۇيتسە دە، وسى وقىعان بالالار - انا وقىماعان قازاق بالالارىنان ۇزدىك، وزىق. نە قىلسا دا ءسوزدى ۇقتىرسا بولادى ولارعا. جاقسى اتانىڭ بالالارى دا كوپ وقىعان جوق، قايتا، كەدەيدىڭ بالالارىن ورىسقا قورلاپ بەردى. ولار وسىدان ارتىق قايدا بارسىن؟ جانە دە كەيبىر قازاقتار اعايىنىمەن ارازداسقاندا: «سەنىڭ وسى قورلىعىڭا كونگەنشە، بالامدى سولداتقا بەرىپ، باسىما شاش، اۋزىما مۇرت قويىپ كەتپەسەم بە!» دەۋشى ەدى. وسىنداي جامان ءسوزدى، قۇدايدان قورىقپاي، پەندەدەن ۇيالماي ايتقان قازاقتاردىڭ بالاسى وقىعانمەنەن نە بولا قويسىن؟
سوندا دا وزگە قازاق بالالارىنان ارتىق ۇيرەنگەنى نەمەنە، قاي كوپ ۇيرەنىپتى؟ كىردى، شىقتى، ءىلدى، قايتتى، تۇبەگەيلەپ وقىعان بالا دا جوق. اكەسى ەل اقشاسىمەن وقىعانعا ارەڭ وقىتادى، ءوز مالىن نە قىلىپ شىعارسىن؟ تۋراسىن ويلاعاندا، بالاڭا قاتىن اپەرمە، ەنشى بەرمە، بارىڭدى سالساڭ دا، بالاڭا ورىستىڭ عىلىمىن ۇيرەت! مىنا مەن ايتقان جول - مال ايار جول ەمەس. قۇدايدان قورىق، پەندەدەن ۇيال، بالاڭ بالا بولسىن دەسەڭ - وقىت، مال اياما! ايتپەسە، ءبىر يت قازاق بولىپ قالعان سوڭ، ساعان راحات كورسەتە مە، ءوزى راحات كورە مە، يا جۇرتقا راحات كورسەتە مە؟
ابايدىڭ باسقا دا قارا سوزدەرى
جيىرما بەسىنشى ءسوز
بالالاردى وقىتقان دا جاقسى، ءبىراق قۇلشىلىق قىلارلىق قانا، تۇركى تانىرلىق قانا تازا وقىسا بولادى. ونىڭ ءۇشىن بۇل جەر دارۋلحاراپ، مۇندا اۋەلى مال تابۋ كەرەك، ونان سوڭ اراب، پارسى كەرەك. قارنى اش كىسىنىڭ كوڭىلىندە اقىل، بويىندا ار، عىلىمعا قۇمارلىق قايدان تۇرسىن؟ اشاپ - ىشىمگە مالدىڭ تاپشىلىعى دا اعايىننىڭ ارازدىعىنا ءۋا ءارتۇرلى پالەگە، ۇرلىق، زورلىق، قۋلىق، سۇمدىق سەكىلدى نارسەلەرگە ۇيىرلەندىرۋگە سەبەپ بولاتۇعىن نارسە. مال تاپسا، قارىن تويادى. ونان سوڭ، ءبىلىم تۇگىل ونەر كەرەك ەكەن. سونى ۇيرەنەيىن نە بالاما ۇيرەتەيىن دەپ ويىنا جاقسى تۇسەدى. ورىسشا وقۋ كەرەك، حيكمەت تە، مال دا، ونەر دە، عىلىم دا - ءبارى ورىستا تۇر. زارارىنان قاشىق بولۋ، پايداسىنا ورتاق بولۋعا ءتىلىن، وقۋىن، عىلىمىن بىلمەك كەرەك. ونىڭ سەبەبى ولار دۇنيەنىڭ ءتىلىن ءبىلدى، مۇنداي بولدى. سەن ونىڭ ءتىلىن بىلسەڭ، كوكىرەك كوزىڭ اشىلادى.
اربىرەۋدىڭ ءتىلىن، ونەرىن بىلگەن كىسى ونىمەنەن بىردەيلىك داعۋاسىنا كىرەدى، اسا ارسىزدانا جالىنبايدى. دىنگە دە جاقسى بىلگەندىك كەرەك. جورعالىقپەنەن كوڭىلىن السام ەكەن دەگەن نادان اكە - شەشەسىن، اعايىن - جۇرتىن، ءدىنىن، ادامشىلىعىن جاۋىرىنىنان ءبىر قاققانعا ساتادى. تەك مايوردىڭ كۇلگەنى كەرەك دەپ، ك... ءى اشىلسا دا، قام جەمەيدى. ورىستىڭ عىلىمى، ونەرى - دۇنيەنىڭ كىلتى، ونى بىلگەنگە دۇنيە ارزانىراق تۇسەدى. لاكين وسى كۇندە ورىس عىلىمىن بالاسىنا ۇيرەتكەن جاندار سونىڭ قارۋىمەن تاعى قازاقتى اڭدىسام ەكەن دەيدى. جوق، ولاي نيەت كەرەك ەمەس. مالدى قالاي ادال ەڭبەك قىلعاندا تابادى ەكەن، سونى ۇيرەتەيىك، مۇنى كورىپ جانە ۇيرەنۋشىلەر كوبەيسە، ۇلىقسىعان ورىستاردىڭ جۇرتقا بىردەي زاكونى بولماسا، زاكونسىز قورلىعىنا كونبەس ەدىك. قازاققا كۇزەتشى بولايىن دەپ، ءبىز دە ەل بولىپ، جۇرت بىلگەندى ءبىلىپ، حالىق قاتارىنا قوسىلۋدىڭ قامىن جەيىك دەپ نيەتتەنىپ ۇيرەنۋ كەرەك. ءقازىر دە ورىستان وقىعان بالالاردان ارتىق جاقسى كىسى شىعا الماي دا تۇر. سەبەبى: اتا - اناسى، اعايىن - تۋعانى، ءبىر جاعىنان، بۇزىپ جاتىر.
سۇيتسە دە، وسى وقىعان بالالار - انا وقىماعان قازاق بالالارىنان ۇزدىك، وزىق. نە قىلسا دا ءسوزدى ۇقتىرسا بولادى ولارعا. جاقسى اتانىڭ بالالارى دا كوپ وقىعان جوق، قايتا، كەدەيدىڭ بالالارىن ورىسقا قورلاپ بەردى. ولار وسىدان ارتىق قايدا بارسىن؟ جانە دە كەيبىر قازاقتار اعايىنىمەن ارازداسقاندا: «سەنىڭ وسى قورلىعىڭا كونگەنشە، بالامدى سولداتقا بەرىپ، باسىما شاش، اۋزىما مۇرت قويىپ كەتپەسەم بە!» دەۋشى ەدى. وسىنداي جامان ءسوزدى، قۇدايدان قورىقپاي، پەندەدەن ۇيالماي ايتقان قازاقتاردىڭ بالاسى وقىعانمەنەن نە بولا قويسىن؟
سوندا دا وزگە قازاق بالالارىنان ارتىق ۇيرەنگەنى نەمەنە، قاي كوپ ۇيرەنىپتى؟ كىردى، شىقتى، ءىلدى، قايتتى، تۇبەگەيلەپ وقىعان بالا دا جوق. اكەسى ەل اقشاسىمەن وقىعانعا ارەڭ وقىتادى، ءوز مالىن نە قىلىپ شىعارسىن؟ تۋراسىن ويلاعاندا، بالاڭا قاتىن اپەرمە، ەنشى بەرمە، بارىڭدى سالساڭ دا، بالاڭا ورىستىڭ عىلىمىن ۇيرەت! مىنا مەن ايتقان جول - مال ايار جول ەمەس. قۇدايدان قورىق، پەندەدەن ۇيال، بالاڭ بالا بولسىن دەسەڭ - وقىت، مال اياما! ايتپەسە، ءبىر يت قازاق بولىپ قالعان سوڭ، ساعان راحات كورسەتە مە، ءوزى راحات كورە مە، يا جۇرتقا راحات كورسەتە مە؟
ابايدىڭ باسقا دا قارا سوزدەرى
You Might Also Like
-
قارا سوزدەر. ابايدىڭ جيىرما ءۇشىنشى قارا ءسوزى
-
قارا سوزدەر. ابايدىڭ جيىرما جەتىنشى قارا ءسوزى
