قاراتپا ءسوز
قازاق ءتىلى
تاقىرىبى: قاراتپا ءسوز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا قاراتپا ءسوز تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ؛ وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋ ارقىلى تەوريالىق ويلاۋىن، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ؛ ۇيىمشىلدىققا، دوستىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: كورنەكىلىك، سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، جيناقتاۋ، توپتاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: تىرەك سىزبالار، مازمۇندى سۋرەتتەر، ويىن قۇرالدارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: ساباققا دايارلىق.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: 3 - جاتتىعۋ ءماتىندى كوشىرىپ جازۋ. قاراتپا سوزدەردى تابۋ، ولاردىڭ قانداي تىنىس بەلگىلەرمەن اجىراتىلعان؟ اباي قۇنانبايەۆ كىم بولعان؟ ەرەجەمەن جۇمىس وقۋ، تالداۋ، ەستە ساقتاۋ.
ءىىى. وتكەندى تەكسەرۋ
وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى - " بۇل دۇرىس پا؟"
" ناعاشى، ەت تۋراپ بەرىڭىزشى! " سويلەمىن تالداعان كەزدە، ناعاشى - باستاۋىش، تۋراپ بەرىڭىزشى - بايانداۋىش، ەتتى - تۇرلاۋسىز مۇشە دەپ تالدادى باۋىرجان. ول باستاۋىشتى دۇرىس تاپتى ما؟
- قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەسى بولا المايدى.
- وعان سۇراق قويىلمايدى.
تىرەك سىزبامەن جۇمىس. مىسال كەلتىرۋ. تالداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباق. وقۋلىقپەن جۇمىس.
كۇن رەتىن جازۋ. كوركەم جازۋ 7 - جاتتىعۋ سويلەمدەردى مانەرلەپ وقۋ، قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، ءتيىستى تىنىس بەلگىمەن تولىقتىرۋ. كوشىرىپ جازۋ. 1. - تۇيە، قايدا باراسىڭ؟ - دەيدى تۇلكى ("بالالار فولكلورى"). 2. كەل بالالار، كەلىڭدەر. كەرەمەتتى كورىڭدەر! (س. سەيىتوۆ). 3. جاڭا جىل، جاڭا جىل! نە اكەلدىڭ، سەن بىزگە؟ (ح. ەرعالييەۆ). 4. قۇلپىرا بەرشى، كەڭ دالا! گۇلىڭدى كۇندە تەرەيىن (ج. ساين). اناۋ تاعانى بالام، الا ءجۇر (ى. التىنسارين).
- نەلىكتەن ءۇتىر قويدىڭ؟
- قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. وعان سۇراق قويىلمايدى. قاراتپا ءسوزدى باستاۋىشتان اجىراتا ءبىلۋ كەرەك.
بىلگىشبەكتىڭ ايتقانىن وقۋ، تالداۋ، ەستە ساقتاۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانت.
8 - جاتتىعۋ. حابارلى سويلەمدەردى قاراتپا ءسوزى بار سويلەمدەرگە اينالدىرىپ جازۋ:
- سەرىك، كىتاپحانادان العان كىتاپتارىڭدى وتكىز. - ءان شىرقاڭدار، بالالار! - جىلقىشى، اتتاردى ايداپ كەت! - ايدوس، ۇلكەن كىسىگە ورىن بەر!
9 - جاتتىعۋ ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ. قاراتپا سوزدەردى الىپ تاستاپ، ءماتىندى وقۋدا نە وزگەرىس بولعانىن سۇراۋ. قاراتپا ءسوزى بار سويلەمدەردى كوشىرىپ جازۋ، استىن سىزۋ.
كاكەننىڭ دەمالىسى كەزىندە اكەسى:
- ەرتەڭ جولعا شىعامىز، بالام، تاعى دا تاۋعا شىعىپ كەتپە، دەدى.
- قايدا بارامىز، كوكە؟ - دەپ، كاكەن كادىمگىدەي كوڭىلدەنىپ، قۋانىشىن جاسىرا الماي قۋتىڭداپ قالدى.
- اۋىلعا بارامىز، باباڭا سالەم بەرىپ، باتاسىن الىپ قايتامىز.
- بابا دەگەن كىم ول كوكە؟
- باباڭ - اكەڭنىڭ اتاسى، اتاڭنىڭ اكەسى.
( ءابدىباي تابىلدى)
"مەن نە ءبىلدىم"....
10 - جاتتىعۋ. اتا، تۋعان ولكەم سوزدەرى بىردە قاراتپا ءسوز، ەكىنشى جاعدايدا باستاۋىش بولاتىنداي سويلەم قۇراتىپ جازدىرۋ.
قاراتپا ءسوز ەكەنىن دالەلدەي بىلۋگە ۇيرەتۋدە تومەندەگى كەستەنى پايدالانۋ.
توپتىق جۇمىس.
وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى - " ەستەرىڭدە مە؟"
1. جامبىلدىڭ، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ قاي ولەڭى سەندەردىڭ نازارلارىڭدى اۋدارۋ ءۇشىن، وزدەرىڭنىڭ اتاۋلارىڭدى بىلدىرەتىن سوزبەن باستالاتىنى ەستەرىڭدە مە؟
2. قاراعىم، جانىم دەگەن قاراتپا سوزدەر ي. كرىلوۆتىڭ قاي مىسالىندا كەزدەسەتىن ەدى؟ ول سوزدەر نەنىڭ نەگە ايتقان ءسوزى ەدى؟
3. ب. ءمايليننىڭ ءايت، شۋ... الا اتىم! جاۋ - جاۋ جاڭبىر، جاۋ جاڭبىر دەگەن ولەڭ جولدارى نەمەنەگە قاراتىلىپ ايتىلعان؟
"كورشىڭمەن اڭگىمەلەس"
11 - جاتتىعۋ. ەرتەگىدەن ءۇزىندىنى وقۋ. قاي ەرتەگىدەن ەكەنىن ەسىڭە ءتۇسىر. قاراتپا سوزدەردى تابۋ، ەرتىەگىنى ارى قاراي جالعاستىرۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانت.
12 - جاتتىعۋ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا قاراتپا سوزدەردى قويىپ كوشىرىپ جازۋ.
1. اپكە، مەنى كوشەدەن وتكىزىپ جىبەرشى. 2. تەرەزەنى دۇرىستاپ جاپشى، اسەت. 3. ءيا، بالام، وقىپ ءجۇرسىڭ بە؟ 4. كوكە، مەنىڭ بالام باباما كىم بولادى؟
ءۇ. قورىتىندىلاۋ. تولىقتىرۋ تەستى.
ولەڭنەن قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، ولاردى تىنىس بەلگىلەرمەن تولىقتىر.
"بەسىك جىرى"
ءالدي، ءالدي اق بوپەم
اق بەسىككە جات بوپەم.
جىلاما بوپەم جىلاما،
جىلىك شاعىپ بەرەيىن،
بايقۇتاننىڭ قۇيرىعىن
جىپكە تاعىپ بەرەيىن.
قۋىپ ويدىڭ جەتەگى،
ءبىلىپ عىلىم تەتىگىن،
عالىم بولار ما ەكەنسىڭ؟
ەڭبەك ەتىپ بار ەلگە،
ونەرىڭمەن الەمگە
ءمالىم بولار ما ەكەنسىڭ؟
كوپ قيىننان وتەرسىڭ،
ماقساتىڭا جەتەرسىڭ.
ۇيىقتاي قويشى بوپەشىم!
(" بەسىك جىرى" كىتابىنان)
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما:
اتىراۋ قالاسى،
ي. تايمانوۆ اتىنداعى №27 ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى وتارشييەۆا ك. ا.
تاقىرىبى: قاراتپا ءسوز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا قاراتپا ءسوز تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ؛ وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساۋ ارقىلى تەوريالىق ويلاۋىن، سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ؛ ۇيىمشىلدىققا، دوستىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: كورنەكىلىك، سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، جيناقتاۋ، توپتاۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: تىرەك سىزبالار، مازمۇندى سۋرەتتەر، ويىن قۇرالدارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: ساباققا دايارلىق.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: 3 - جاتتىعۋ ءماتىندى كوشىرىپ جازۋ. قاراتپا سوزدەردى تابۋ، ولاردىڭ قانداي تىنىس بەلگىلەرمەن اجىراتىلعان؟ اباي قۇنانبايەۆ كىم بولعان؟ ەرەجەمەن جۇمىس وقۋ، تالداۋ، ەستە ساقتاۋ.
ءىىى. وتكەندى تەكسەرۋ
وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى - " بۇل دۇرىس پا؟"
" ناعاشى، ەت تۋراپ بەرىڭىزشى! " سويلەمىن تالداعان كەزدە، ناعاشى - باستاۋىش، تۋراپ بەرىڭىزشى - بايانداۋىش، ەتتى - تۇرلاۋسىز مۇشە دەپ تالدادى باۋىرجان. ول باستاۋىشتى دۇرىس تاپتى ما؟
- قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەسى بولا المايدى.
- وعان سۇراق قويىلمايدى.
تىرەك سىزبامەن جۇمىس. مىسال كەلتىرۋ. تالداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباق. وقۋلىقپەن جۇمىس.
كۇن رەتىن جازۋ. كوركەم جازۋ 7 - جاتتىعۋ سويلەمدەردى مانەرلەپ وقۋ، قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، ءتيىستى تىنىس بەلگىمەن تولىقتىرۋ. كوشىرىپ جازۋ. 1. - تۇيە، قايدا باراسىڭ؟ - دەيدى تۇلكى ("بالالار فولكلورى"). 2. كەل بالالار، كەلىڭدەر. كەرەمەتتى كورىڭدەر! (س. سەيىتوۆ). 3. جاڭا جىل، جاڭا جىل! نە اكەلدىڭ، سەن بىزگە؟ (ح. ەرعالييەۆ). 4. قۇلپىرا بەرشى، كەڭ دالا! گۇلىڭدى كۇندە تەرەيىن (ج. ساين). اناۋ تاعانى بالام، الا ءجۇر (ى. التىنسارين).
- نەلىكتەن ءۇتىر قويدىڭ؟
- قاراتپا ءسوز سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. وعان سۇراق قويىلمايدى. قاراتپا ءسوزدى باستاۋىشتان اجىراتا ءبىلۋ كەرەك.
بىلگىشبەكتىڭ ايتقانىن وقۋ، تالداۋ، ەستە ساقتاۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانت.
8 - جاتتىعۋ. حابارلى سويلەمدەردى قاراتپا ءسوزى بار سويلەمدەرگە اينالدىرىپ جازۋ:
- سەرىك، كىتاپحانادان العان كىتاپتارىڭدى وتكىز. - ءان شىرقاڭدار، بالالار! - جىلقىشى، اتتاردى ايداپ كەت! - ايدوس، ۇلكەن كىسىگە ورىن بەر!
9 - جاتتىعۋ ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ. قاراتپا سوزدەردى الىپ تاستاپ، ءماتىندى وقۋدا نە وزگەرىس بولعانىن سۇراۋ. قاراتپا ءسوزى بار سويلەمدەردى كوشىرىپ جازۋ، استىن سىزۋ.
كاكەننىڭ دەمالىسى كەزىندە اكەسى:
- ەرتەڭ جولعا شىعامىز، بالام، تاعى دا تاۋعا شىعىپ كەتپە، دەدى.
- قايدا بارامىز، كوكە؟ - دەپ، كاكەن كادىمگىدەي كوڭىلدەنىپ، قۋانىشىن جاسىرا الماي قۋتىڭداپ قالدى.
- اۋىلعا بارامىز، باباڭا سالەم بەرىپ، باتاسىن الىپ قايتامىز.
- بابا دەگەن كىم ول كوكە؟
- باباڭ - اكەڭنىڭ اتاسى، اتاڭنىڭ اكەسى.
( ءابدىباي تابىلدى)
"مەن نە ءبىلدىم"....
10 - جاتتىعۋ. اتا، تۋعان ولكەم سوزدەرى بىردە قاراتپا ءسوز، ەكىنشى جاعدايدا باستاۋىش بولاتىنداي سويلەم قۇراتىپ جازدىرۋ.
قاراتپا ءسوز ەكەنىن دالەلدەي بىلۋگە ۇيرەتۋدە تومەندەگى كەستەنى پايدالانۋ.
توپتىق جۇمىس.
وي سەرگىتۋ جاتتىعۋى - " ەستەرىڭدە مە؟"
1. جامبىلدىڭ، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ قاي ولەڭى سەندەردىڭ نازارلارىڭدى اۋدارۋ ءۇشىن، وزدەرىڭنىڭ اتاۋلارىڭدى بىلدىرەتىن سوزبەن باستالاتىنى ەستەرىڭدە مە؟
2. قاراعىم، جانىم دەگەن قاراتپا سوزدەر ي. كرىلوۆتىڭ قاي مىسالىندا كەزدەسەتىن ەدى؟ ول سوزدەر نەنىڭ نەگە ايتقان ءسوزى ەدى؟
3. ب. ءمايليننىڭ ءايت، شۋ... الا اتىم! جاۋ - جاۋ جاڭبىر، جاۋ جاڭبىر دەگەن ولەڭ جولدارى نەمەنەگە قاراتىلىپ ايتىلعان؟
"كورشىڭمەن اڭگىمەلەس"
11 - جاتتىعۋ. ەرتەگىدەن ءۇزىندىنى وقۋ. قاي ەرتەگىدەن ەكەنىن ەسىڭە ءتۇسىر. قاراتپا سوزدەردى تابۋ، ەرتىەگىنى ارى قاراي جالعاستىرۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانت.
12 - جاتتىعۋ. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا قاراتپا سوزدەردى قويىپ كوشىرىپ جازۋ.
1. اپكە، مەنى كوشەدەن وتكىزىپ جىبەرشى. 2. تەرەزەنى دۇرىستاپ جاپشى، اسەت. 3. ءيا، بالام، وقىپ ءجۇرسىڭ بە؟ 4. كوكە، مەنىڭ بالام باباما كىم بولادى؟
ءۇ. قورىتىندىلاۋ. تولىقتىرۋ تەستى.
ولەڭنەن قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، ولاردى تىنىس بەلگىلەرمەن تولىقتىر.
"بەسىك جىرى"
ءالدي، ءالدي اق بوپەم
اق بەسىككە جات بوپەم.
جىلاما بوپەم جىلاما،
جىلىك شاعىپ بەرەيىن،
بايقۇتاننىڭ قۇيرىعىن
جىپكە تاعىپ بەرەيىن.
قۋىپ ويدىڭ جەتەگى،
ءبىلىپ عىلىم تەتىگىن،
عالىم بولار ما ەكەنسىڭ؟
ەڭبەك ەتىپ بار ەلگە،
ونەرىڭمەن الەمگە
ءمالىم بولار ما ەكەنسىڭ؟
كوپ قيىننان وتەرسىڭ،
ماقساتىڭا جەتەرسىڭ.
ۇيىقتاي قويشى بوپەشىم!
(" بەسىك جىرى" كىتابىنان)
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما:
اتىراۋ قالاسى،
ي. تايمانوۆ اتىنداعى №27 ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى وتارشييەۆا ك. ا.
You Might Also Like
