قارلۇق قاعاناتى
قارلۇق قاعاناتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىك: قارلۇق قاعاناتى تاريحىمەن تانىستىرۋ، قاعانات حالقىنىڭ شارۋاشىلىعى جانە مادەنيەتىن ءتۇسىندىرۋ، بەرىلگەن ءبىلىمدى جۇيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالاردى ءوز بەتىنشە تۇجىرىمداي بىلۋىنە باعىت بەرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ويىن ەركىن ايتىپ جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحي قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋ، ەلىن، جەرىن سۇيەتىن دارىندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ جانە سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءتۇرلى مادەني سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، كەستە، ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالار، ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان كارتاسى، بەينەتاسپا
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1 توپ – « اقيقات» توبى
2 توپ – « تاپقىر» توبى
3 توپ - «العىر» توبى
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇش توپقا دا ورتاق جانە جەكە تاپسىرمالار بەرىلەدى. ءۇش توپتىڭ ساباققا قاتىسۋى، ءبىلىمىن باعالاۋ ساباقتىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاسىپ وتىرادى. توپتاردىڭ ىشىندە بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعان وقۋشىلار باعالانادى.
1 تاپسىرما: «مەن كوپ بىلەمىن»
1 توپ
جەر اۋماعى
استاناسى مىسالى ۇلكەن ورداسى - سۋياب (شۋ بويىندا)، ەكىنشىسى كىشى ورداباسى – كۇنگىت (ىلە بويىنداعى)
حالقى
دەرەكتەر
الەۋمەتتىك جاعدايى
ساياسي تاريحى
2 توپ
سۇلۋ قاعان
تۇركەش قاعاناتىنىڭ السىرەۋى
3 توپ
اتلاح شايقاسى
قاعاناتتىڭ شارۋاشىلىعى
ساۋدا
تەڭگە سوعۋ
ءىىى ءبىلىمىن جان – جاقتى جەتىلدىرۋ
2 تاپسىرما «قاتەسىن تاپ»
3-تاپسىرما: «كىم تاپقىر»
3 توپتان 1 وقۋشىدان شىعىپ تاپسىرمانى ورىنداپ كارتا قۇراستىرادى. كارتا 3 بولىككە بولىنگەن ارتاندا تاپسىرما بەرىلگەن.
1. ساۋدا ءىسى قايناعان ورتالىقتارىن اتاپ، كارتادان كورسەت. سۋياب، بالاساعۇن، تاراز، يسپيدجاب
2. سۇلۋ قاعاننىڭ ورنىنا بيلىككە قاي قاعان كەلدى؟ تۇقارسان قۇتشار قاعان
3. سۇلۋ قاعان بيلىككە كەلگەن كەزدە وڭتۇستىك - شىعىستان ءقاۋىپ توندىرگەن مەملەكەت؟ جۇڭگو مەملەكەتى
سونىمەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز قارلۇق قاعاناتى
ءىV جاڭا ساباق
جوسپارى:
1. قارلۇق قاعاناتىنىڭ قۇرامى، ورنالاسقان جەرلەرى.
2. قاعاناتتىڭ ساياسي جاعدايى.
3. شارۋاشىلىعى.
4. مادەنيەتى.
بەينەتاسپا كورسەتىلەدى
1. تاريح ايناسى «اڭىز بەن اقيقات»
2. ەلەكتروندى وقۋلىق
3. ۆيدەو روليك
I. ءومىر سۇرگەن ۋاقىتى: 766 - 940 جج.
II. تەرريتوريالىق ايماعى: باتىس التاي مەن تارباعاتاي اراسىنداعى ولكە. قارلۇقتاردىڭ شاعىن توبى حانگاي اۋدانىندا مەكەندەگەن.
III. ورتالىعى:
ا) يسپيدجاب قالاسى
ب) ەكىنشى استاناسى - بالاساعۇن
IV. تايپالارى: كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى تۇركى تىلدەس تايپالار، سونداي - اق تۇركىلەنگەن سوعدىلار.
V. دەرەكتەر: ا) جازبا دەرەكتەردە قارلۇقتار تۋرالى العاش حابارلار“سۋي اۋلەتىنىڭ تاريحىندا” (581 - 618جج) كەزدەسەدى جانە مۇنىڭ ءوزى V - عاسىردىڭ ورتاشەنىنە قاتىستى.
ب) يبن حاۋكالدىن دەرەكتەرى بويىنشا، «قارلۇقتار جەرىن باتىسىنان شىعىسىنا قاراي ءجۇرىپ ءوتۋ ءۇشىن 30 كۇن جول ءجۇرۋ كەرەك».
ۆ) اراب ساياحاتشىسى ءابۋ دۋلاف ءوزىنىڭ قارلۇقتار جەرىمەن 25 كۇن ءجۇرىپ وتۋىنە تۋرا كەلگەنىن حابارلايدى.
VI. سىرتقى ساياساتى:
ا) قارلۇقتار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن 711 - 712 جج. شىعىس تۇرىك قاعاناتىنا قارسى كوتەرىلدى.
ب) قارلۇق جابعۋلارىنىڭ دەربەس ەل بولۋعا ۇمتىلۋىنىڭ ناتيجەسىندە ولار ەكىنشى شىعىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ ورنىنا 745 جىلى ورناعان ۇيعىر قاعاناتىنان ءبولىنىپ شىقتى.
ۆ) 791 جىلى ۇيعىرلار بەسبالىق تۇبىندە قارلۇقتار مەن تيبەتتىكتەردىڭ اسكەرلەرىن تالقاندادى.
گ) 812 جىلى ۇيعىرلار قارلۇقتاردى تولىق جەڭىپ، ولار فەرعانا، سىردارياعا دەيىن كەلدى.
ج) ح عاسىردىڭ باسىندا قارلۇق قاعاناتىنىڭ جاعدايى ىشكى قىرقىس، تالاس - تارتىستاردىڭ ناتيجەسىندە السىرەدى. وسى جاعدايدى پايدالانعان قاشعار جەرىندەگى تۇرىك تىلدەس تايپالار 940 جىلى بالاساعۇن، يسپيدجاب قالالارىن باسىپ الادى دا، قارلۇق مەملەكەتى قۇلاپ، شۋ اڭعارىندا قاراحاندار اۋلەتىنىڭ ۇستەمدىگى ورنايدى.
VII. ءدىني نانىم - سەنىمدەرى: قارلۇقتاردىڭ قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىمەن جەتىسۋدىڭ، وتىرىقشى حالىقتارى مەن ءسىڭىسىپ، يسلام ءدىنىن قابىلداعان.
قارلۇق قۇرامىندا 9 تايپا ەنگەن: ءۇش جىكىل، ءۇش بەسكىل، بۇلاق، كوكەركىن، تۋحسي.
لازانا، فاراكيا رۋلارى
شارۋاشىلىعى:
• جارتىلاي كوشپەلى، جارتىلاي وتىرىقشى مال شارۋاشىلىعى
• وتىرىقشى ەگىن شارۋاشىلىعى
V جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
4 - تاپسىرما. 1 توپتىڭ تاپسىرماسى 1) «تاريحي ديكتانت»
قاعاناتتىڭ ورتالىعى.. سۋياب. قالاسى بولدى. قارلۇقتار ەلىندە. 25.. قالا مەن قونىس بار. قارلۇقتاردا اتالار زيراتىنىڭ باسىنا.. بال - بال. تاستان جاسالعان مۇسىندەر قويۋ كەڭ تارالعان. قاشقاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى. 940.. جىلى.. بالاساعۇن. قالاسىن باسىپ الىپ، قارلۇق قاعاناتىن تالقاندادى
جامبىل وبلىسى،
جۋالى اۋدانى، ب. مومىش ۇلى اۋىلى
№ 29 الەكساندر گەرسەن ورتا مەكتەبى
ۋسەنكۋلوۆا ساربينا ەرمەكوۆنا
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىك: قارلۇق قاعاناتى تاريحىمەن تانىستىرۋ، قاعانات حالقىنىڭ شارۋاشىلىعى جانە مادەنيەتىن ءتۇسىندىرۋ، بەرىلگەن ءبىلىمدى جۇيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالاردى ءوز بەتىنشە تۇجىرىمداي بىلۋىنە باعىت بەرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرىپ، ويىن ەركىن ايتىپ جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحي قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەۋگە ۇيرەتۋ، ەلىن، جەرىن سۇيەتىن دارىندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ جانە سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءتۇرلى مادەني سۋرەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، كەستە، ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالار، ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان كارتاسى، بەينەتاسپا
ساباقتىڭ بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1 توپ – « اقيقات» توبى
2 توپ – « تاپقىر» توبى
3 توپ - «العىر» توبى
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇش توپقا دا ورتاق جانە جەكە تاپسىرمالار بەرىلەدى. ءۇش توپتىڭ ساباققا قاتىسۋى، ءبىلىمىن باعالاۋ ساباقتىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاسىپ وتىرادى. توپتاردىڭ ىشىندە بەلسەنە قاتىسىپ وتىرعان وقۋشىلار باعالانادى.
1 تاپسىرما: «مەن كوپ بىلەمىن»
1 توپ
جەر اۋماعى
استاناسى مىسالى ۇلكەن ورداسى - سۋياب (شۋ بويىندا)، ەكىنشىسى كىشى ورداباسى – كۇنگىت (ىلە بويىنداعى)
حالقى
دەرەكتەر
الەۋمەتتىك جاعدايى
ساياسي تاريحى
2 توپ
سۇلۋ قاعان
تۇركەش قاعاناتىنىڭ السىرەۋى
3 توپ
اتلاح شايقاسى
قاعاناتتىڭ شارۋاشىلىعى
ساۋدا
تەڭگە سوعۋ
ءىىى ءبىلىمىن جان – جاقتى جەتىلدىرۋ
2 تاپسىرما «قاتەسىن تاپ»
3-تاپسىرما: «كىم تاپقىر»
3 توپتان 1 وقۋشىدان شىعىپ تاپسىرمانى ورىنداپ كارتا قۇراستىرادى. كارتا 3 بولىككە بولىنگەن ارتاندا تاپسىرما بەرىلگەن.
1. ساۋدا ءىسى قايناعان ورتالىقتارىن اتاپ، كارتادان كورسەت. سۋياب، بالاساعۇن، تاراز، يسپيدجاب
2. سۇلۋ قاعاننىڭ ورنىنا بيلىككە قاي قاعان كەلدى؟ تۇقارسان قۇتشار قاعان
3. سۇلۋ قاعان بيلىككە كەلگەن كەزدە وڭتۇستىك - شىعىستان ءقاۋىپ توندىرگەن مەملەكەت؟ جۇڭگو مەملەكەتى
سونىمەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز قارلۇق قاعاناتى
ءىV جاڭا ساباق
جوسپارى:
1. قارلۇق قاعاناتىنىڭ قۇرامى، ورنالاسقان جەرلەرى.
2. قاعاناتتىڭ ساياسي جاعدايى.
3. شارۋاشىلىعى.
4. مادەنيەتى.
بەينەتاسپا كورسەتىلەدى
1. تاريح ايناسى «اڭىز بەن اقيقات»
2. ەلەكتروندى وقۋلىق
3. ۆيدەو روليك
I. ءومىر سۇرگەن ۋاقىتى: 766 - 940 جج.
II. تەرريتوريالىق ايماعى: باتىس التاي مەن تارباعاتاي اراسىنداعى ولكە. قارلۇقتاردىڭ شاعىن توبى حانگاي اۋدانىندا مەكەندەگەن.
III. ورتالىعى:
ا) يسپيدجاب قالاسى
ب) ەكىنشى استاناسى - بالاساعۇن
IV. تايپالارى: كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى تۇركى تىلدەس تايپالار، سونداي - اق تۇركىلەنگەن سوعدىلار.
V. دەرەكتەر: ا) جازبا دەرەكتەردە قارلۇقتار تۋرالى العاش حابارلار“سۋي اۋلەتىنىڭ تاريحىندا” (581 - 618جج) كەزدەسەدى جانە مۇنىڭ ءوزى V - عاسىردىڭ ورتاشەنىنە قاتىستى.
ب) يبن حاۋكالدىن دەرەكتەرى بويىنشا، «قارلۇقتار جەرىن باتىسىنان شىعىسىنا قاراي ءجۇرىپ ءوتۋ ءۇشىن 30 كۇن جول ءجۇرۋ كەرەك».
ۆ) اراب ساياحاتشىسى ءابۋ دۋلاف ءوزىنىڭ قارلۇقتار جەرىمەن 25 كۇن ءجۇرىپ وتۋىنە تۋرا كەلگەنىن حابارلايدى.
VI. سىرتقى ساياساتى:
ا) قارلۇقتار وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن 711 - 712 جج. شىعىس تۇرىك قاعاناتىنا قارسى كوتەرىلدى.
ب) قارلۇق جابعۋلارىنىڭ دەربەس ەل بولۋعا ۇمتىلۋىنىڭ ناتيجەسىندە ولار ەكىنشى شىعىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ ورنىنا 745 جىلى ورناعان ۇيعىر قاعاناتىنان ءبولىنىپ شىقتى.
ۆ) 791 جىلى ۇيعىرلار بەسبالىق تۇبىندە قارلۇقتار مەن تيبەتتىكتەردىڭ اسكەرلەرىن تالقاندادى.
گ) 812 جىلى ۇيعىرلار قارلۇقتاردى تولىق جەڭىپ، ولار فەرعانا، سىردارياعا دەيىن كەلدى.
ج) ح عاسىردىڭ باسىندا قارلۇق قاعاناتىنىڭ جاعدايى ىشكى قىرقىس، تالاس - تارتىستاردىڭ ناتيجەسىندە السىرەدى. وسى جاعدايدى پايدالانعان قاشعار جەرىندەگى تۇرىك تىلدەس تايپالار 940 جىلى بالاساعۇن، يسپيدجاب قالالارىن باسىپ الادى دا، قارلۇق مەملەكەتى قۇلاپ، شۋ اڭعارىندا قاراحاندار اۋلەتىنىڭ ۇستەمدىگى ورنايدى.
VII. ءدىني نانىم - سەنىمدەرى: قارلۇقتاردىڭ قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىمەن جەتىسۋدىڭ، وتىرىقشى حالىقتارى مەن ءسىڭىسىپ، يسلام ءدىنىن قابىلداعان.
قارلۇق قۇرامىندا 9 تايپا ەنگەن: ءۇش جىكىل، ءۇش بەسكىل، بۇلاق، كوكەركىن، تۋحسي.
لازانا، فاراكيا رۋلارى
شارۋاشىلىعى:
• جارتىلاي كوشپەلى، جارتىلاي وتىرىقشى مال شارۋاشىلىعى
• وتىرىقشى ەگىن شارۋاشىلىعى
V جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
4 - تاپسىرما. 1 توپتىڭ تاپسىرماسى 1) «تاريحي ديكتانت»
قاعاناتتىڭ ورتالىعى.. سۋياب. قالاسى بولدى. قارلۇقتار ەلىندە. 25.. قالا مەن قونىس بار. قارلۇقتاردا اتالار زيراتىنىڭ باسىنا.. بال - بال. تاستان جاسالعان مۇسىندەر قويۋ كەڭ تارالعان. قاشقاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى. 940.. جىلى.. بالاساعۇن. قالاسىن باسىپ الىپ، قارلۇق قاعاناتىن تالقاندادى
جامبىل وبلىسى،
جۋالى اۋدانى، ب. مومىش ۇلى اۋىلى
№ 29 الەكساندر گەرسەن ورتا مەكتەبى
ۋسەنكۋلوۆا ساربينا ەرمەكوۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، ءتىلىن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ. بالالاردى تاپقىرلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ. ىستەگەن ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
