InfoHub Logo

«قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى «ءتىل مەرەكەسى» ونكۇندىگىنىڭ قورىتىندى كەشى

ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
ادىس-تاسىلدەر: سۇراق-جاۋاپ، مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق ويىندارىن ويناتۋ، وي - تولعاۋ، پوليگلوت، جات وقۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: قابىرعا گازەتتەرى، قاناتتى سوزدەر، ۇلى تۇلعالار پورترەتى، كىتاپتار مەن رەفەراتتار.

ءوتىلۋ بارىسى:
مەملەكەتتىك ءانۇران
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ا. پولاتوۆا.
قىمباتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار مىنە ءبىز بۇگىن بۇكىل قازاقستان حالقى بولىپ «قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىن تويلاعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن «ءتىل مەرەكەسىنە» بايلانىستى 15 قىركۇيەكتەن باستاپ جوسپار بويىنشا ءىس – شارالار جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى ءىس – شارامىز 22 - قىركۇيەك كۇنگى قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە قوسىلاتىن كىشكەنە عانا ۇلەس. ءبىراق ءبىز انا تىلىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىمىزدى بىلدىرەتىنىمىزگە قۋانىشتىمىز. ولاي بولسا، ءتىلىم دەپ جۇرەكتەرى سوعىپ تۇرعان جالىندى جاستارىمىزدىڭ «ءتىل مەرەكەسىنە» ارناپ دايىنداعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى قورىتىندى كەشىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.

ق. شاباسوۆتىڭ «ءتىلىم - تىرەگىم» اتتى ولەڭى.
ناعاشبەك:
ءتىلىم مەنىڭ - تىرەگىم، ءدىنىم مەنىڭ،
ءتىلسىز قانداي بولادى كۇنىم مەنىڭ؟!
ءوز حالقىما جەتەدى ءوز مانىندە
ءوز تىلىمدە وقىلسا جىرىم مەنىڭ.
سامبەت:
ءتىلىم مەنىڭ – قۋاتىم، كۇشىم مەنىڭ،
كۇشىم كەتسە نە بولار ءىسىم مەنىڭ.
ءتىلسىز ءومىر بار دەسە تۇسىنبەدىم،
تىلىممەنەن تىرلىكتى مۇسىندەدىم.
قۋانىش:
ءتىلىم مەنىڭ - اسىلىم، ارىم مەنىڭ،
ارىم كەتسە نە پايدا بارىم مەنىڭ.
باس كەسكەندەر ءتىلىمدى كەسە الماعان،
تىلدەن بۇرىن كەتەدى جالىن دەمىم.
ەسەت:
ءتىلىم مەنىڭ - قازىنام، قاسيەتىم،
قاسيەتىم بار الەم باس يەتىن.
ءتىلى جوقتىڭ ءتۇرى جوق، ءتۇبىرى جوق،
بولا كورمە، انا ءتىل، قاسىرەتىم.
قانات:
ءتىلى ولسە بولمايدى ءتىرى حالىق،
ءبىرى ءولىپ، تۇرا الماس ءبىرى قالىپ.
باسقا ەمەس ءوز انا تىلىندە تەك
تىرشىلىگىن بىلدىرەر ۇلى حالىق.
باقتيار:
ءتىلىم مەنىڭ – عاسىرلاردان امانات،
اماناتقا ادال بولسىن قاناعات،
ار – نامىسقا كەلتىرمەيىك جامانات.
قازاق بولىپ تۋىلدىڭ با، ەندەشە
ءوز ءتىلىڭدى وزگەلەرگە باعالات.
(انا تىلىنە تاعزىم ەتىلەدى.)
ارايلىم:
وتە ەرتەدە ءبىر ءقادىرلى شەشەن قاريا كەلتە دۇنيەدەن كوز جۇمارىندا قاسىنا ۇلىن
شاقىرىپ الىپ:
- بالام، مەن ۇزاماي دۇنيە سالام. اكەم قازىنا قالدىرمادى دەپ قامىقپا. ەل ىشىندە قالدىرىپ بارا جاتقان اسىل مۇرام بار. سونى ىزدەپ تاپ، قادىرلە، قاستەرلە دەيدى. سوندا بالاسى اماناتىنىن ورىندايتىندىعىن ايتادى، ءبىراق ول كوپ ىزدەپ ەشتەڭە تاپپايدى. سوسىن ول ابزال اتاعا كەلەدى. ابزال اتا ونىڭ ابدەن شارشاپ، شالدىققاندىعىن كورىپ، نە ىزدەپ جۇرگەندىگىن سۇرايدى. سوندا بالا:
- اكەمنىڭ امانات ەتكەن اسىل مۇراسىن ىزدەپ تاپپادىم. ول سوندا قانداي مۇرا بولدى ەكەن؟ – دەپ سۇرايدى. ابزال اتا وعان:
- ءاي، بالام – اي، اكەڭنىڭ سوزىنە ەش ءشۇبا كەلتىرمە! ونىڭ ساعان قالدىرعان مۇراسى - ءتىل! ول شەشەن ادام ەدى عوي. ءبارىمىز دە سويلەۋدى سەنىڭ اكەڭنەن ۇيرەندىك. تىلدەن قىمبات قازىنا جوق، بالام! اكەڭنىڭ ساعان قالدىرعان قازىناسى – سول! – دەيدى. وسى قىمبات
قازىنامىز عاسىرلاردان عاسىرلارعا جەتىپ، تولىعىپ كەلەدى. «ءتىل – ۋاقىت وزەننىڭ
وتكەلى»، ول ءبىزدى وتكەن بابالارىمىزدىڭ مەكەنىنە باستاپ اكەلەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
- اسسالاۋماعالەيكۋم قۇرمەتتى ءتىل جاناشىرلارى، بۇگىنگى «قاسيەتتى انا ءتىلىم» اتتى ءتىل مەرەكەسىنە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى:
- ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار.
بىلەمىز شاتتىق حابار قايدان ۇشتى،
ءبارى ەندى وزىمىزگە بايلانىستى.
قاۋمالاپ، تىك كوتەرىپ اكەتەيىك،
قاناتىن جاڭا عانا جايعان ءىستى!
1 - جۇرگىزۋشى:
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان ويىن - ساۋىق كەشىمىزدە تۋعان ءتىلىن ءسۇيىپ وقيتىن قازىرگى زامان جاستارىمىزدىڭ ونەرلەرىن تاماشالايتىن بولامىز. ال ولاي بولسا ويىن - ساۋىق كەشىن باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. ويىن – ساۋىق كەشىمىزگە 9 ا، ءا، ب سىنىپتارىنان 3 توپ
قاتىسادى. توپتار ءوزارا سايىسقا تۇسەدى. وسى سايىستارعا ءادىل باعاسىن بەرەتىن ءادىل -
قازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار:
1. ديرەكتوردىڭ وقۋ - ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى ن. اۋەزوۆ
2. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ق. التايەۆا
3. شەت ءتىلى ءپان بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى ر. مەيىربەكوۆا
4. ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپان بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى س. تاشىمبايەۆا
باعدارلامامىزدىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى - «التىن تامىر» دەپ اتالادى. وسى اتاۋمەن بابالار مۇراسىنان قول ۇزبەگەندىگىمىزدى بىلدىرگىمىز كەلەدى ياعني ءار توپ وزدەرىن تانىستىرادى. تانىستىرۋ بولىمىنە ۇران، توسبەلگى، قابىرعا گازەتى كىرەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
ال ولاي بولسا ىسكە ءسات!
1توپ: «قازاق ءتىلى - ءورىسى مول قازىنا»
ۇرانى: انا ءتىلىڭ ارىڭ بۇل، ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە.
ءىى توپ «ءتىل – رۋحي كۇرە تامىر»
ۇرانى: ەگەر ءتىلىم ەرتەڭ بولسا قۇرىماق،
ءبىز دايىنبىز ولۋگە دە بۇگىن – اق.
ءىىى توپ «تۋعان ءتىل – باستى بايلىعىم»
ۇرانى: انا ءتىلىم وركەندە
بولا بەر كۇشتى كوركەم دە.
1 - جۇرگىزۋشى: ءادىل – قازىلار القاسىنان توپتاردىڭ ۇپايلارىن سۇرايمىز.
1توپ: «قازاق ءتىلى - ءورىسى مول قازىنا»
ءىى توپ «ءتىل – رۋحي كۇرە تامىر»
ءىىى توپ «تۋعان ءتىل – باستى بايلىعىم»
2 - جۇرگىزۋشى:
تاريحقا، باياعى زاماننىڭ دەرەكتەرىنە ءجىتى كوز جىبەرسەك، وزگە تۇركى حالىقتارى سياقتى قازاقتىڭ دا جازۋ تاريحى ارىدەن باستالاتىنىن، جازۋدىڭ الۋان تۇرلەرىن جازۋدىڭ ارعى تەگى سۋرەتتەن باستالعانىن كورەمىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
- ءتاڭىرى ورتاق جاراتقان،
اۋزىنا حالقىن قاراتقان.
قارا قىلدى قاق جارعان.
الدىنان توپتى تاراتقان،
موڭكە، تولە، قازىبەك
ايتەكە، الشىن، بي كەبەك.
- بەلگىلى شەشەندەر مەن شەشەن بيلەردىڭ سوزدەرى جازىلىپ ساقتالماعاندىقتان، تەك بىزگە ۇزىن - ىرعاسى، جەلى - جۇرناعى عانا جەتكەن. اۋىزدان اۋىزعا كوشە ءجۇرىپ، سىرلانىپ، بۇكىل حالىق قازىناسىنا اينالعان. ولار حالىق دانالىعىن، ءتىل بايلىعىن كورسەتەدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
- قازاق حالقى بار تاريحىن كوشىپ ءجۇرىپ وتكىزسە دە، عابيت مۇسىرەپوۆ ايتقانداي «باتپاققا باتىرماي، قۇمعا شاشپاي، جۇرتىندا قالدىرماي، شابىندىعا الدىرماي، بارلىق جيناعان ءسوز بايلىعىن، كۇي مەن جىرىن بىزگە جەتكىزدى». ەندىگى كەزەكتى تەرمەگە بەرەيىك.
سارتايەۆا گۇلناز اپايدىڭ ورىنداۋىندا «اقىنعا وسيەت»تەرمەسى.
1 - جۇرگىزۋشى:
باعدارلامامىزدىڭ ەكىنشى ءبولىمى – «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق» دەپ اتالادى. بۇل سايىسىمىزدىڭ شارتى كاداسكوپتا كورسەتىلگەن، ارتىنا اتالى ءسوز قالدىرعان، ەسىمى ەل جادىندا ساقتالعان قازاقتىڭ كەلەلى شەشەن بيلەرى مەن ءبىر تۋار ەر ازاماتتارىنىڭ دانالىق، شەشەندىك سوزدەرىنىڭ ءتۇسىپ قالعان جەرىن جالعاستىرۋ جانە ول كىمنىڭ ءسوزى ەكەنىن تابۋ.
1. تولعاۋى توقسان...، (قىزىل ءتىل)
سويلەيىن دەسەڭ... (ءوزىڭ ءبىل)
(ا. قۇنانبايەۆ)
2. بار جاقسىلىقتىڭ باسى -... (ءتىل)
(ماحمۋد قاشقاري)
3. اقىل كوركى – ءتىل
... كوركى – ءسوز.(ءتىلدىڭ)
(ءجۇسىپ بالاساعۇني)
4. سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى – انام ءتىلىن
... (بەسىكتە جاتقانىمدا – اق بەرگەن ءبىلىم)
(س. تورايعىروۆ)
5. تۋعان ءتىل – اقىل - وي دامۋىنىڭ نەگىزى جانە... (بارلىق بىلىمدەردىڭ قازىناسى)
(ك. د. ۋشينسكيي)
6. ءتىل قارۋى – ءسوز، ءسوز قارۋى – وي. اقىلدى وي، العىر ءسوز – ادامنىڭ ەڭ جوعارى
قاسيەتى. مۇرالاردىڭ ەڭ قىمباتى – ءسوز....(ءسوز كۇن شالماس قاراڭعى كوڭىلدى
شالادى، كۇن جىلىتپاس سۋىق كوڭىلدى جىلىتادى. اسىلى ادام دا، نارسە دە
توزادى، جوعالادى. اسىل ءسوز ماڭگى جاسايدى.
(ع. مۇستافين)
7. ءتىل – ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى،...( جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى.)
(ا. بايتۇرسىنوۆ)
8. ءتىل مەن مادەنيەت –... (تامىرى قاتايماعان ەگىز قوس اعاش.)
( حاكىم التاي)
9. ايتىلادى تىلمەنەن ءسوز، سىر – ءىشىڭ،
... (جاقسى ءسوز دە بىلسەڭ – بەدەل، ىرىسىڭ) (ج. بالاساعۇني)
10.... كوش باستاۋ قيىن ەمەس -
قوناتىن جەردە سۋ بار.
قول باستاۋ قيىن ەمەس -
شاباتىن جەردە جاۋ بار.
... (شارشى توپتا... ءسوز باستاۋ قيىن -
شەشىمىن تاپپاس داۋ بار.)
(بۇقار جىراۋ)
11. تازا ءمىنسىز اسىل تاس سۋ تۇبىندە جاتادى،
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز وي تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس جەل تولقىتسا شىعادى،
... (وي تۇبىندە جاتقان ءسوز شەر تولقىتسا شىعادى.)
(اسان قايعى)
12. ءبىر ءسوز ايتساڭ جاقسىعا،
اتالى سوزگە توقتايدى.
ءبىر ءسوز ايتساڭ جامانعا،
ومىرىندە ۇقپايدى.
... ( ناداندىقتىڭ بەلگىسى
ءوزىن - ءوزى ماقتايدى.
كوكىرەگى سوقىرعا،
ومىردە تاڭ اتپايدى.
شەشەننىڭ ءسوزى شىن اسىل،
قاپ تۇبىندە جاتپايدى...)
(جانقۇتتى شەشەن)

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ