InfoHub Logo

ناۋرىزدىڭ قىزىل جەلى سوعىپ وتكەننەن سوڭ كوپ ۇزاماي قۇموزەكتەگى ءبىزدىڭ اۋىلعا ۇسەنالى اتايدىڭ قامىسپەن جاپقان ەسكى تۇيە قوراسىنىڭ توبەسىندەگى بىلتىرعى ۇيالارىنا قوس اققۇتان ورالادى. بۇل ۇيانى اققۇتاندار ۇسەنالى اتايدىڭ نەمەرەسى — بەس جاستاعى ماران دۇنيەگە كەلگەن جىلى كوكتەمدە سالدى. سودان بەرى وسى كيەلى جۇپ قوس-قوستان بەس رەت بالاپاندارىن ۇشىردى. ماران اسىق ويناۋعا جاراپ قالعان كەكىلى بار «جىگىت» بولدى.

تۇيە قورانىڭ توبەسىندە كۇنگە ابدەن قاڭسىپ كەتكەن كيىز ءۇيدىڭ سىنىق شاڭىراعى جاتاتىن. داۋىل قامىستى كوتەرىپ كەتپەس ءۇشىن باستىرعىنىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن. ۇيا وسى شاڭىراقتىڭ شوشاق توبەسىندە. شاڭىراق ەندى ەكى بىردەي قىزمەت اتقارىپ تۇر...

ۇسەنالى اتايدىڭ جالعىز نارى وتكەن جىلى كولدەگى سۋاتتىڭ باسىندا تايىپ، مەرتىگىپ ولگەن. سودان بەرى ەسكى تۇيە قورانىڭ ءىشى قاڭىراپ قالعان. ونىڭ ۇستىنە ۇسەنالى اتايدىڭ بالاسى بەگىمبەت تراكتورشى سوۆحوزدان قوراجايى بار جاپ-جاڭا ءۇي الدى. ولاردىڭ قۇيما كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان بۇرىنعى الاسا، كونە ءۇيىن سوۆحوز تەرى-تەرسەك ساقتايتىن قويماعا اينالدىردى. قاڭقيعان قورانىڭ ەندى اققۇتانداردان باسقاعا قاجەتى دە بولماي قالدى.

قويمانىڭ كۇزەتشىسى كوسە جاناس ءبىر كۇنى بۋلدوزەرمەن ىسىرتىپ تاستاماق بولعاندا، ۇسەنالى اتاي ۇستىنەن شىعىپ، قورانى امان الىپ قالدى. تراكتوردىڭ الدىنا كەسە-كولدەنەڭ تۇرىپ الدى. ەدىرەڭدەگەن كوسە جاناسقا قورانىڭ توبەسىندەگى شاڭىراقتى، شاڭىراقتىڭ باسىنداعى ۇيانى كورسەتتى. «اققۇتاننىڭ ۇياسى — كيەلى ۇيا» دەدى. كيەلى ۇيانى بۇزعان ادامدى «جىن قاعىپ كەتەتىنىن» ايتتى. كوسە جاناس بۇل سوزدەرگە يلانعان دا جوق، قولعا العان ىسىنە كەدەرگى بولعان مىنا شالعا كۇيىپ-پىسىپ، ابدەن ىزالاندى.

— قۋراپ تۇرعان كونە قورا ورتەنەر بولسا، مىنا تەرى-تەرسەك جينالعان قويما دا كەتەدى. باسىمەن جاۋاپ بەرەتىن سەن ەمەس، مەن. قايداعى ءبىر قاڭسىعان ۇياعا بولا مەملەكەتتىڭ مۇلكىن وتقا تاستايتىن جايىم جوق. بىلاي تۇر، — دەپ ارى-بەرى قودىراڭداعانمەن، ول ەشتەڭە شىعارا المادى. بۋلدوزەرشى جىگىت تە قولىن ءبىر سىلتەپ، جونىنە تارتىپ كەتتى.

ەسكى قورا مەن اققۇتاننىڭ ۇياسى ءبىر جولعا سولايشا امان-ساۋ قالعان. ءبىراق سول كۇننەن بەرى ۇسەنالى اتايدىڭ كوڭىلىنە كادىمگىدەي-اق الاڭ كىردى. كۇزەتشى جاناسقا سەنبەدى. كوزى تاسالانسا، ەسكى قورانى قيراتىپ تاستايتىنداي كورىندى دە تۇردى. كوكتەمنىڭ قىزىل جەلى سوعاتىن مەزگىل جاقىنداعان سايىن وندا ءتىپتى مازا قالعان جوق. كەيدە ءتۇننىڭ ورتاسىندا ۇيدەن شىعىپ كەتىپ، ەسكى جۇرتتى شولىپ قايتاتىندى شىعاردى. ەسكى قورانىڭ توبەسىندە توڭكەرىلىپ جاتقان شاڭىراقتى، شاڭىراقتىڭ باسىنداعى ۇيانى كورىپ كوڭىلى ورنىنا تۇسەدى.

اققۇتاندار جۇبىنىڭ قۇموزەكتى مەكەندەگەنى، مەكەندەمەگەنى ۇسەنالى اتايدان باسقاعا ءبارىبىر ەدى. ولاردا ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق. اققۇتانداردىڭ دا ەشكىمدە شارۋاسى بولمايتىن. ۇيانىڭ ءىشىن قامىستىڭ ۇلپەگىنە، ءجۇن-جۇرقاعا تولتىرىپ، «جوندەۋ» جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ودان سوڭ قوسارلانا ۇشىپ، كول جاعاسىنا بارىپ قونادى. جاعاداعى قوعالى، بالدىرلى تايازداردان سيراقتارىن سەرەڭ-سەرەڭ كوتەرىپ، قورەك ىزدەيدى. ولاردىڭ كورەگى — كولباقالار مەن ۇساق يت-شاباقتار. ال مۇنداي قورەكتەر بۇل كولدە قانشا قاجەت بولسا، سونشاعا جەتىپ ارتىلادى.

قوس اققۇتان ۇياعا جۇمىرتقا سالىنعاننان كەيىن كەزەكتەسىپ ۇشىپ، كەزەكتەسىپ قورەكتەنەدى. جۇمىرتقالاردى باۋىرلارىنا كەزەكتەسىپ باسادى. ۇيا باسار اققۇتان ءۇش جۇمىرتقا سالادى. ۇشەۋدىڭ ەكەۋى كوكشىل ءتۇستى سارى اۋىز بالاپانعا اينالادى. جالقىسى قۇستىڭ «ساداقا جۇمىرتقاسى» بولىپ قالادى. بالاپاندار ونى ۇيادان دومالاتىپ جىبەرەدى.

اكە مەن انانىڭ ەندى دامىلدايتىن كەزدەرى از. اۋىزدارىن ارانداي اشىپ، دامىلسىز شىقىلىقتاعان كىشكەنتاي اققۇتاندارعا ولار قورەك تاسيدى. بالاپاندارىمەن تۇمسىقتارىن ۇزدىكسىز سىرتىلداتىپ «سويلەسەدى».

ىمىرت تۇسسە، اققۇتاندار ەسكى قورانىڭ ۇستىنە تۇمسىقتارىن اق الا قاناتتارىنىڭ استىنا تىعىپ، جالعىز سيراقتاپ تۇرىپ قالعيدى. بۇل كەزدە ولاردىڭ مازاسىز ۇرپاقتارى دا ۇيقىعا شومادى.

تاڭ اتا اققۇتاڭداردىڭ داعدىلى تىرشىلىكتەرى تاعى دا قايتالانادى. ۇيانىڭ ۇستىنەن قاناتتارىن قاققىلاپ، سيراقتارى سەرەيىپ بالاپان اققۇتاندار كورىنە باستايدى.

ۇيالاستار كەيدە قيقۋلاسىپ، تۇمسىقتارىن سارتىلداتىپ، تالاسىپ، تارتىسىپ قالادى. مۇنداي كەزدە قاستارىندا اتا-انالارىنىڭ بىرەۋى بولسا، تۇمسىعىمەن ەكەۋىن ەكى سىلكىپ، اجىراتىپ جىبەرەر ەدى.

بالاپانداردىڭ وسىلايشا ۇيانى تارلىق ەتە باستاعانى — كەڭىستىككە شىعۋعا، ءوز بەتتەرىمەن تىرلىك ەتۋگە تالپىنعاندارى. ۇلكەن اققۇتانداردىڭ الدىندا ەندى تاعى ءبىر ماڭىزدى جاۋاپكەرشىلىك تۇرادى. بالاپانداردى ۇشىرۋ كەرەك، قاناتتارىن قاتايتۋ كەرەك.

ەسكى قورانىڭ توبەسىڭدەگى ۇيا ەندى كۇن ۇزاققا بوس قالادى. اققۇتاندار بالاپاندارىنا سامعاۋدى، قالىقتاي ۇشۋدى، قونۋدى، كوتەرىلۋدى ۇيرەتەدى.

بۇدان سوڭعى كۇندەردە ۇيانىڭ جىلۋى ازايىپ، ءتۇن سالقىنداي تۇسەدى. اققۇتاندار دا جىل قۇستارىنىڭ سوڭعى دۇرمەگىن الا جىلى جاققا قاراي ۇشادى. ولار قۇموزەكتىڭ ۇستىنەن مىندەتتى تۇردە ءبىر اينالىپ وتەدى.

ۇسەنالى اتايعا اققۇتانداردىڭ قاي كۇنى ۇشىپ كەتەتىندەرىنە دەيىن بەلگىلى. اققۇتاندار ۇشىپ كەتكەننەن كەيىن، تۋرا ءبىر جۇما وتكەسىن قارا جاڭبىر مەزگىلى باستالادى. ال ەندى كوكتەمدە، قىزىل جەل باسىلعاننان كەيىن، تۋرا ءبىر جۇما وتكەسىن، اققۇتاندار ۇشىپ كەلەدى. بۇلجىماس زاڭدىلىقتان اققۇتاندار بيىل دا جاڭىلىسپادى. ولار ۇشىپ كەلگەن كۇن ۇسەنالى اتاي مەن ماران ءۇشىن ەشبىر مەرەكەدەن كەم بولمادى. ەكەۋىنىڭ كۇن ۇزىنعى ۋاقىتى ەسكى جۇرتتاعى قورا توڭىرەگىندە ءوتتى. ۇسەنالى اتاي قورانىڭ ىشىنەن ات-اربانىڭ ەسكى-قۇسقى تارتە-سارتەلەرىن دالاعا شىعارىپ، شۇقىلاپ جوندەگەن بولىپ جاتتى. بۇل — ونىڭ سىلتاۋى. اققۇتاندار كەلگەن كۇنى ۇيدە تىم-تىرىس جاتىپ السا نە بولعانى؟

ماران اتاسىنان اققۇتاندارادىڭ قايدان ۇشىپ كەلەتىنىن سۇرايدى. ولاردىڭ جىلدا قالايشا اداسپاي،تۇپ-تۋرا وسى قۇموزەكتى تاۋىپ كەلەتىنىن دە بىلگىسى كەلەدى.

اققۇتاندار — كەز كەلگەن مەكەنگە، ءتىپتى كەز كەلگەن ۇيگە ۇيا سالا بەرمەيتىن قۇس. ەكى اققۇتان بۇلاردىڭ ەسكى قوراسىنا عانا ۇيا ورناتتى. تەگىن ەمەستىگى — بۇلاردىڭ ۇيىنە قۇت پەن بەرەكە دارىعان.

ماران وسى ارادا اتاسىنىڭ «قۇت» پەن «بەرەكە» دەگەن سوزدەرىن تۇسىنىڭكىرەمەي قالادى. بۇل: «الگى قۇت پەن بەرەكە دەگەن نە، باسقا ەشكىمنىڭ ۇيىندە جوق نارسە مە؟» — دەپ سۇرايدى اتاسىنان.

ۇسەنالى اتاي كۇلەدى. قۇت پەن بەرەكەنىڭ وسى اۋىلداعى بارلىق ۇيدە دە بار ەكەنىن ايتادى. ال قۇت دەگەن، بەرەكە دەگەن — جاقسىلىق، قايعىسىز جانە تىنىش ءومىر ەكەن. اققۇتاندارعا دەگەنمەن جالعىز ۇيا كەرەك قوي. جالعىز ۇياعا ىڭعايلى ورىن وسى ەسكى قورانىڭ توبەسى بولعان. اققۇتاندار جايلى، ولاردىڭ ۇياسى جايلى بار اڭگىمە وسى-اق. ماراننىڭ ەندى سۇراعى تاۋسىلدى.

اققۇتاندار كول جاققا ۇشىپ كەتەدى. ماران مەن اتاسى ۇيلەرىنە قايتادى.

تاڭەرتەڭگىسىن ۇسەنالى اتاي ىلعي اققۇتاندار تۇمسىعىنىڭ سىرتىلىنان وياناتىن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇگىن سول دىبىس قۇلاعىنا شالىنبادى. «ۇزاق جولدان شارشاپ كەلگەن قۇستار ءالى قوناقتاپ وتىرعان بولار» دەگەن ويمەن ول ۇيقىسىز كوزىن جۇمىپ، ءارى جاتتى، بەرى جاتتى. سودان سوڭ شاپانىن يىعىنا ءىلىپ، دالاعا شىقتى، ەسكى قورا جاققا كوز سالدى. اققۇتانداردى كورە المادى. توبەدە قاڭقيىپ جاتقان شاڭىراق تا ۇشتى-كۇيلى جوق. مۇنىڭ كوسە جاناستان كەلگەن پالە ەكەنىن ۇسەنالى اتاي ءبىلدى. ءبىلدى دە، سونىڭ ۇيىنە قاراي تارتتى.

شالدىڭ ادام ايتقىسىز سۇرلانا تۇتىگىپ كەتكەن ءتۇرىن كورگەندە جاناستىڭ ءتىلى بايلانىپ قالعانداي بۇگەجەكتەي بەردى.

— اق-ق — ساقال-ل، ۇيانى، الگى قۇستاردىڭ نە-نە-مەنەسىن جا-ا-ڭا ءۇيىڭىزدىڭ قوراسى-نا، سو-سونىڭ توبەسىنە اپارتقىزىپ قويدىم-م! — دەدى ول، شالدان وزىنە ءتيىستى ءسوزدى كۇتپەي-اق.

ۇسەنالى اتاي ءبارىنىڭ دە بۇلىنگەنىن ءبىلدى. كوسە جاناسقا ايتىلاتىن اۋىر سوزدەرى ىشىندە كەتتى.

اققۇتاندار سودان قايتىپ ورالعان جوق. ەسكى قورانىڭ توبەسىنەن ولاردىڭ قۇت پەن بەرەكەسى اۋىپ كەتكەن ەدى. ال ەسكى جۇرتتاعى قورا بۇزىلىپ، ورنى سول كۇنى-اق تىپ-تيپىل بولىپ قالدى. قۇموزەك دەيتىن كىشكەنتاي اۋىلدا، ۇسەنالى اتايدىڭ جاڭا قوراسىنىڭ توبەسىندە سىنىق شاڭىراققا سالىنعان ۇيا — قاسيەتتى قۇستاردان قالعان بەلگى ءالى كۇنگە شەيىن تۇر.

---