قازاق ءتىلىن قازاق توپتارىندا وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ءتيىمدى ادىستەرى
قازاق ءتىلىن قازاق توپتارىندا وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ءتيىمدى ادىستەرى.
ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان بەرى قازاق ءتىلىن وقىتۋ، ونىڭ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلەدى. ەل ىشىندە ورىن العان ساياساتقا جانە زامان تالابىنا ساي، شىن مانىندە ەل بولاشاعىنا، ۇلت رۋحانياتىنىڭ ءوسىپ، وركەندەۋىنە ۇلكەن ۇلەس بولىپ قوسىلاتىن جۇيەلى باعدارلاما جوباسى جاسالدى. مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى – قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ ءتىلىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە سانالاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى بالاباقشا، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا، مەملەكەتتىك قىزمەت پەن قوعامدىق - ساياسي، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك سالاسىندا باتىل قولدانىسقا ەنگىزىپ، قازاقستاندىقتاردىڭ ومىرلىك قاجەتتىلىگىنە اينالدىرۋ. بالاباقشادان باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنا دەيىن قازاق ءتىلى ساباقتارى جۇرگىزىلەدى، مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋشىلەر قاتارى دا بىرتىندەپ ءوسىپ كەلەدى. ءبىراق قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى ءالى دە بولسا ءتىل ۇيرەتۋ ماسەلەسىنە جاڭاشا كوزقاراستىڭ قاجەت ەكەنىن اڭعارتادى.
قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇيرەتۋ دەگەن ماسەلە بارشا جۇرتقا تۇسىنىكتى جانە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ماقسات - مۇددەسىن ايقىندايدى. قازاقستاندا تۇراتىن كەز كەلگەن ازاماتقا قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇيرەتۋ بولاشاعىمىزدىڭ سەنىمدى كەپىلى بولماق. قازاق ءتىلىنىڭ عۇمىرىن ۇزارتۋ ءۇشىن، ءتىلدىڭ قوعامدىق قولدانىسقا يە بولۋى ءۇشىن باستاپقىدا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە وقىتۋ كەرەك. وسىلاي اتاۋ ءبىزدىڭ سانامىزعا ەلدىكتى، تاۋەلسىزدىكتى سىڭىرەدى. ءاربىر جەكە تۇلعا – مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ بۇگىنى جانە ەرتەڭى. ەلدىك پسيحولوگيا، ەلدىك قاسيەت، ەلدىكتى قۇرمەتتەۋ – مەملەكەت ءتىلىن بىلۋمەن شەكتەس كەلەتىن قاسيەتتى ۇعىمدار. سوندىقتان، ەڭ الدىمەن، قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ مارتەبەسى دە وسى ايادا ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتا وتىرىپ، قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ بويىنا ەلدىك سانا ءسىڭىرىلىپ، مەملەكەتتىك ءرامىز، ۇلتتىق ءدىل، ۇلتتىق بولمىس تۋرالى اقپاراتتار تولىق بەرىلەدى.
قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ بىرىزدىلىگى مەن جۇيەلىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك تاپسىرىستارعا جاۋاپ بەرۋدە، اتقارىلاتىن ىستەر كوپ. ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ دۇرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، ولاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءتىل ۇيرەتۋشى دە تالاپقا سايكەس ىزدەنىستە بولۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە ۇيرەنۋشىلەرمەن قاتار، انا ءتىلى رەتىندە سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا وقىتىلاتىن توپتاردىڭ قاتارى كەمىگەن ەمەس. سەبەبى قازىرگى قوعامدا قولدانىستا جۇرگەن قازاق ءتىلى – شۇبار ءتىل. كەيبىر سوزدەر ورىس تىلىندە قولدانىلسا، كەي سوزدەردىڭ ءتۇبىرى قازاقشا قوسىمشاسى ورىسشا، ال كەيبىرەۋلەرى كەرىسىنشە ءتۇبىرى ورىسشا قوسىمشاسى قازاقشا. بۇنىڭ ىشىندە سوڭعىسى زاڭدىلىققا اينالىپ بارا جاتىر. «كوكتەمگە قاراي ماگازيندەردە قىسقى كيىمدەرگە كوپ سكيدكالار بولادى ەكەن» نەمەسە «سەن وبەدتى ۇيدەن ىشەسىڭ بە، الدە ستولوۆىيدان با؟» دەپ، ءبىز تازا قازاقشا سويلەپ وتىرمىز دەپ ويلايمىز. بۇگىنگى تاڭدا بۇل ادەتتى ءتۇپ تامىرىمەن جويۋ مۇمكىنشىلىگى ءالى تۋماسا دا، ورىسشا سويلەپ ءوز ويىن سىرتقا شىعارۋدىڭ جەڭىل جولىن تاۋىپ العان قانداستارىمىزدىڭ ويىن، پىكىرىن، كوزقاراسىن وزگەرتۋ – ەڭ باستى مىندەت بولىپ تۇر.
ءححى عاسىر سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن ءتىلدى ۇيرەنۋدىڭ باستى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى – دەڭگەيلىك وقىتۋ جۇيەسى، قاتىسىمدىق ءادىس قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن وقىتۋشىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ ادىستەمەلىك نەگىزدەمەسىنە اينالىپ تا ۇلگەردى. ءتىلدى ۇيرەتۋدە قاتىسىم ءادىسىنسىز ءتىلدى جىلدام ءارى ساپالى مەڭگەرتۋ، ونى كەز كەلگەن ورتادا ەركىن تىلدىك قاتىناسقا تۇسە الاتىن دارەجەگە جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى قازىرگى كەزدە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدەگى باستى كەمشىلىك ءتىل ۇيرەنۋشىنى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەتە الماي وتىرۋىمىزدا بولىپ وتىر. «شەت ءتىلىن مەڭگەرتۋدەگى جانە تۋعان تىلىندە سوزدىك قورىن كەڭەيتۋدە نەگىزگى ارەكەت – قارىم - قاتىناس ءۇردىسى، سويلەۋ قاتىناسى» ەكەندىگى بۇگىنگى كۇندە بۇلتارتپاس اقيقات ەكەندىگى بەلگىلى. سول سەبەپتى دە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى مەڭگەرتۋدە دۇنيە ءجۇزىنىڭ ادىستەمە عىلىمىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ جۇرگەن قاتىسىمدىق باعىتتى ۇستانۋ بۇگىنگى كۇننىڭ اسا وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان بەرى قازاق ءتىلىن وقىتۋ، ونىڭ ادىستەمەسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلەدى. ەل ىشىندە ورىن العان ساياساتقا جانە زامان تالابىنا ساي، شىن مانىندە ەل بولاشاعىنا، ۇلت رۋحانياتىنىڭ ءوسىپ، وركەندەۋىنە ۇلكەن ۇلەس بولىپ قوسىلاتىن جۇيەلى باعدارلاما جوباسى جاسالدى. مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى – قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ ءتىلىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە سانالاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى بالاباقشا، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا، مەملەكەتتىك قىزمەت پەن قوعامدىق - ساياسي، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك سالاسىندا باتىل قولدانىسقا ەنگىزىپ، قازاقستاندىقتاردىڭ ومىرلىك قاجەتتىلىگىنە اينالدىرۋ. بالاباقشادان باستاپ جوعارى وقۋ ورىندارىنا دەيىن قازاق ءتىلى ساباقتارى جۇرگىزىلەدى، مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋشىلەر قاتارى دا بىرتىندەپ ءوسىپ كەلەدى. ءبىراق قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى ءالى دە بولسا ءتىل ۇيرەتۋ ماسەلەسىنە جاڭاشا كوزقاراستىڭ قاجەت ەكەنىن اڭعارتادى.
قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇيرەتۋ دەگەن ماسەلە بارشا جۇرتقا تۇسىنىكتى جانە قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ ماقسات - مۇددەسىن ايقىندايدى. قازاقستاندا تۇراتىن كەز كەلگەن ازاماتقا قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە ۇيرەتۋ بولاشاعىمىزدىڭ سەنىمدى كەپىلى بولماق. قازاق ءتىلىنىڭ عۇمىرىن ۇزارتۋ ءۇشىن، ءتىلدىڭ قوعامدىق قولدانىسقا يە بولۋى ءۇشىن باستاپقىدا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە وقىتۋ كەرەك. وسىلاي اتاۋ ءبىزدىڭ سانامىزعا ەلدىكتى، تاۋەلسىزدىكتى سىڭىرەدى. ءاربىر جەكە تۇلعا – مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ بۇگىنى جانە ەرتەڭى. ەلدىك پسيحولوگيا، ەلدىك قاسيەت، ەلدىكتى قۇرمەتتەۋ – مەملەكەت ءتىلىن بىلۋمەن شەكتەس كەلەتىن قاسيەتتى ۇعىمدار. سوندىقتان، ەڭ الدىمەن، قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ مارتەبەسى دە وسى ايادا ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتا وتىرىپ، قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ بويىنا ەلدىك سانا ءسىڭىرىلىپ، مەملەكەتتىك ءرامىز، ۇلتتىق ءدىل، ۇلتتىق بولمىس تۋرالى اقپاراتتار تولىق بەرىلەدى.
قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ بىرىزدىلىگى مەن جۇيەلىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك تاپسىرىستارعا جاۋاپ بەرۋدە، اتقارىلاتىن ىستەر كوپ. ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ دۇرىس كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، ولاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءتىل ۇيرەتۋشى دە تالاپقا سايكەس ىزدەنىستە بولۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە قازاق ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە ۇيرەنۋشىلەرمەن قاتار، انا ءتىلى رەتىندە سوزدىك قورىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا وقىتىلاتىن توپتاردىڭ قاتارى كەمىگەن ەمەس. سەبەبى قازىرگى قوعامدا قولدانىستا جۇرگەن قازاق ءتىلى – شۇبار ءتىل. كەيبىر سوزدەر ورىس تىلىندە قولدانىلسا، كەي سوزدەردىڭ ءتۇبىرى قازاقشا قوسىمشاسى ورىسشا، ال كەيبىرەۋلەرى كەرىسىنشە ءتۇبىرى ورىسشا قوسىمشاسى قازاقشا. بۇنىڭ ىشىندە سوڭعىسى زاڭدىلىققا اينالىپ بارا جاتىر. «كوكتەمگە قاراي ماگازيندەردە قىسقى كيىمدەرگە كوپ سكيدكالار بولادى ەكەن» نەمەسە «سەن وبەدتى ۇيدەن ىشەسىڭ بە، الدە ستولوۆىيدان با؟» دەپ، ءبىز تازا قازاقشا سويلەپ وتىرمىز دەپ ويلايمىز. بۇگىنگى تاڭدا بۇل ادەتتى ءتۇپ تامىرىمەن جويۋ مۇمكىنشىلىگى ءالى تۋماسا دا، ورىسشا سويلەپ ءوز ويىن سىرتقا شىعارۋدىڭ جەڭىل جولىن تاۋىپ العان قانداستارىمىزدىڭ ويىن، پىكىرىن، كوزقاراسىن وزگەرتۋ – ەڭ باستى مىندەت بولىپ تۇر.
ءححى عاسىر سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن ءتىلدى ۇيرەنۋدىڭ باستى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى – دەڭگەيلىك وقىتۋ جۇيەسى، قاتىسىمدىق ءادىس قازىرگى ۋاقىتتا كوپتەگەن وقىتۋشىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ ادىستەمەلىك نەگىزدەمەسىنە اينالىپ تا ۇلگەردى. ءتىلدى ۇيرەتۋدە قاتىسىم ءادىسىنسىز ءتىلدى جىلدام ءارى ساپالى مەڭگەرتۋ، ونى كەز كەلگەن ورتادا ەركىن تىلدىك قاتىناسقا تۇسە الاتىن دارەجەگە جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى قازىرگى كەزدە قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدەگى باستى كەمشىلىك ءتىل ۇيرەنۋشىنى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەتە الماي وتىرۋىمىزدا بولىپ وتىر. «شەت ءتىلىن مەڭگەرتۋدەگى جانە تۋعان تىلىندە سوزدىك قورىن كەڭەيتۋدە نەگىزگى ارەكەت – قارىم - قاتىناس ءۇردىسى، سويلەۋ قاتىناسى» ەكەندىگى بۇگىنگى كۇندە بۇلتارتپاس اقيقات ەكەندىگى بەلگىلى. سول سەبەپتى دە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى مەڭگەرتۋدە دۇنيە ءجۇزىنىڭ ادىستەمە عىلىمىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ جۇرگەن قاتىسىمدىق باعىتتى ۇستانۋ بۇگىنگى كۇننىڭ اسا وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
