قازاق حاندىعىن كىمدەر باسقاردى؟
تاريحشى مۇحاممەد حايدار دۋلاتي ەڭبەكتەرىندە قازاق حاندىعى 1465 جىلى قوزىباسى تاۋىنىڭ ەتەگىندە قۇرىلعانىن جازادى. حاندىقتى ءابىلقايىر ۇلىسىنان ءبولىنىپ شىققان كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار قۇردى. باستاپقىدا شۋ مەن تالاس وزەندەرىنىڭ اراسىندا ورىن تەپكەن حاندىق، ۋاقىت وتە كەلە الپاۋىت مەملەكەتكە اينالدى. جالپى، قازاق حاندىعىن قۇرىلۋ، وركەندەۋ، جوڭعار شاپقىنشىلىعى، ىدىراۋ كەزەڭدەرىنە ءبولىپ قاراستىرساق بولادى. ءار كەزەڭدە ەلباسقارعان حاندار بىر-بىرىنەن ەرەكشەلەنىپ وتىردى.
كەرەي حان — قازاق حاندىعىنىڭ العاشقى حانى. اق وردا حانى ۇرىس حاننىڭ شوبەرەسى. جانىبەك حانمەن شايباني ءابىلقايىر حاننان ءبولىنىپ شىعىپ، دەشتى قىپشاق دالاسىندا جاڭا مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالادى.
جانىبەك حان — ۇرىس حاننىڭ شوبەرەسى، باراق حاننىڭ ۇلى. كەرەيدەن سوڭ حان سايلاندى. قازاق رۋلارىن جەتىسۋ جەرىندە ءبىر تۋ استىنا جيناۋعا تىرىستى. ءابىلقايىر حان (كوشپەلى وزبەك حانى) قايتىس بولعاننان كەيىن دەشتى قىپشاق دالاسىندا ۇستەمدىك ەتە باستادى.
بۇرىندىق حان — كەرەي حاننىڭ ۇلى. سىر بويىنداعى قالالار ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزدى. حالىق اراسىندا قاسىم حاننىڭ ىقپالى زور بولعانى ءۇشىن، حاندىقتى تاستاپ، سامارقانعا كوشىپ كەتتى.
قاسىم حان — جانىبەك حاننىڭ ۇلى. قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعى نىعايا ءتۇستى. حالىق سانى 1 ميلليوننان استى. مۇحاممەد شايبانيگە قارسى بىرنەشە ۇرىستاردا جەڭىسكە جەتتى. تاشكەنتكە دەيىنگى جەرلەردى قازاق حاندىعىنا قوستى. حاندىقتى ەدىل وزەنىنە دەيىن ۇزارتتى. «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» زاڭدار جيناعىن شىعاردى.
ماماش حان — قاسىم حاننىڭ ۇلى. ماماش حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ ۋاقىتشا السىرەۋى باستاۋ الدى. ءوزى ىشكى تالاس-تارتىس سەبەبىنەن قايتىس بولدى.
تاحير حان — جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى. تاحير حان تۇسىندا حاندىقتىڭ السىرەۋى جالعاسىن تاپتى. قازاق حاندىعىنىڭ وڭتۇستىك، سولتۇستىك-باتىستاعى ءبىراز جەردى ۋىسىنان شىعارىپ الدى.
احمەت حان — جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى. احمەت حان تۇسىندا قازاق حاندىعىن ءبىر مەزگىلدە بىرنەشە حان بيلەي باستادى. ءوزى حاندىقتىڭ باتىس بولىگىندە ۇستەمدىك ەتتى. نوعاي حاندىعىمەن بولعان سوعىستا قازا تاپتى.
توعىم حان — جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى. ابدەن السىرەگەن قازاق حاندىعىن قايتا اياققا تۇرعىزۋعا تىرىستى. قىرعىزدارمەن وداقتاس بولىپ، جاۋلارعا قارسى تۇردى. شايبانيلىكتەرگە قارسى سوعىستا قازا تاپتى.
بۇيداش حان — تاحير حاننىڭ باۋىرى، جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى. قازاق حاندىعىنىڭ جەتىسۋ بولىگىن باسقاردى. تاشكەنت بيلەۋشىسىنە قارسى سوعىستا مەرت بولدى.
حاقنازار حان — قاسىم حاننىڭ كىشى ۇلى. قازاق حاندىعىنىڭ قايتا ورلەۋ كەزەڭىن باستاۋشى. بيلىگىنىڭ العاشقى 10 جىلىندا ىشكى ساياساتقا كوپ كوڭىل ءبولىپ، رەتتەۋگە تىرىستى. قارسىلاستارىنىڭ السىرەۋىن ءتيىمدى پايدالانىپ، ەدىل-جايىق، سىرداريا وزەندەرىن وزىنە قاراتۋعا تىرىستى.
شىعاي حان — جانىبەك حاننىڭ نەمەرەسى. حاقنازار حاننىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان. باتىرلىعى مەن داڭقى كۇللى دەشتى قىپشاققا تاراعان.
تاۋەكەل حان — شىعاي حاننىڭ ۇلى. سوعىس جانە ەل باسقارۋ ونەرىن جاقسى مەڭگەرگەن. ۇلكەن جەڭىستەرگە قول جەتكىزدى. تاشكەنت، سامارقان قالالارىن وزىنە قاراتادى. وسىلايشا، سىرداريا بويىندا جەكە-دارا بيلىك ەتەدى.
ەسىم حان — شىعاي حاننىڭ ۇلى، تاۋەكەل حاننىڭ باۋىرى. تاقتا ەكى رەت وتىرۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. ياسسى قالاسى اتاۋىن تۇركىستان دەپ وزگەرتىپ، حاندىقتىڭ ورتالىعىنا اينالدىرادى. ەسكى زاڭداردى جيناقتاپ، وزگەرىستەر ەنگىزىپ، «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولىن» جاساپ شىعارادى.
تۇرسىن حان — ەسىم حان تۇسىندا تاشكەنتتى باسقارادى. كەيىن بۇحارا حانىمەن بىرىگىپ ەسىم حاندى تاقتان تۇسىرەدى. وسى ءۇشىن دە تاريحتا «انت بۇزۋشى» دەگەن اتپەن ەستە قالدى. قايتا كۇشەيگەن ەسىم حاننىڭ قولىنان قازا تابادى.
جانىبەك حان — ەسىم حاننىڭ ۇلى. قازاق-جوڭعار سوعىسى ونىڭ تۇسىندا باستاۋ الدى.
جاڭگىر حان — جانىبەك حاننىڭ تۇسىندا جوڭعارلارعا قارسى جيناقتالعان قازاق اسكەرلەرىنە قولباسشىلىق ەتكەن. تاريحتا وربۇلاقتاعى ەرلىگىمەن ەستە قالعان. 600 اسكەرمەن جوڭعاردىڭ 50 مىڭدىق قولىنا قارسى تۇردى. ەل اراسىندا «سالقام جاڭگىر» اتىمەن تانىمال.
تاۋكە حان — سالماق جاڭگىردىڭ ۇلى. جاستايىنان مەملەكەت باسقارۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىن ۇيرەنگەن. «جەتى جارعى» زاڭدار جيناعىن جاساتقان. تاريحشىلار تاۋكە حاننىڭ تۇسىندا قازاق حاندىعى گۇلدەنگەنى جايلى جازادى جانە «التىن عاسىر» دەپ اتايدى.
ءاز تاۋكەدەن سوڭ قازاق حاندىعى ىدىراي باستادى. ءۇش ءجۇز وزدەرىنە بولەك-بولەك حان سايلاپ، ءبىر تۋ استىنا توپتاسا المادى.
You Might Also Like
-
ءبىر كۇنى ەرلى-زاي̆ىپتى شىمشىقتار بىر-بىرىنە رەنجىسىپ، شوقىسىپ قالىپتى. ولاردىڭ كۇڭكىلدەسىپ جاتقانىن اڭ مەن قۇستىن ءتىلىن تۇسىنەتىن سۇلەي̆مەن پاتشا ەسىتىپ تۇردى. ءاي̆ەل شىمشىق كۇي̆ەۋىنىڭ اي̆تقانىنا كو...
-
15 قاراشا — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى تەڭگەنىڭ تۋعان كۇنى. بۇل داتا 1997 جىلدىڭ 15 قاراشاسىنان باستاپ تەڭگەنىڭ تۋعان كۇنى ءارى قارجىگەرلەر كۇنى بولىپ اتاپ وتىلۋدە.
