قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە قازاق حاندارى
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە قازاق حاندارى (7 سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ، قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش دەربەس مەملەكەتتىڭ جاۋلاپ الۋشىلىق سوعىستار ناتيجەسىندە ەمەس، حالىقتىڭ عاسىرلار بويى ارمانداعان ارمان تىلەگى مەن ءوزارا تۋىستىعى ناتيجەسىندە دۇنيەگە كەلگەنىن ءتۇسىندىرۋ. ابىلاي مەن تاۋكە حاننىڭ بيلىك ساياساتىنا تۇسىنىك بەرۋ.
تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا، ادال ۇلدارىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
كورنەكى قۇرالدار: كارتامەن جۇمىس جاساۋعا ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋعا، ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. ويلاۋ قابىلەتتەرى كارتا، تىرەك سحەمالارى، ابىلاي تاۋكە حانداردىڭ سۋرەتتەرى، ءار ءتۇرلى كەستەلەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ، قورىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ فورماسى: توپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: تانىمدىق ويىندار، ستو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى – ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، زەيىندى ساباققا اۋدارۋ.
ءىى - ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1 ابىلاي حان توبى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
2 تاۋكە حان توبى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلىمى
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپ بولعان باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى ءابىلحايىر حاندىعىنداعى رۋ - تايپالاردىڭ ساياسي جاعدايى، ولاردىڭ شارۋاشىلىق ومىرلەرىندەگى داعدارىستار، حان ۇرپاقتارىنىڭ بيلىك ءۇشىن تالاسى، ويرات تايپالارىمەن سوعىستا جەڭىلىسكە ۇشىراۋى - حالىق بۇقاراسىنىڭ ءابىلحايىر حانعا نارازىلىعىنىڭ ءورشي تۇسۋىنە سەبەپشى بولدى. كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار بۇل تاريحي جاعدايدى دەر كەزىندە، ءوز ماقساتتارىنا پايدالانىپ، قازاق تايپالارىن باستاپ، قازاق حاندىعىنىڭ بولاشاق نەگىزىن سالۋعا باتىس جەتىسۋعا كوش باستادى.
1465 - 66 جىلدارى قوزىباسىدا قازاق حاندىعىن قۇردى. جاڭادان قۇرىلعان قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعى بولعاندىقتان، كەرەي مەن جانىبەك سۇلتانداردىڭ ەكەۋىنىڭ دە وتىرۋعا قۇقى بولدى. ءبىراق ءتارتىپ بويىنشا جاسىنىڭ ۇلكەندىگى دە ەسكەرىلدى، سوندىقتان حان تاعىنا كەرەي وتىردى. اقىلداسار تىرەگى جانىبەك
تاريحي ۇيىرمە “اتتى رولدىك ويىن
سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى.
ءى توپ تاۋكە، ءىى توپ ابىلاي. ءار وقۋشىنىڭ اتقاراتىن ءرولى بولادى:
ءى رەتتەۋشى – ۇيىمداستىرۋ (ءار وقۋشىعا ءسوز بەرىپ وتىرادى)
ءىى بايانداۋشى – توپتا وتكەن وي تالقىسىن مۇعالىمگە ايتىپ بەرەدى.
ءىىى بەينەلەۋشى - ول حاندى كوز الدىڭا قالاي ەلەستەتەتىنىن، سونى سۋرەت ارقىلى بەينەلەپ، مىنەزدەمە بەرەدى.
تاپسىرمالار
كارتامەن جۇمىس
ءى قازاق حاندىعىنىڭ قاي جەردە جانە قاشان قۇرىلعانىن كورسەتۋ.
ءىى جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار قازاق حاندىعىنىڭ شەكاراسىن قاي جەرگە دەيىن كەڭەيتۋگە ۇمتىلدى.
ابىلاي حان (ءابىلمانسۇر)
- قازاقتىڭ ۇلى حاندارىنىڭ ءبىرى، اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، قولباسشى جانە ديپلومات. 1711 جىلى ءۋاليدىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن، اكەسى جاۋ قولىنان قازا تاۋىپ، وراز اتالىق دەيتىن ادامنىڭ قولىندا تاربيەلەنەدى. جاستايىنان اقىلىمەن، باتىرلىعى، تاباندىلىعىمەن كوزگە تۇسەدى. 1771 جىلى رەسمي تۇردە حان سايلانادى. ابىلاي ءوز زامانىنىڭ كورەگەن دە، اقىلدى ساياساتكەرى، دانقتى باتىرى، وتكىر ويلى، دارىندى ديپلوماتى بولعان.
تاۋكە حان
تاۋكە حان 1680 - 1718 جىلدارى بيلىك ەتتى.
تاۋكە حاندىق بيلىكتى كۇشەيتۋ ءۇشىن بيلەر، رۋ باسىلارى، تايپا جانە ءجۇز باسىلارىنىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەدى. ول تالاس - تارتىس پەن بىتىراڭقىلىقتى جويىپ، ءبىر ورتالىققا باعىنعان قازاق حاندىعىن قۇرۋعا كۇش سالدى، “جەتى جارعى” اتتى زاڭ جيناعىن قۇراستىردى. ءاز – تاۋكە بيلىك قۇرعان زامان “قازاقتاردىڭ التىن عاسىرى، قوي ۇستىنە بوستورعاي جۇمىرتقالاعان زامان” دەپ اتالادى.
ابىلاي حان توبى:
1. ابىلاي حاننىڭ اتا تەگىن اتا؟
2. ابىلاي حاننىڭ 18 عاسىرداعى الەمدىك دەڭگەيدەگى مەملەكەت قايراتكەرى، ديپلومات بولعانىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
3. ءابىلحايىر حاننىڭ بيلىگىنىڭ السىرەۋىنىڭ باستى سەبەبى نە بولدى؟
4. قازاق تايپالارى ءابىلحايىر حانعا نەلىكتەن نارازى بولدى؟
5. موعولستان حانى ەسەن - بۇعى قازاق سۇلتاندارى جانىبەك پەن كەرەيگە قاي جەرلەردەن جەر ءبولىپ بەردى.
تاۋكە حان توبى:
1. “جەتى جارعى” زاڭى نەشە تاراۋدان تۇرادى؟
2. كەرەي مەن جانىبەك حاندارىنىڭ تۋىستىق جاقىندىعى قانداي؟
3. ۇرلىق جاساعاندارعا قانداي جازا قولداندى؟
4. قازاق حاندىعىنداعى شارۋاشىلىقتىڭ نەگىزگى باستى سالاسى قانداي شارۋاشىلىق بولدى؟
5. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنىڭ، نىعايۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى قانداي؟
ءىز قۋۋشى - وقۋشى داتالار بويىنشا جۇمىس ىستەيدى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ تاريحىمەن تانىستىرۋ، قازاق جەرىندەگى تۇڭعىش دەربەس مەملەكەتتىڭ جاۋلاپ الۋشىلىق سوعىستار ناتيجەسىندە ەمەس، حالىقتىڭ عاسىرلار بويى ارمانداعان ارمان تىلەگى مەن ءوزارا تۋىستىعى ناتيجەسىندە دۇنيەگە كەلگەنىن ءتۇسىندىرۋ. ابىلاي مەن تاۋكە حاننىڭ بيلىك ساياساتىنا تۇسىنىك بەرۋ.
تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا، ادال ۇلدارىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
كورنەكى قۇرالدار: كارتامەن جۇمىس جاساۋعا ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋعا، ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. ويلاۋ قابىلەتتەرى كارتا، تىرەك سحەمالارى، ابىلاي تاۋكە حانداردىڭ سۋرەتتەرى، ءار ءتۇرلى كەستەلەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ، قورىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ فورماسى: توپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: تانىمدىق ويىندار، ستو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى – ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ، زەيىندى ساباققا اۋدارۋ.
ءىى - ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1 ابىلاي حان توبى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
2 تاۋكە حان توبى – قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلىمى
قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپ بولعان باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى ءابىلحايىر حاندىعىنداعى رۋ - تايپالاردىڭ ساياسي جاعدايى، ولاردىڭ شارۋاشىلىق ومىرلەرىندەگى داعدارىستار، حان ۇرپاقتارىنىڭ بيلىك ءۇشىن تالاسى، ويرات تايپالارىمەن سوعىستا جەڭىلىسكە ۇشىراۋى - حالىق بۇقاراسىنىڭ ءابىلحايىر حانعا نارازىلىعىنىڭ ءورشي تۇسۋىنە سەبەپشى بولدى. كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاندار بۇل تاريحي جاعدايدى دەر كەزىندە، ءوز ماقساتتارىنا پايدالانىپ، قازاق تايپالارىن باستاپ، قازاق حاندىعىنىڭ بولاشاق نەگىزىن سالۋعا باتىس جەتىسۋعا كوش باستادى.
1465 - 66 جىلدارى قوزىباسىدا قازاق حاندىعىن قۇردى. جاڭادان قۇرىلعان قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعى بولعاندىقتان، كەرەي مەن جانىبەك سۇلتانداردىڭ ەكەۋىنىڭ دە وتىرۋعا قۇقى بولدى. ءبىراق ءتارتىپ بويىنشا جاسىنىڭ ۇلكەندىگى دە ەسكەرىلدى، سوندىقتان حان تاعىنا كەرەي وتىردى. اقىلداسار تىرەگى جانىبەك
تاريحي ۇيىرمە “اتتى رولدىك ويىن
سىنىپ ەكى توپقا بولىنەدى.
ءى توپ تاۋكە، ءىى توپ ابىلاي. ءار وقۋشىنىڭ اتقاراتىن ءرولى بولادى:
ءى رەتتەۋشى – ۇيىمداستىرۋ (ءار وقۋشىعا ءسوز بەرىپ وتىرادى)
ءىى بايانداۋشى – توپتا وتكەن وي تالقىسىن مۇعالىمگە ايتىپ بەرەدى.
ءىىى بەينەلەۋشى - ول حاندى كوز الدىڭا قالاي ەلەستەتەتىنىن، سونى سۋرەت ارقىلى بەينەلەپ، مىنەزدەمە بەرەدى.
تاپسىرمالار
كارتامەن جۇمىس
ءى قازاق حاندىعىنىڭ قاي جەردە جانە قاشان قۇرىلعانىن كورسەتۋ.
ءىى جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار قازاق حاندىعىنىڭ شەكاراسىن قاي جەرگە دەيىن كەڭەيتۋگە ۇمتىلدى.
ابىلاي حان (ءابىلمانسۇر)
- قازاقتىڭ ۇلى حاندارىنىڭ ءبىرى، اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، قولباسشى جانە ديپلومات. 1711 جىلى ءۋاليدىڭ شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن، اكەسى جاۋ قولىنان قازا تاۋىپ، وراز اتالىق دەيتىن ادامنىڭ قولىندا تاربيەلەنەدى. جاستايىنان اقىلىمەن، باتىرلىعى، تاباندىلىعىمەن كوزگە تۇسەدى. 1771 جىلى رەسمي تۇردە حان سايلانادى. ابىلاي ءوز زامانىنىڭ كورەگەن دە، اقىلدى ساياساتكەرى، دانقتى باتىرى، وتكىر ويلى، دارىندى ديپلوماتى بولعان.
تاۋكە حان
تاۋكە حان 1680 - 1718 جىلدارى بيلىك ەتتى.
تاۋكە حاندىق بيلىكتى كۇشەيتۋ ءۇشىن بيلەر، رۋ باسىلارى، تايپا جانە ءجۇز باسىلارىنىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەدى. ول تالاس - تارتىس پەن بىتىراڭقىلىقتى جويىپ، ءبىر ورتالىققا باعىنعان قازاق حاندىعىن قۇرۋعا كۇش سالدى، “جەتى جارعى” اتتى زاڭ جيناعىن قۇراستىردى. ءاز – تاۋكە بيلىك قۇرعان زامان “قازاقتاردىڭ التىن عاسىرى، قوي ۇستىنە بوستورعاي جۇمىرتقالاعان زامان” دەپ اتالادى.
ابىلاي حان توبى:
1. ابىلاي حاننىڭ اتا تەگىن اتا؟
2. ابىلاي حاننىڭ 18 عاسىرداعى الەمدىك دەڭگەيدەگى مەملەكەت قايراتكەرى، ديپلومات بولعانىن قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
3. ءابىلحايىر حاننىڭ بيلىگىنىڭ السىرەۋىنىڭ باستى سەبەبى نە بولدى؟
4. قازاق تايپالارى ءابىلحايىر حانعا نەلىكتەن نارازى بولدى؟
5. موعولستان حانى ەسەن - بۇعى قازاق سۇلتاندارى جانىبەك پەن كەرەيگە قاي جەرلەردەن جەر ءبولىپ بەردى.
تاۋكە حان توبى:
1. “جەتى جارعى” زاڭى نەشە تاراۋدان تۇرادى؟
2. كەرەي مەن جانىبەك حاندارىنىڭ تۋىستىق جاقىندىعى قانداي؟
3. ۇرلىق جاساعاندارعا قانداي جازا قولداندى؟
4. قازاق حاندىعىنداعى شارۋاشىلىقتىڭ نەگىزگى باستى سالاسى قانداي شارۋاشىلىق بولدى؟
5. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنىڭ، نىعايۋىنىڭ تاريحي ماڭىزى قانداي؟
ءىز قۋۋشى - وقۋشى داتالار بويىنشا جۇمىس ىستەيدى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا بىلىمگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتىرۋ. وقۋشىلاردىڭ مانەرلەپ وقۋ، سويلەۋ مانەرى، ءان - بي ارقىلى وي - ءورىسىن دامىتۋ، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋگە، اتا - انانى سىي...
