قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى
تاربيە ساعاتى.
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى.
ماقساتى: ىرىم - تىيىم سوزدەرىنىڭ ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك ءمانى:
ويشىلدىققا، ادەپتىلىككە، ادالدىققا، باتىلدىققا، ادەمىلىككە، سەزىمتالدىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: رۋحاني جان دۇنيەسىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقتىڭ ىرىم - تىيىم سوزدەرى كىتاپشاسى، ىرىم - تىيىم سوزدەر.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ. قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى.
III. كىرىسپە اڭگىمە. ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى. جاس كەزىنەن ۇرپاعىن «تەك» دەپ وسىرگەن حالقىمىز تەرىس قىلىق مىنەزگە دە تىيىم سالعان. بۇل بالالىق شاقتان باستاپ، وتباسى بولعانشا ساقتالعان ەرەجە ءتارىزدى. «ولاي جاساما، بۇلاي جاساما، جامان ءسوز ايتپا، دۇرىس ەمەس» ت. ب. سوزدەردىڭ جاۋابىن «جامان بولادى» دەگەنمەن اياقتالىپ وتىرعان. ومىردە ءار تاقىرىپقا بايلانىستى ىرىم - تىيىم سوزدەر كەزدەسەدى. بالاعا، مالعا، ايەل ادامعا ت. ب.
IV. ىرىم - تىيىم سوزدەردىڭ ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
1) بالاعا مي جەۋگە بولمايدى - ميداي بىلجىر، ىنجىق بولادى. جاس بالاعا بۇعانا قابىرعاسىن بەرمەگەن - بويى وسپەي قالادى دەپ ىرىمداعان. ومىرتقانىڭ جۇلىنىن جەگىزبەگەن - سۋعا كەلىپ قالادى دەگەن جامان ىرىم بار. قويدى اتتاما - ول كيەلى مال. مەككەگە بارعان.
2) بوس بەسىكتى تەربەتپە - بالالى بولمايسىڭ دەگەن جامان ىرىم بار. قازاننىڭ، ىدىستىڭ ءتۇبىن تىرناقپەن قىرۋعا بولمايدى - ءتورت تۇلىكتىڭ جەلىنىنە شىعۋ شىعادى. ىدىستاعى سۋعا اۋزىڭدى مالما - سەبەبى سول ىدىستاعى سۋ ارام بولادى. ىدىستى ەڭكەيتىپ ءىشۋ كەرەك دەپ تازالىقتى تالاپ ەتكەن.
3) قامشىنى بەيساۋات قامشىلاما - مال شەتىنەيدى. مالدىڭ جەلىنگەن باسىن تۇندە لاقتىرما - تۇندە دالاعا لاقتىرسا مالدىڭ ىرىسى كەتەدى دەپ ىرىمدايدى.
4) بەتىڭدى باسپا - قايعىلى ادام بەرىن باسادى.
5) موينىڭا بەلبەۋ سالما - بۋىنشاق اۋرۋىنا ۇشىرايسىڭ. تۇزدى باسپا - استىڭ يمانى، تورەسى دەپ كيەلى سانادى. وتقا تۇكىرمە - سول ءۇيدىڭ وتى ءسونسىن، يەسىز قالسىن دەگەن ماعىنادا جامان ىرىمعا جوريدى.
6) جاتقان كىسىنى اتتاما - تالاي كيەلى، قاسيەتتى ادامدار بولعان ولار كەسەلگە، باقىتسىزدىققا ۇشىرايدى دەپ تىيىم سالعان. باقان، قۇرىن اتتاما. باقانمەن شاڭىراق كوتەرەدى، قۇرىقپەن جىلقىنى ۇستايدى.
باقان ءۇيدىڭ تىرەگى بولعاندىقتان، ال قۇرىق تىرشىلىكتەگى قۇرال.
قورىتىندى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا سالاۋاتتىلىق، بىلىمدىلىك جەكە ادام ءۇشىن ەمەس، ەل تاعدىرى، ۇلتتىڭ، زامان تاعدىرى، قوعام تاعدىرى ىسپەتتەس. ىرىمدار مەن تىيىمدار ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناسىن، تابيعاتقا، قورشاعان ورتاعا بەرىلگەن تۇجىرىم، تۇيىندەلگەن قاعيدا. ىرىمدار مەن تىيىمدار حالىق اراسىندا ەرتە كەزدەن قالىپتاسىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتتى. ءاربىر تىيىم بەكەر ايتىلماعان، ءارقايسىسىنىڭ تاربيەلىك ءمانى بار، وقۋشىلار ءۇشىن ەرەجە بولىپ تابىلادى. حادىق ءوزىنىڭ وسى ىرىمدار مەن تىيىمدار ارقىلى تاربيەلەپ، دۇرىس جولعا سالعان، قاتەلىگىن بەتىنە باسقان.
1. ءبۇيىرىڭدى تايانبا، تاياققا سۇيەنبە - بۇلار جامان ادەتتەر. ەرتەدە كىسىسى ولگەن ءۇيدىڭ ەرلەرى تاياققا سۇيەنىپ، ايەل ادامدار ءبۇيىرىن تايانىپ جوقتاۋ ايتقان.
2. قۇستىڭ ۇياسىن، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا. ءبىرىمىزدىڭ ءومىرىمىز بىرىمىزبەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ ولارعا ءزابىر كورسەتىلمەگەن. كوزىنە اق تۇسكەن ادامعا قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن تاۋىپ، جەم ەگىپ باسىنا قويعان. سوندا كوزدەن اق شەل كەتىپ قالعان.
3. ۇيگە قاراي جۇگىرمە. توسىن جاعداي بولعاندا جامان حابار كەلگەندە ۇيگە قاراي جۇگىرگەن. وسى ايتىلعان تىيىم سوزدەردى - ىرىمداردى ۇمىتپاي ءبىر - بىرلەرىڭە ايتىپ جۇرىڭدەر جانە ولاردى ورىنداپ ءجۇرۋدى ادەتكە اينالدىرىڭدار.
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى.
ماقساتى: ىرىم - تىيىم سوزدەرىنىڭ ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك ءمانى:
ويشىلدىققا، ادەپتىلىككە، ادالدىققا، باتىلدىققا، ادەمىلىككە، سەزىمتالدىققا تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: رۋحاني جان دۇنيەسىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقتىڭ ىرىم - تىيىم سوزدەرى كىتاپشاسى، ىرىم - تىيىم سوزدەر.
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباق بارىسى.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ. قازاقتىڭ ىرىمدارى مەن تىيىمدارى.
III. كىرىسپە اڭگىمە. ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى. جاس كەزىنەن ۇرپاعىن «تەك» دەپ وسىرگەن حالقىمىز تەرىس قىلىق مىنەزگە دە تىيىم سالعان. بۇل بالالىق شاقتان باستاپ، وتباسى بولعانشا ساقتالعان ەرەجە ءتارىزدى. «ولاي جاساما، بۇلاي جاساما، جامان ءسوز ايتپا، دۇرىس ەمەس» ت. ب. سوزدەردىڭ جاۋابىن «جامان بولادى» دەگەنمەن اياقتالىپ وتىرعان. ومىردە ءار تاقىرىپقا بايلانىستى ىرىم - تىيىم سوزدەر كەزدەسەدى. بالاعا، مالعا، ايەل ادامعا ت. ب.
IV. ىرىم - تىيىم سوزدەردىڭ ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
1) بالاعا مي جەۋگە بولمايدى - ميداي بىلجىر، ىنجىق بولادى. جاس بالاعا بۇعانا قابىرعاسىن بەرمەگەن - بويى وسپەي قالادى دەپ ىرىمداعان. ومىرتقانىڭ جۇلىنىن جەگىزبەگەن - سۋعا كەلىپ قالادى دەگەن جامان ىرىم بار. قويدى اتتاما - ول كيەلى مال. مەككەگە بارعان.
2) بوس بەسىكتى تەربەتپە - بالالى بولمايسىڭ دەگەن جامان ىرىم بار. قازاننىڭ، ىدىستىڭ ءتۇبىن تىرناقپەن قىرۋعا بولمايدى - ءتورت تۇلىكتىڭ جەلىنىنە شىعۋ شىعادى. ىدىستاعى سۋعا اۋزىڭدى مالما - سەبەبى سول ىدىستاعى سۋ ارام بولادى. ىدىستى ەڭكەيتىپ ءىشۋ كەرەك دەپ تازالىقتى تالاپ ەتكەن.
3) قامشىنى بەيساۋات قامشىلاما - مال شەتىنەيدى. مالدىڭ جەلىنگەن باسىن تۇندە لاقتىرما - تۇندە دالاعا لاقتىرسا مالدىڭ ىرىسى كەتەدى دەپ ىرىمدايدى.
4) بەتىڭدى باسپا - قايعىلى ادام بەرىن باسادى.
5) موينىڭا بەلبەۋ سالما - بۋىنشاق اۋرۋىنا ۇشىرايسىڭ. تۇزدى باسپا - استىڭ يمانى، تورەسى دەپ كيەلى سانادى. وتقا تۇكىرمە - سول ءۇيدىڭ وتى ءسونسىن، يەسىز قالسىن دەگەن ماعىنادا جامان ىرىمعا جوريدى.
6) جاتقان كىسىنى اتتاما - تالاي كيەلى، قاسيەتتى ادامدار بولعان ولار كەسەلگە، باقىتسىزدىققا ۇشىرايدى دەپ تىيىم سالعان. باقان، قۇرىن اتتاما. باقانمەن شاڭىراق كوتەرەدى، قۇرىقپەن جىلقىنى ۇستايدى.
باقان ءۇيدىڭ تىرەگى بولعاندىقتان، ال قۇرىق تىرشىلىكتەگى قۇرال.
قورىتىندى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا سالاۋاتتىلىق، بىلىمدىلىك جەكە ادام ءۇشىن ەمەس، ەل تاعدىرى، ۇلتتىڭ، زامان تاعدىرى، قوعام تاعدىرى ىسپەتتەس. ىرىمدار مەن تىيىمدار ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناسىن، تابيعاتقا، قورشاعان ورتاعا بەرىلگەن تۇجىرىم، تۇيىندەلگەن قاعيدا. ىرىمدار مەن تىيىمدار حالىق اراسىندا ەرتە كەزدەن قالىپتاسىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتتى. ءاربىر تىيىم بەكەر ايتىلماعان، ءارقايسىسىنىڭ تاربيەلىك ءمانى بار، وقۋشىلار ءۇشىن ەرەجە بولىپ تابىلادى. حادىق ءوزىنىڭ وسى ىرىمدار مەن تىيىمدار ارقىلى تاربيەلەپ، دۇرىس جولعا سالعان، قاتەلىگىن بەتىنە باسقان.
1. ءبۇيىرىڭدى تايانبا، تاياققا سۇيەنبە - بۇلار جامان ادەتتەر. ەرتەدە كىسىسى ولگەن ءۇيدىڭ ەرلەرى تاياققا سۇيەنىپ، ايەل ادامدار ءبۇيىرىن تايانىپ جوقتاۋ ايتقان.
2. قۇستىڭ ۇياسىن، قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا. ءبىرىمىزدىڭ ءومىرىمىز بىرىمىزبەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ ولارعا ءزابىر كورسەتىلمەگەن. كوزىنە اق تۇسكەن ادامعا قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن تاۋىپ، جەم ەگىپ باسىنا قويعان. سوندا كوزدەن اق شەل كەتىپ قالعان.
3. ۇيگە قاراي جۇگىرمە. توسىن جاعداي بولعاندا جامان حابار كەلگەندە ۇيگە قاراي جۇگىرگەن. وسى ايتىلعان تىيىم سوزدەردى - ىرىمداردى ۇمىتپاي ءبىر - بىرلەرىڭە ايتىپ جۇرىڭدەر جانە ولاردى ورىنداپ ءجۇرۋدى ادەتكە اينالدىرىڭدار.
You Might Also Like
-
«مەكتەپالدى دايارلىق سىنىبىندا بالالارعا ءۇش ءتىلدى دامىتۋ»
