قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى - شوقان ۋاليحانوۆ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى - شوقان ۋاليحانوۆ (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. قازاقتىڭ تۇڭعىش عالىمى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق - عىلىمي ەڭبەكتەرى، ساياحاتتارى، زەرتتەۋ جۇمىستارى تۋرالى ۇعىمدارىنىڭ دەڭگەيىن تولىقتىرۋ.
2. ولمەيتۇگىن ارتىنا ءسوزى مەن ءىسىن قالدىرعان شوقان ءومىرىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، ادامگەرشىلىككە، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ءبىلىم الۋدىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىن ۇعىندىرا وتىرىپ عىلىمي ىزدەنىسكە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتيپى: ىزدەنۋ، بىلىمدەرىن جيناقتاۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: توپپەن جۇمىس، تاپسىرمالار.
كورنەكىلىكتەر: شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ پورترەتى، قازاقستان كارتاسى، ينتەر -
اكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيا.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى تاقىرىپتى انىقتاۋ كەزەڭى. وي قوزعاۋ.
گۇلدەر سولىپ، جۇلدىزدار ءسونىپ، ادامدار ءولىپ جاتادى.
ءبىراق، ادامزاتتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى سول – ودان ءىز قالادى، ءىس قالادى، ءسوز قالادى. (ى. جاقايەۆ)
سۇراق: قانداي ادامداردان ءىز، ءىس، ءسوز قالادى؟
ارتىنا ۇمىتىلماس ءىز قالدىرعان قانداي ۇلى تۇلعالاردى بىلەسىڭدەر؟
ارتىنا وشپەس ءىز، مول عىلىمي مۇرا قالدىرعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى –
قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى شوقان ۋاليحانوۆ
جاڭا ساباق جوسپارى: 1. بالا شوقان
2. شوقان كادەت كورپۋسىندا
3. عالىم شوقان
4. گەوگراف - ساياحاتشى شوقان
5. ۇلى دوستىق - شىعىستى زەرتتەۋشى عالىمدارمەن.
6. شوقان تۋرالى ەستەلىك
بۇگىنگى ساباقتا ءبىز شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىنا، عىلىمي ەڭبەكتەرىنە، جاساعان ساياحاتتارىنا، زەرتتەۋ جۇمىستارىنا شولۋ جاسايمىز.
ءقازىر وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ءار توپتىڭ وزدەرىنىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمەتتەرىن تىڭدايىق:
ءى. توپ - عالىم - تاريحشىلار
ءىى. توپ - گەوگراف - ساياحاتشىلار
ءىىى. توپ - سۋرەتشىلەر
IV. توپ - عالىم ادەبيەتشىلەر
ءى. توپ عالىم - تاريحشىلار: بالا شوقان
شوقان شىڭعىس ۇلى ءۋاليحانوۆ 1835جىلدىڭ قاراشا ايىندا قوستاناي وبلىسى قۇسمۇرىن بەكىنىسىندە دۇنيەگە كەلگەن. شوقاننىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى مۇحاممەدحانافيا. شوقاننىڭ بالالىق شاعى تابيعاتى كوركەم قۇسمۇرىن، كەيىن سىرىمبەت تاۋىنىڭ باۋىرىندا كوكشەتاۋدا ءوتتى. ارعى اتاسى – ابىلاي حان. شوقاننىڭ اكەسى – قۇسمۇرىن بەكەتىنىڭ اتاقتى اعا سۇلتانى شىڭعىس ءۋاليحانوۆ. اناسى - ايگىلى شورمان ءبيدىڭ قىزى زەينەپ. «شوقان» دەگەن ات – اكە - شەشەسىنىڭ ەركەلەتىپ قويعان اتى. «شوقىداي بيىك، تاۋداي اسقاق» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اقىلدى، پاراساتتى شوقان ايعانىم اجەسىنىڭ باۋىرىندا ءوستى. جاستايىنان تاريحي ولەڭ - جىرلاردى، اڭىز - اڭگىمەلەردى قىزىعا تىڭداپ، ەرتە حات تانىدى. ول سۋرەت سالۋدى دا ۇيرەندى. ءسويتىپ، ول ءوز زامانىنا شوقان ەسىمىمەن تانىلدى. ءبىلىم العان ورداسى. 1847 جىلدىڭ كۇزىندە اكەسى ون ەكى جاستاعى شوقاندى ومبىداعى كادەت كورپۋسىنا وقۋعا بەردى كادەت كورپۋسىندا ءبىلىم الىپ، ونى 1853ج بىتىرەدى. «اتتى اسكەر كورنەتى» دەگەن اتاق الىپ شىعادى، ءوز ماماندىعى بويىنشا قىزمەتكە ورنالاسادى. وندا اسكەري ساباقتارعا قوسا جالپى جانە رەسەي گەوگرافياسى مەن تاريحى، باتىس فيلوسوفياسى، فيزيكا، ماتەماتيكا، شەتەل تىلدەرى وقىتىلعان. اۋەلى ورىسشا ءبىر اۋىز ءسوز بىلمەگەن. ءبىراق ول ءوز زەرەكتىگىمەن اراب، پارسى، ۇيعىر تىلدەرىن ۇيرەنگەن.«وسى اسكەري ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورنىندا شوقان جەتىلدى، ورىس جولداستارىن باسىپ وزدى. ەكى - ءۇش جىلدان سوڭ شوقان وزىنەن ەكى جاس ۇلكەندەردى دە يدەيا جاعىنان باسىپ وزدى» دەپ جازدى بىرگە وقىعان دوسى گ. ن. پوتانين.
شوقاننىڭ زەرتتەۋشىلىك قابىلەتى وقىپ جۇرگەندە دامي باستادى. جازعى دەمالىس كەزىندە ول ەل ىشىندەگى اڭىز - اڭگىمەلەردى، جىرلاردى جيناقتادى، سۋرەت سالۋمەن
شۇعىلداندى. ەندى شوقان ساياحاتشى بولۋدى ارماندادى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. قازاقتىڭ تۇڭعىش عالىمى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق - عىلىمي ەڭبەكتەرى، ساياحاتتارى، زەرتتەۋ جۇمىستارى تۋرالى ۇعىمدارىنىڭ دەڭگەيىن تولىقتىرۋ.
2. ولمەيتۇگىن ارتىنا ءسوزى مەن ءىسىن قالدىرعان شوقان ءومىرىن ۇلگى ەتە وتىرىپ، ادامگەرشىلىككە، ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ءبىلىم الۋدىڭ ماڭىزدى ەكەندىگىن ۇعىندىرا وتىرىپ عىلىمي ىزدەنىسكە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتيپى: ىزدەنۋ، بىلىمدەرىن جيناقتاۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: توپپەن جۇمىس، تاپسىرمالار.
كورنەكىلىكتەر: شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ پورترەتى، قازاقستان كارتاسى، ينتەر -
اكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيا.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، بەينەلەۋ ونەرى، ادەبيەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءىى تاقىرىپتى انىقتاۋ كەزەڭى. وي قوزعاۋ.
گۇلدەر سولىپ، جۇلدىزدار ءسونىپ، ادامدار ءولىپ جاتادى.
ءبىراق، ادامزاتتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى سول – ودان ءىز قالادى، ءىس قالادى، ءسوز قالادى. (ى. جاقايەۆ)
سۇراق: قانداي ادامداردان ءىز، ءىس، ءسوز قالادى؟
ارتىنا ۇمىتىلماس ءىز قالدىرعان قانداي ۇلى تۇلعالاردى بىلەسىڭدەر؟
ارتىنا وشپەس ءىز، مول عىلىمي مۇرا قالدىرعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى –
قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى شوقان ۋاليحانوۆ
جاڭا ساباق جوسپارى: 1. بالا شوقان
2. شوقان كادەت كورپۋسىندا
3. عالىم شوقان
4. گەوگراف - ساياحاتشى شوقان
5. ۇلى دوستىق - شىعىستى زەرتتەۋشى عالىمدارمەن.
6. شوقان تۋرالى ەستەلىك
بۇگىنگى ساباقتا ءبىز شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىنا، عىلىمي ەڭبەكتەرىنە، جاساعان ساياحاتتارىنا، زەرتتەۋ جۇمىستارىنا شولۋ جاسايمىز.
ءقازىر وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ءار توپتىڭ وزدەرىنىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمەتتەرىن تىڭدايىق:
ءى. توپ - عالىم - تاريحشىلار
ءىى. توپ - گەوگراف - ساياحاتشىلار
ءىىى. توپ - سۋرەتشىلەر
IV. توپ - عالىم ادەبيەتشىلەر
ءى. توپ عالىم - تاريحشىلار: بالا شوقان
شوقان شىڭعىس ۇلى ءۋاليحانوۆ 1835جىلدىڭ قاراشا ايىندا قوستاناي وبلىسى قۇسمۇرىن بەكىنىسىندە دۇنيەگە كەلگەن. شوقاننىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى مۇحاممەدحانافيا. شوقاننىڭ بالالىق شاعى تابيعاتى كوركەم قۇسمۇرىن، كەيىن سىرىمبەت تاۋىنىڭ باۋىرىندا كوكشەتاۋدا ءوتتى. ارعى اتاسى – ابىلاي حان. شوقاننىڭ اكەسى – قۇسمۇرىن بەكەتىنىڭ اتاقتى اعا سۇلتانى شىڭعىس ءۋاليحانوۆ. اناسى - ايگىلى شورمان ءبيدىڭ قىزى زەينەپ. «شوقان» دەگەن ات – اكە - شەشەسىنىڭ ەركەلەتىپ قويعان اتى. «شوقىداي بيىك، تاۋداي اسقاق» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اقىلدى، پاراساتتى شوقان ايعانىم اجەسىنىڭ باۋىرىندا ءوستى. جاستايىنان تاريحي ولەڭ - جىرلاردى، اڭىز - اڭگىمەلەردى قىزىعا تىڭداپ، ەرتە حات تانىدى. ول سۋرەت سالۋدى دا ۇيرەندى. ءسويتىپ، ول ءوز زامانىنا شوقان ەسىمىمەن تانىلدى. ءبىلىم العان ورداسى. 1847 جىلدىڭ كۇزىندە اكەسى ون ەكى جاستاعى شوقاندى ومبىداعى كادەت كورپۋسىنا وقۋعا بەردى كادەت كورپۋسىندا ءبىلىم الىپ، ونى 1853ج بىتىرەدى. «اتتى اسكەر كورنەتى» دەگەن اتاق الىپ شىعادى، ءوز ماماندىعى بويىنشا قىزمەتكە ورنالاسادى. وندا اسكەري ساباقتارعا قوسا جالپى جانە رەسەي گەوگرافياسى مەن تاريحى، باتىس فيلوسوفياسى، فيزيكا، ماتەماتيكا، شەتەل تىلدەرى وقىتىلعان. اۋەلى ورىسشا ءبىر اۋىز ءسوز بىلمەگەن. ءبىراق ول ءوز زەرەكتىگىمەن اراب، پارسى، ۇيعىر تىلدەرىن ۇيرەنگەن.«وسى اسكەري ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورنىندا شوقان جەتىلدى، ورىس جولداستارىن باسىپ وزدى. ەكى - ءۇش جىلدان سوڭ شوقان وزىنەن ەكى جاس ۇلكەندەردى دە يدەيا جاعىنان باسىپ وزدى» دەپ جازدى بىرگە وقىعان دوسى گ. ن. پوتانين.
شوقاننىڭ زەرتتەۋشىلىك قابىلەتى وقىپ جۇرگەندە دامي باستادى. جازعى دەمالىس كەزىندە ول ەل ىشىندەگى اڭىز - اڭگىمەلەردى، جىرلاردى جيناقتادى، سۋرەت سالۋمەن
شۇعىلداندى. ەندى شوقان ساياحاتشى بولۋدى ارماندادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
