قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسى
ورتالىق ازياداعى كەڭ بايتاق جانە مادەني جاعىنان الۋان ءتۇرلى ەل قازاقستان ۇلتتىڭ تاريحي جولىن ايعاقتايتىن داستۇرلەردىڭ، ادەت-عۇرىپتاردىڭ جانە رامىزدەردىڭ باي گوبەلەنىمەن بەزەندىرىلگەن. بۇل مادەني موزايكانىڭ نەگىزىندە ۇلتتىق باس كيىمدەر جاتىر، ولاردىڭ ءارقايسىسى ءتىرى ونەردىڭ ءبىر بولىگى جانە تەرەڭ ءسيمۆوليزمنىڭ قويماسى. بۇل زەرتتەۋ قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسىن زەرتتەۋگە كىرىسىپ، سول باۋراپ الاتىن تۇلعالىق بەلگىلەرگە توقىلعان تۇستەردىڭ، ورنەكتەردىڭ جانە ماتەريالداردىڭ كۇردەلى ءتىلىن اشۋعا باعىتتالعان.
قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسىن ءتۇسىنۋ كوپتەگەن سەبەپتەرگە بايلانىستى وتە ماڭىزدى. ەڭ الدىمەن، بۇل باس كيىمدەر جاي اكسەسسۋارلار ەمەس، مادەني مۇرانىڭ ىدىستارى بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ ءارقايسىسىندا وتكەن جانە بۇگىنگى كۇننىڭ قايتالانباس بايانى بار. بۇل باس كيىمدەردىڭ سيمۆولدىق ءتىلىن اشۋ قازاق مادەنيەتى مەن ۇرپاقتار بويى ساقتالىپ كەلە جاتقان قۇندىلىقتاردى تەرەڭىرەك باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار، جاھاندىق بايلانىس پەن مادەني الماسۋ داۋىرىندە بۇل رامىزدەردى ساقتاۋ جانە قۇجاتتاۋ قازاقستاننىڭ باي مادەني بىرەگەيلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسى ۇلتتىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، ونىڭ قۇندىلىقتارىنا، نانىم-سەنىمىنە، سالت-داستۇرىنە ساۋلە تۇسىرەدى.
الدىڭعى زەرتتەۋلەر. قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرى تاقىرىبى تولىعىمەن زەرتتەلمەگەن. الدىڭعى زەرتتەۋلەر بۇل باس كيىمدەردىڭ تاريحي ەۆوليۋسياسىنان باستاپ، ولاردى جاساۋ كەزىندە قولدانىلعان ماتەريالدار مەن تەحنيكاعا دەيىنگى كەيبىر اسپەكتىلەرىنە جارىق بەردى. دەگەنمەن، بۇل مادەني جادىگەرلەردىڭ سەميوتيكاسىن تۇسىنۋىمىزدە ايتارلىقتاي الشاقتىق بار. بۇرىنعى زەرتتەۋلەر قازاق باس كيىمدەرىنىڭ سيپاتتامالىق جانە تاريحي اسپەكتىلەرىنە ءجيى نازار اۋدارعانىمەن، ولار بۇل اشەكەيلەردىڭ ءمان-ماعىناسى مەن سيمۆوليزمىنە تەرەڭ ۇڭىلگەن جوق. قازاق حالقى. بۇل زەرتتەۋ وسى باس كيىمدەردەگى مادەني جانە سيمۆولدىق ءتىلدى اشۋ ارقىلى بار ءبىلىم جيىنتىعىن قۇرۋعا جانە كەڭەيتۋگە باعىتتالعان. وسىلايشا، ءبىز قازاق مادەنيەتىن جانە ونىڭ وزگەرمەلى الەمدەگى ماڭىزدىلىعىن جان-جاقتى تۇسىنۋگە ۇلەس قوسامىز دەپ ۇمىتتەنەمىز.
ماقسات. بۇل زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسىن زەرتتەۋ. ءبىز وسى باس كيىمدەردىڭ كۇردەلى ديزاينىندا، ماتەريالدارىندا جانە تۇستەرىندە جاسىرىلعان ماعىنالار مەن مادەني بەلگىلەردى اشۋعا تىرىسامىز. وسى بارلاۋ ارقىلى ءبىز وسى مادەني جادىگەرلەردىڭ قازاق قوعامىنداعى ماڭىزىن تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋدى ۇسىنا وتىرىپ، ولاردىڭ كورنەكى جانە سيمۆولدىق ءتىلىن دەكودتاۋدى ماقسات ەتەمىز.
ماقساتتار.
1. مادەنيەتتانۋ: بۇل زەرتتەۋ ۇلتتىق باس كيىمدەردىڭ سەميوتيكاسىن زەرتتەۋ ارقىلى قازاق مادەنيەتىنىڭ وزەگىنە ءۇڭىلۋدى كوزدەيدى. ءبىز بۇل باس كيىمدەر بەينەلەيتىن مادەني رامىزدەردى، داستۇرلەردى جانە تاريحي اڭگىمەلەردى قۇجاتتاۋ جانە ءتۇسىندىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز.
2. مۇرانى ساقتاۋ: ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – قازاقستاننىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاۋعا ۇلەس قوسۋ. بۇل باس كيىمدەر تەك كوركەم تۋىندىلار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تاريح پەن بولمىستىڭ قويماسى بولعاندىقتان، بۇل زەرتتەۋ ولاردىڭ بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن مادەني ماڭىزىن ساقتاۋعا كومەكتەسەدى.
3. زاماناۋي وزەكتىلىگى: ءبىز قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ مادەني سيمۆوليكاسىنىڭ قازىرگى قوعامدا قالاي ساقتالىپ وتىرعانىن كورسەتۋگە ۇمتىلامىز. وسى ارقىلى ءبىز وسى باس كيىمنىڭ قازىرگى قازاق ومىرىندەگى مادەني ءمانى مەن اتقاراتىن ءرولىن اشۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز.
4. مادەني الماسۋ: جاھاندانۋ جانە مادەني الماسۋ داۋىرىندە ءبىز جاھاندىق اۋديتوريا اراسىندا قازاق مادەنيەتىن تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە ىقپال ەتۋدى ماقسات ەتەمىز. بۇل باس كيىمدەردىڭ سەميوتيكاسىن اشۋ ارقىلى ءبىز قازاق ءداستۇرى مەن كەڭ دۇنيە اراسىنداعى الشاقتىقتى جويۋعا بولادى.
5. زەرتتەۋگە قوسقان ۇلەسى: بۇل زەرتتەۋ قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرى تۋرالى بار بىلىمدەر جيىنتىعىنا ۇلەس قوسۋدى كوزدەيدى. بۇرىنعى زەرتتەۋلەر كوبىنەسە ولاردىڭ تاريحي جانە كوركەمدىك اسپەكتىلەرىنە نازار اۋدارعانىمەن، ءبىز بۇل باس كيىمدەرگە ەنگىزىلگەن ماعىنالارعا، سيمۆوليزمگە جانە مادەني كونتەكستتەرگە تەرەڭىرەك ءۇڭىلۋدى ماقسات ەتەمىز.
وسى ماقساتتار مەن ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ءبىز قازاق مادەنيەتىنىڭ بايلىعى مەن تەرەڭدىگىن وسى بىرەگەيلىك پەن ءداستۇردىڭ تاڭعاجايىپ نىشاندارى ارقىلى كورسەتەتىنىنە سەنەمىز.
بۇل زەرتتەۋ نىسانى – قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى. بۇل قازاق حالقىنىڭ باس كيىمدەرىنىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرىن، سونىڭ ىشىندە «ساۋكەلە»، «تاقيا» جانە باسقا ايماقتىق نۇسقالاردى زەرتتەۋدى قامتيدى. ول وسى باس كيىمدەردى جاساۋ كەزىندە پايدالانىلعان ماتەريالداردى، تۇستەردى، ورنەكتەردى جانە ديزايندى تەكسەرۋدى قامتيدى. بۇل باس كيىمدەردىڭ فيزيكالىق اسپەكتىلەرى مەن كوركەمدىك سيپاتتامالارى ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىزدىڭ نەگىزگى نىسانى بولىپ تابىلادى.
بۇل زەرتتەۋدىڭ تاقىرىبى، كەرىسىنشە، قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ كيۋى، ءتۇسىندىرىلۋى جانە ۇلتتىق كيىمگە كىرىكتىرىلگەن مادەني جانە الەۋمەتتىك كونتەكستتەر بولىپ تابىلادى. قازاق حالقىنىڭ. بۇل كەلەسى اسپەكتىلەردى قامتيدى:
مادەني كونتەكست: ءبىز بۇل باس كيىمدەردىڭ قازاقتىڭ مادەني داستۇرلەرىنە قالاي تەرەڭ ەنگەنىن زەرتتەيمىز. ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز ولاردىڭ راسىمدەرمەن، ادەت-عۇرىپتارمەن جانە ءارتۇرلى مادەني تاجىريبەلەرمەن بايلانىسىن ءتۇسىنۋدى قامتيدى.
الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىق: ءبىز وسى باس كيىمدەردىڭ الەۋمەتتىك رولدەرى مەن ماڭىزدىلىعىن زەرتتەۋدى ماقسات ەتەمىز. بۇل ولاردىڭ كيۋشىنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىن، جىنىسىن نەمەسە جاسىن جانە قازاق قوعامىنداعى قۇندىلىقتاردى قالاي بىلدىرەتىنىن قامتيدى.
تاريحي ەۆوليۋسيا: ءبىزدىڭ زەرتتەۋ تاقىرىبىمىز وسى باس كيىمدەردىڭ تاريحي ەۆوليۋسياسىن باقىلاۋدى قامتيدى. ءبىز ولاردىڭ وزگەرگەن الەۋمەتتىك ديناميكا مەن مادەني وزگەرىستەردى كورسەتە وتىرىپ، ۋاقىت وتە كەلە قالاي دامىعانىن تۇسىنۋگە تىرىسامىز.
زاماناۋي وزەكتىلىگى: ءبىز بۇل باس كيىمدەردىڭ قازىرگى قازاق قوعامىنداعى ماڭىزىن قالاي ساقتايتىنىن دا زەرتتەيمىز. ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز ولاردىڭ بۇگىنگى الەمدە كۇندەلىكتى ءومىردىڭ، مەرەكەلەردىڭ جانە جەكە باسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ قالا بەرەتىنىن زەرتتەۋدى قامتيدى.
وبەكتىنى (باس كيىمنىڭ ءوزىن) تاقىرىپپەن (ولار ءومىر سۇرەتىن مادەني-الەۋمەتتىك كونتەكست) بايلانىستىرا وتىرىپ، ءبىز قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ كۇردەلى سەميوتيكاسىن اشۋعا جانە ولاردىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىنا تۇتاس كوزقاراس ۇسىنۋعا ۇمتىلامىز.
گيپوتەزالار:
گيپوتەزا 1 قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىندەگى ماتەريالدار مەن بوياۋلاردىڭ تاڭداۋى بەلگىلى ءبىر مادەني جانە سيمۆولدىق ماعىنالارمەن تىعىز بايلانىستى.
2-گيپوتەزا: قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ قازىرگى مادەني جانە الەۋمەتتىك مانىنە تاريحي كونتەكست ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى.
3-گيپوتەزا: قازاق باس كيىمدەرىنىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرى قازاق مادەنيەتىندەگى الۋان تۇرلىلىكتى كورسەتەتىن ەرەكشە سيمۆولدىق حابارلار بەرەدى.
4-گيپوتەزا: قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىن كيۋ قازاق قاۋىمى ىشىندە كيەتىن ادامنىڭ الەۋمەتتىك بولمىسىن قۇرۋدا جانە كورسەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
زەرتتەۋ سۇراقتارى:
زەرتتەۋ سۇراعى: قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىندەگى ماتەريالدار مەن تۇستەردى تاڭداۋ مادەني ءسيمۆوليزمدى قالاي بەرەدى جانە بۇل تاڭداۋلارعا قانداي ەرەكشە ءمان جاتادى؟
2-زەرتتەۋ سۇراعى: تاريحي جاعداي، سونىڭ ىشىندە قازاق قوعامىنداعى وزگەرىستەر قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ قازىرگى مادەني-الەۋمەتتىك مانىنە قالاي اسەر ەتتى؟
3-زەرتتەۋ سۇراعى: قازاق باس كيىمدەرىنىڭ ءار الۋان تۇرلەرىنىڭ ءسيمۆوليزمى مەن ماڭىزىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە جانە بۇل ايىرماشىلىقتار قازاق مادەنيەتىندەگى ارتۇرلىلىكتى قالاي كورسەتەدى؟
4-زەرتتەۋ سۇراعى: قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىن كيۋ قازاق قوعامداستىعى ىشىندە كيەتىن ادامنىڭ الەۋمەتتىك بولمىسىن قۇرۋعا جانە كورسەتۋگە قالاي ىقپال ەتەدى جانە بۇل تاجىريبەنىڭ قوعامدىق جانە جەكە سالدارى قانداي؟
بۇل گيپوتەزالار مەن زەرتتەۋ سۇراقتارى قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسىن زەرتتەۋگە نەگىز بولىپ، زەرتتەۋ پروسەسىنە باعىت-باعدار بەرىپ، وسى قىزىقتى مادەني جادىگەرلەردىڭ جاسىرىن ماعىنالارى مەن مادەني ءمانىن اشۋعا كومەكتەسەدى.
ادىستەمە: زەرتتەۋ ديزاينى:
بۇل زەرتتەۋ ساپالى جانە ساندىق دەرەكتەردى جيناۋ مەن تالداۋدى بىرىكتىرەتىن ارالاس ادىستەردى قولدانادى. ادىستەمە قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسى تۋرالى ولاردىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك جاعدايلارىن ەسكەرە وتىرىپ، جان-جاقتى تۇسىنىك بەرۋگە ارنالعان.
مالىمەتتەردى جيناۋ ادىستەرى:
كورنەكى تالداۋ: قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىن ماتەريالدارعا، تۇستەرگە، ورنەكتەرگە جانە ويۋلارعا نازار اۋدارا وتىرىپ، ەگجەي-تەگجەيلى تەكسەرۋ جانە كورنەكى تالداۋ. بۇل فوتوسۋرەتتەر مەن قۇجاتتامالارمەن تولىقتىرىلادى.
سۇحبات: وسى باس كيىمدەردى كيەتىن نەمەسە مادەني بايلانىسى بار قازاق تۇلعالارىمەن قۇرىلىمدىق سۇحبات. بۇل سۇحباتتار باس كيىمدەرگە قاتىستى مادەني جانە الەۋمەتتىك ماعىنالار تۋرالى تۇسىنىك بەرەدى.
ساۋالنامالار: ساۋالناما ساۋالناماسى ءارتۇرلى جاس توپتارى مەن ايماقتارداعى رەسپوندەنتتەردىڭ ءارتۇرلى توبىنا تاراتىلادى. ساۋالناما بارىسىندا ولاردىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرى تۋرالى تۇسىنىگى، ءبىلىمى مەن تۇسىنىگى سۇرالادى.
مۇراعاتتىق زەرتتەۋلەر قازاقتىڭ باس كيىمدەرىنە قاتىستى تاريحي جازبالار، فوتوسۋرەتتەر مەن ادەبيەتتەر وسى مادەني جادىگەرلەردىڭ ەۆوليۋسياسىنىڭ تاريحي كونتەكستىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن زەرتتەلەدى.
ۇلگى الۋ جانە قاتىسۋشىلار. ىرىكتەۋ ستراتەگياسى ءار ءتۇرلى جاس توپتارىنان، گەوگرافيالىق ايماقتاردان جانە قازاقستانداعى مادەني ورتادان قاتىسۋشىلاردىڭ كەڭ اۋقىمىن قامتۋعا باعىتتالعان ماقساتتى بولادى. بۇل ءارتۇرلى قاتىسۋشىلار توبى قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسى تۋرالى باي جانە كوپ قىرلى كوزقاراستى ۇسىنادى.
دەرەكتەردى تالداۋ:
كورنەكى تالداۋ: كورنەكى تالداۋدىڭ ناتيجەلەرى ماتەريالدارعا، تۇستەرگە، ۇلگىلەرگە جانە ديزاينعا نەگىزدەلگەن ساناتتارعا بولىنەدى. بۇل ساناتتار قاۋىمداستىرىلعان بولادى سۇحبات: سۇحباتتان الىنعان ساپالى دەرەكتەر تاقىرىپتىق تۇرعىدان تالدانادى، باس كيىمدەردىڭ مادەني-الەۋمەتتىك ماڭىزىنا جانە ولاردىڭ سيمۆوليكاسىن تۇسىندىرۋگە نازار اۋدارىلادى.
ساۋالنامالار: ساۋالناما دەرەكتەرى ءارتۇرلى دەموگرافيالىق توپتار اراسىنداعى جالپى قابىلداۋلار مەن ينتەرپرەتاسيالارداعى وزگەرىستەردى انىقتاۋ ءۇشىن ستاتيستيكالىق باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋدى قولدانۋ ارقىلى ساندىق تالداناتىن بولادى.
ەتيكالىق ويلار: ەتيكالىق ويلار زەرتتەۋ بارىسىندا ساقتالادى. بارلىق قاتىسۋشىلاردان اقپاراتتاندىرىلعان كەلىسىم الىنادى جانە ولاردىڭ انونيمدىلىگى قامتاماسىز ەتىلەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسىن تالقىلاعاندا مادەني سەزىمتالدىق پەن جەكە ءومىردى قۇرمەتتەۋ باستى ماسەلە بولماق.
قورىتىندى: ادىستەمەمىزدەگى كورنەكى تالداۋلار، سۇحباتتار، ساۋالنامالار جانە مۇراعاتتىق زەرتتەۋلەردىڭ ۇيلەسىمى قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ سەميوتيكاسى تۋرالى تۇتاس تۇسىنىك بەرەدى. بۇل كەشەندى ءتاسىل قازاق مادەنيەتى مەن مۇراسىن تەرەڭىرەك باعالاۋعا ىقپال ەتە وتىرىپ، وسى باس كيىمدەردىڭ جاسىرىن مادەني جانە الەۋمەتتىك ماندەرىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قورىتا كەلگەندە، ءبىزدىڭ زەرتتەۋىمىز قازاقتىڭ ۇلتتىق باس كيىمدەرىنىڭ كۇردەلى دە تەرەڭ سەميوتيكاسىن اشادى. ولار مادەني جاڭعىرۋ مەن ساباقتاستىقتىڭ نىشاندارى رەتىندە كەلەشەگى كەمەل كەلەشەگى بار تاريحپەن، تابيعاتپەن جانە الەۋمەتتىك مانمەن تەرەڭ استاسىپ جاتقان مادەني بىرەگەيلىكتىڭ ءتىرى نىشاندارى رەتىندە قىزمەت ەتەدى.
الشىنوۆا اسەل بولات قىزى، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، فيلوسوفيا جانە پوليتولوگيا كافەدراسىنىڭ، مادەنيەتتانۋ ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ ،مادەني انتروپولوگيا ماماندىعىنىڭ 1 كۋرس ماگيسترانتى.
عىلىمي جەتەكشى:اليكبايەۆا مارجان باشانوۆنا، قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، فيلوسوفيا جانە پوليتولوگيا كافەدراسىنىڭ، مادەنيەتتانۋ ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ فيلوس.ع.ك.، اعا وقىتۋشى
You Might Also Like
-
ابىلايدان وتىز بالا تۋعان. سونىڭ ىشىندە ەرلىگىمەن اسىپ تۋعان، دۇشپانىنىڭ كوڭىلىن باسىپ تۋعان قاسىم، قاسىمنان كەنەسارى، ەسەنگەلدى، سارجان، ناۋرىزباي اتتى باتىر ۇلدار تۋدى. كەنەسارى اقىلعا، قايراتقا ...
