InfoHub Logo

تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى

ماقساتى: بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن شىنىقتىرا وتىرىپ، قيمىل ارەكەتتەرىن جەتىلدىرۋ. ۇلتتىق، تۇرمىس، سالت - ءداستۇرى تۋرالى اسەرلەرىن تولىقتىرۋ. ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرۋ ماقساتىندا قازاق حالقىنىڭ تىرشىلىك ارەكەتىنە بايلانىستى ۇلتتىق ويىنداردى ويناۋعا ۇيرەتۋ. ۇلتتىق ويىندارعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ، ەپتىلىككە، شاپشاڭدىققا، توزىمدىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ. ۇجىم ماقسات ارەكەتىنە داعدىسىن، نازار ىقىلاسىن دامىتۋ. ءبىر - بىرىنە دەگەن قۇرمەت، جەڭۋگە دەگەن ۇمتىلىستى دامىتۋ. وي - ءورىسىن، جادىن دامىتىپ، ارەكەت ۇيلەسىمىن جەتىلدىرۋ.
زال ءىشى مەرەكەگە ساي بەزەندىرىلگەن. ءۇيدىڭ ىشىندە اتاي مەن اجەي وتىر.
اتاي:
- بۇگىن بىزگە نەمەرەلەرىمىز كەلەمىز دەپ ەدى. قانە، اجەسى بالالارعا تاتتىلەرىڭدى دايىنداپ قوي.
مۋزىكا اۋەنىمەن ۇلتتىق كيىم كيگەن بالالار كەلەدى. بالالار اتا مەن اجەگە امانداسادى.
جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە؟! بىزدەردە بۇگىن ەرەكشە كۇن. بىزدەر بۇگىن كوڭىلدى كۇنىمىزدى مادەش اتا مەن الما اجەيدىڭ اۋىلىندا وتكىزەمىز.
بالالار، اتامىز بەن اجەمىزگە ارناعان تاقپاقتارىمىزدى ايتايىقشى. قانە، كىمدەر تاقپاق ايتقىسى كەلەدى.
كاۋسار:
اتا وتىر كارىمىز،
قۋات بەرەر ءدارىمىز،
اۋليەدەي ايالاپ
ارداقتايمىز ءبارىمىز.
باعدات:
اجەم ۇيىقتار الدىندا
ەرتەگى ايتىپ بەرەدى،
ەركەلەپ ويناپ جاتقاندا
ىلعي ۇيىقتاپ قالامىن.
ومىربەك:
اتام بىزگە كەلىڭىز
دايىن سىزگە ءتورىمىز
ءويىستىپ بىزگە كۇلىمدەپ
«ءوس جارىعىم، كۇنىم» - دەپ
كۇندە باتا بەرىڭىز.
نۇراينا:
اجەم ورنەك تەرەدى،
ويماق ساراق ويۋلاپ.
باسى اۋىرا بەرەدى،
شاي ىشپەسە قويۋلاپ.

اتا مەن اجە ءۇي ىشىندەگى زاتتار تۋرالى بالالارعا تۇسىنىك بەرەدى. دومبىرا، قامشى، ساندىق، قامشى تۋرالى ايتادى.
ايىم:
دومبىراداي مۇرانى،
قاستەرلەۋگە تۇرادى.
سوندا جاتىر دالانىڭ،
ءۇنى مەنەن ۇرانى.
راشيد:
دىبىسى ونىڭ مىڭ سىرلى
بال بۇلاقتاي كۇمبىرلى
ىنتا قويساڭ راحات - اق
ول اسپاپتىڭ ءبىر ءتۇرى.
تاڭنۇر:
تارت كۇيىڭدى دومبىرا،
توگىل، توگىل ءتاتتى كۇي.
تاۋ سۋىنداي سىلدىرلا،
جەلپىپ، جەلپىپ جەل سوقتىر،
تاۋدا تۇمان تۇرماسىن
كوككە بۇلت ىدىرا
تىڭداماعان.
جۇرگىزۋشى: - اتا، اجە، ءبىزدىڭ بالالارىمىز قامشى تۋرالى جاقسى بىلەدى. ءتىپتى ۇلدارىمىز سىزدەرگە قامشىمەن «باتىرلار» ءبيىن بيلەپ بەرەدى.
«باتىرلار» ءبيى.
اتا:- بالالار، سەندەر قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى تۋرالى بىلەسىڭدەر مە؟
بالالار: - ءيا، بىلەمىز.
جۇرگىزۋشى:- قانە، بالالار، ۇلتتىق ويىنداردى اتايىقشى.
«اقسەرەك، كوكسەرەك»، «كەتتى، كەتتى ورامال»، «ارقان تارتىس»، «اساۋ ماستەك»، «تاقيا تاستاماق»، «بايگە» دەپ بالالار جاۋاپ بەرەدى. اتا:- جارايسىڭدار، بالالار! ۇلتتىق ويىننىڭ تۇرلەرىن كوپ بىلەدى ەكەنسىڭدەر. ال سول ويىنداردى ويناپ بىلەمىز بە؟
سوقىر تەكە.
بالالار دوڭگەلەنە تۇرادى. ءبىر بالانىڭ كوزى بايلانىپ قويىلادى.
بالالار:
سوقىرتەكە ب ا ق - ب ا ق،
ءبىز ايتامىز تاقپاق،
مىقتى بولساڭ كانەكەي
ءبىرىمىزدى تاپ - تاپ.
سوقىرتەكە:
مەن تەكەمىن ب ا ق - ب ا ق،
قيمىلداڭدار ساق - ساق،
ال ۇستادىم مىنەكەي
شىعىپ كەتتى - اۋ قاپ - قاپ.
سودان كەيىن سوقىرتەكە (بالانىڭ كوزى بايلاۋلى) بالالاردى قۋالايدى نەمەسە بالالار ونىڭ جانىنا كەلىپ ءتۇرتىپ قاشادى. سوقىر تەكە ۇستاپ العان بالانىڭ كوزى بايلانادى دا ول «سوقىر تەكە» ءرولىن اتقارادى. ويىن وسىلاي جالعاسا بەرەدى.
اۋەن وينالىپ ىشكە الدار كوسە كەلەدى.
الدار كوسە بالالارمەن امانداسادى.
الدار كوسە: - بالالار، سەندەر نە ويناپ جاتىرسىڭدار؟
بالالار:- ۇلتتىق ويىندار،- دەپ جاۋاپ بەرەدى.
الدار كوسە: - جارايدى، بالالار! ولاي بولسا سەندەر، «ارقان تارتۋ» ويىنىن بىلەسىڭدەر مە؟ ويناتادى.
ارقان تارتۋ.
بۇل ەكى توپقا بولىنگەن بالالارمەن نەمەسە ەكى بالامەن وينالادى. ارقاننىڭ ەكى جاعىنان ەكى بالا نەمەسە ەكى توپقا بولىنگەن بالالار تارتىسادى. قاي توپ ارقاندى ءوز جاعىنا تارتىپ، الىپ كەلسە سول توپ جەڭىسكە جەتەدى. ەكى بالا تارتىسقاندا قاي بالا وزىنە قاراي ارقاندى تارتىپ ەكىنشى بالانى قۇلاتسا، قۇلاماعان بالا جەڭىسكە جەتەدى.
جۇرگىزۋشى: - الدار كوسە، سەن ءبىزدىڭ بالالارمەن بىرگە كوڭىلىڭدى كوتەر. بالالارمەن ويىن ويناپ، ءان سالىپ بىرگە بول.
ولەڭ: «جاقسى كورەم».
جۇرگىزۋشى: - ءبىزدىڭ قىزدارىمىزدا ويىنداردى وتە جاقسى وينايدى.
ساقينا سالۋ
ويىنعا قاتىسۋشىلار شەڭبەر بويىنشا قاتارعا وتىرادى. الاقاندارىن ءبىر - بىرىنە قىسىپ، قولدارىن الدىندا، تىزە ۇستىندە ۇستايدى. جۇرگىزۋشى شەڭبەر ورتاسىندا تۇرىپ، ءوز الاقاندار اراسىندا ساقينانى سالىپ، ءوز الاقاندارىمەن ساقينانى ولاردىڭ الاقاندارىن اشىپ سالعان سياقتى بوپ، سولاي بۇكىل قاتىسۋشىلاردى وتەدى. ساقينانى بىرەۋگە سالىپ، ول بىرنەشە قادامعا ارتقا قاراي كەتىپ:
«ساقينام مەنىڭ جوعالدى،
جوعالعاندا كىم الدى؟
ءبىر، ەكى، ءۇش
ساقينام مەنىڭ ۇش!»،- دەيدى. سول ۋاقىتتا قولىنا ساقينا تۇسكەن قىز بالا ورتاعا جۇگىرىپ شىعۋى كەرەك. ەكى جانىندا تۇرعان كورشىسى بايقاسا ۇستاپ قالۋى كەرەك. ۇستاپ قالعان قىز بالا ويىندى ءارى قاراي جالعاستىرا بەرەدى.
الدار كوسە: - وي، قانداي تاماشا ويىن بولدى!
مەنىمەن تاعى دا ويىن ويناعىلارىڭ كەلە مە؟
«تەڭگە الۋ» ويىنى وينالادى.
الدار كوسە: - راحمەت، بالالار، سەندەرگە! مەنىڭ كوڭىلىم كوتەرىلىپ قالدى.
اتا: - قانداي ءبىلىمدى، شاپشاڭ بالالارسىڭدار! ءارقاشان دەندەرىڭ ساۋ بولسىن!
اجە: - بالالار كەلىپ ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى كوتەرىپ سالدى. ۇلتتىق ويىنداردى وتە جاقسى وينايدى ەكەنسىڭدەر. اقىلدى، ءبىلىمدى بالالار ەكەنسىڭدەر. بۇل مەنىڭ تاتتىلەرىم.
بالالارعا ءتاتتى كامپيتتەر بەرەدى.

جۇرگىزۋشى:
ۇرپاق كەرەك ەرتەڭگى الدا،
بولاشاقتى بولجايتىن.
دەنى تازا، ءتانى تازا، ۇلتىن، سالتىن قورعايتىن.
بالالار اۋەنمەن زالدان شىعىپ كەتەدى.

كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك قازىنالىق كاسىپورىن
№33 «كوركەماي» بالاباقشاسى
دەنە تاربيەسىنىڭ نۇسقاۋشىسى
تلەگەنوۆا داناگۋل شامشيدەنوۆنا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ