InfoHub Logo

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى شال اقىن اۋدانى
«شال اقىن اۋدانىنىڭ القااعاش نەگىزگى مەكتەبى» كمم
8-سىنىپ وقۋشىسى زەيكەنوۆا سانيا
جەتەكشىسى: جاكينا گۇلميرا جولاۋشى قىزى

«سىبايلاس جەمقورلىق» تۇسىنىگى (لاتىنشا corruptio) — پارا بەرۋدى، ءوزىنىڭ قىزمەتتىك دارەجەسىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعاسىن جەكە بايۋ ماقساتىندا تىكەلەي پايدالانۋ دەگەن ماعىنانى بەرەدى.

سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل – ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى.

قازىرگى كەزدە سىبايلاس  جەمقورلىق  الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلىندە ونىڭ ساياسي دامۋىنا بايلانىسسىز، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا دا، الەۋمەتتىك قۇبىلىس رەتىندە ءومىرىن جالعاستىرىپ كەلەدى، ول تەك اۋقىمدىلىعىمەن عانا ەرەكشەلەنەدى. سىبايلاس جەمقورلىق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ۇدەرىسىن، نارىقتىق ەكونوميكانىڭ قۇرىلۋىن، ينۆەستيسيالار تارتۋ پروسەسىن تەجەيدى. دەموكراتيالىق مەملەكەتتىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ينستيتۋتتارىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى، ەلدىڭ بولاشاق دامۋىنا ەلەۋلى ءقاۋىپ توندىرەدى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس بولىپ تابىلادى.

ستۋدەنتتەردىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ۋنيۆەرسيتەتتە تۇراقتى تۇردە «تازا سەسسيا» شتابى جۇمىس ىستەيدى. شتاب قىزمەتىنىڭ نەگىزگى يدەياسى جاستارمەن كەزدەسۋلەر وتكىزۋ جانە ولارعا جەمقورلىققا قارسى زاڭنامانى، سىبايلاس جەمقورلىق تۋرالى ۇعىمدى ءتۇسىندىرۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدار بويىنشا شارالاردى جەتىلدىرۋ، ستۋدەنتتەر اراسىندا زاڭدىلىق پەن جەمقورلىققا قارسى ءتارتىپ ورناتۋ، سىبايلاس جەمقورلىق قۇبىلىستارىنا قارسى ارەكەت ەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ.

جاستاردىڭ العان بىلىمدەرى ولاردى ومىردە تۋىنداعان كەز كەلگەن جەمقورلىق اتاۋلىمەن كەزدەستىرمەيتىندىگىنە سەنگىمىز كەلەدى. 

جاستار سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى!

ەلدىڭ بولاشاعى – جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا!

قازىرگى زامانعى الەمدە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋدى كۇشەيتۋ جۇمىسى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلۋدە جانە ءاردايىم جەتىلدىرىلۋ ۇستىندە. الەمدە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ مەحانيزمىنىڭ بارلىق ەلدەرگە ءتيىمدى بولاتىن بىرەگەي جيناعى جوق. ءاربىر مەملەكەت قولداناتىن سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ ادىستەرىنىڭ جيىنتىعى وزگەشە، ول ەلدىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىنا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ادەت-عۇرپى مەن سالت-داستۇرلەرىنە، ءدىني ەرەكشەلىگى مەن قۇقىقتىق مادەنيەت دەڭگەيىنە جانە اۋماعى بويىنشا الاتىن جەرىنە، حالقىنىڭ سانى مەن ورنالاسۋ تىعىزدىعىنا دا بايلانىستى بولىپ كەلەدى.

قازاقستاندا ەكونوميكانى جانداندىرۋ جانە اۋقىمدى الەۋمەتتىك  تۇرلەندىرۋ جاعدايىندا مەملەكەتتىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى باعىتتالعان زاماناۋي الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىمەن تىعىز بايلانىسقان بۇتىندەي ستراتەگيانىڭ قاجەتتىلىگىنە انىق كوز جەتكىزىلدى.

وسىعان بايلانىستى 2014 جىلدىڭ 26 جەلتوقسانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015-2025 جىلدارعا ارنالعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى جاڭا ستراتەگياسى بەكىتىلدى.  

ستراتەگيانىڭ ماقساتى مەملەكەتتىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قوزعالىسقا كەز-كەلگەن جەمقورلىقتىڭ تۋىنداۋىنا «نولدىك» توزىمدىلىك تانىتۋ اتموسفەراسىن قۇرۋ جولىن قولدانۋ ارقىلى بارلىق قوعامدى تارتۋ، سونداي-اق قازاقستاندا سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ بولىپ تابىلادى.

ستراتەگيامەن بەلگىلەنگەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ باستى باعىتتارى مىناداي:

● مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدار قولدانۋ؛

● قوعامدىق باقىلاۋ ينستيتۋتتارىن ەنگىزۋ؛

● مەملەكەتتىك سىڭايلى جانە جەكە مەنشىك سەكتورلارىندا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ارەكەت جاساۋ؛

● قۇقىق قورعاۋ جانە سوت ورگاندارىندا سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ؛

● سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى مادەنيەت دەڭگەيىن قالىپتاستىرۋ؛

●  سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەسى بويىنشا حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ.

وسى باعىتتار شەڭبەرىندە «سىبايلاس جەمقورلىق» ۇعىمىن قايتا قاراستىرۋعا جانە جەمقورلىق قۇقىقبۇزۋشىلىقتار اراسىنا ناقتى شەك قويۋعا، مەملەكەت تىرشىلىگىنە ازاماتتىق باقىلاۋ جۇيەسىن قۇرۋ جانە ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن، سونداي-اق ازاماتتاردىڭ كوپشىلىك اقپاراتقا ەركىن رۇقسات الۋىن قامتاماسىز ەتەتىن «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدار تۋرالى»، «قوعامدىق باقىلاۋ تۋرالى»، «كوپشىلىك اقپاراتقا رۇقسات تۋرالى» جاڭا زاڭدارى  دايىندالىپ، قابىلداناتىن بولادى.

سىبايلاستىق جەمقورلىقپەن كۇرەس مىنالاردىڭ نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى:

● زاڭ مەن سوت الدىندا ءبارى تەپە-تەڭ؛

● مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىن ناقتى قۇقىقتىق رەتتەۋمەن (رەگلامەنتتەۋمەن) قامتاماسىز ەتۋ، اتالمىش قىزمەتتىڭ زاڭدىلىعى مەن جاريالىلىعى، وعان مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق باقىلاۋ جاساۋ؛

● جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ، سونداي-اق مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ساياسي-قۇقىقتىق، ۇيىمداستىرۋ-باسقارۋ جۇيەلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ باسىمدىلىعى؛

●  جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ زياندى زارداپتارىن جويۋ جانە الدىن الۋ؛

● سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋشىلارمەن كۇرەسۋگە جاردەمدەسكەن ازاماتتاردىڭ جەكە قاۋىپسىزدىگىن جانە ولاردى ىنتالاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ؛

● مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتى ورىنداۋعا ۋاكىلەتتى جانە وعان تەڭەستىرىلگەن تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋى، اتالمىش تۇلعالار مەن ولاردىڭ وتباسىلارىنىڭ لايىقتى ءومىر سۇرۋلەرى ءۇشىن بۇل تۇلعالارعا ەڭبەكاقى (اقشالاي قولداۋ) مەن جەڭىلدىكتەر تاعايىنداۋ؛

● جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەتتەرىن مەملەكەتتىك رەتتەۋدى جۇزەگە اسىراتىن تۇلعالاردىڭ وكىلەتتىكتەرىن دەلەگيرلەۋدى بولدىرماۋ، سونداي-اق ولارعا باقىلاۋ مەن قاداعالاۋ جۇرگىزۋ.

سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي تۋعىزاتىن قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى جاساعانى ءۇشiن ءتارتiپتiك جازا قولدانۋ مەرزiمدەرi:

1. مەملەكەتتiك مiندەتتەردi اتقارۋعا ۋاكiلەتتi ادام نەمەسە وعان تەڭەستiرiلگەن ادام سىبايلاس جەمقورلىقپەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتار نەمەسە سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي تۋعىزاتىن قۇقىق بۇزۋشىلىقتار جاساعان جاعدايدا ءتارتiپتiك جازا تەرiس قىلىق انىقتالعان كۇننەن باستاپ ءۇش ايدان كەشiكتiرiلمەي بەلگiلەنەدi جانە جازانى تەرiس قىلىق جاسالعان كۇننەن باستاپ بiر جىلدان كەشiكتiرiپ قولدانۋعا بولمايدى.

2. قىلمىستىق iس قوزعاۋدان باس تارتقان نە قىلمىستىق iستi قىسقارتقان جاعدايدا، بiراق مەملەكەتتiك مiندەتتەر اتقارۋعا ۋاكiلەتتi ادامنىڭ نە وعان تەڭەستiرiلگەن ادامنىڭ ارەكەتتەرiندە سىبايلاس جەمقورلىق اكiمشiلiك قۇقىق بۇزۋشىلىق نەمەسە ءتارتiپتiك تەرiس قىلىق بەلگiلەرi بولعان كەزدە جازا قىلمىستىق iس قوزعاۋدان باس تارتۋ نە ونى قىسقارتۋ تۋرالى شەشiم قابىلدانعان كۇننەن باستاپ ءۇش ايدان كەشiكتىرىلمەي قولدانىلۋى مۇمكiن.

ءبىزدىڭ ەل - تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندەگى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلداعان ءبىرىنشى جانە بىردەن-بىر مەملەكەت. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىستارىنىڭ نىساندىلىعى مەن تيىمدىلىگى، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس ماسەلەلەرى ەلباسىنىڭ جەكە باقىلاۋىندا تۇرعاندىعىنا نەگىزدەلگەن. سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى، ونىڭ پايدا بولۋى، ونىمەن كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ قىلمىستىق-قۇقىقتىق قۇرالدارى قىزۋ پىكىر تالاستارىن تۋعىزۋ ۇستىندە. سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستارى سياقتى قوعامعا ءقاۋىپتى ىس-ارەكەتتەر مەملەكەتىمىزدىڭ باسقارۋ جۇيەسىندەگى سايكەستى بۋىنداردى تۇنشىقتىرىپ، ولاردىڭ قالىپتى، زاڭدى قىزمەت جاساۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ال، ءىس جۇزىندە ءبىرقالىپتى دۇرىس قىزمەت اتقاراتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتى عانا قوعامنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا، ونىڭ مۇشەلەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتتى. وسىعان وراي مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن قورعاۋ، وعان قىلمىستىق قول سۇعۋدى بولدىرماۋ ەڭ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. ويتكەنى مەملەكەتتىك اپپارات قوعامدى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ قاجەتتىلىگى، باسقارۋ جۇيەسىندەگى ءار ءتۇرلى پروسەستەردىڭ رەتتەۋشىسى بولىپ تابىلادى. جالپى سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ جەكە ادامداردىڭ نەمەسە جەكەلەگەن توپتىڭ عانا ەمەس مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ، تۇتاستاي قوعامنىڭ باستى مىندەتى مەن بورىشى. وسىنى شىنايى ورىنداۋ ءۇشىن ءاربىر لاۋازىم يەسى ءوزىنىڭ جان-دۇنيەسىن ۇدايى تازا، ادال ۇستاۋى ءتيىس. سوندا عانا ولار قاراپايىم حالىقتىڭ سەنىمىن اقتاپ، قوعامنىڭ تەجەۋسىز دامۋىنا ۇلەس قوسقان بولار ەدى.

البەتتە، سىبايلاس جەمقورلىقتىق ماسەلەنى بىردەن شەشىسپەيسىڭ. ءبىراق بۇل جەردە توقتاپ قالۋعا دا بولمايدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياسات شىن مانىسىندە، بولەك پارا الۋشىلارعا قارسى كۇرەسكە قاراعاندا الدە قايدا كەڭ. قىلمىستىق قۋدالاۋ نەمەسە زاڭنامانى جەتىلدىرۋ شارالارىمەن عانا جاعدايدى وزگەرتۋگە بولمايتىنى ويلاندىرادى. اۋرۋدى، ونىڭ سەبەپتەرىنە اسەر ەتۋ ارقىلى عانا جازاسىڭ. كەرىسىنشە جاعدايدا، ءبىز ءبىرىڭعاي ونىڭ نىشاندارىن الۋعا دۋشارمىز. وسى كۇرەستە ەڭ باستىسى، قوعامدىق ينستيتۋتتارمەن ماكسيمالدى قىزمەت ىستەگەن كەزدە عانا تابىسقا سەنە الامىز.

---