InfoHub Logo

قازاقتىڭ ەجەلگى ادەتىندە قىز تۋعاندا "قىرىق جەتى"، ۇل تۋعاندا "ات ۇستار" دەپ ءسۇيىنشى سۇرايتىنى نەمەسە "قالىڭ مالعا قىرىق جەتىنى ماتاپ بەردى"، − دەيتىندەرى بار. بۇل ءسوز وتكەن عاسىرلاردا ءجيى ايتىلىپ، ومىردە ءجيى جاسالاتىن، قالىپتاسقان عۇرىپ بولاتىن. ارينە، قىرىق جەتى دەگەنى، سونشا مال ەكەنى اركىمگە بەلگىلى. ال ول نەگە 48 نەمەسە 50 ەمەس؟ قازاق نەگە 47-گە توقتاعان؟ دەمەك، بۇل ءجاي عانا 47 ەمەس، وزىندىك ءمان-ماعىناسى، سىرى بار قىرىق جەتى بولعانى. بۇعان تۇسىنىك بەرگەن ءجون.

بىرىنشىدەن، قازاق 40 پەن 7 ساندارىن ەجەلدەن قاسيەتى كيەسى بار دەپ ساناعان. مىسالى: قىرىقتىڭ ءبىرى − قىدىر، قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم، قىرىق كۇن شىلدە، جەتى قازىنا، جەتىسكەننىڭ جەتى ءالپى، جىگىتكە جەتى ونەر دە از، جەتى قات جەر، جەتى اتا، جەتى جۇرت، ت.ب. ولاي بولسا، حالىق ءوزىنىڭ قۇدالىق سالتىندا قالىڭمال سانىن قىرىق پەن جەتىنى قوسىپ ىرىمداپ، وسى سانعا توقتاعان.

ەكىنشى انىقتامانى حالىق تۇرمىسى مەن ەتنوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىن جەتىك بىلگەن اكادەميك-جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ بەرگەن. سابەڭ "قىرىق جەتىنى" بىلايشا تۇسىندىرگەن (تۇسىندىرمە شىعارما كەيىپكەرىنىڭ اتىنان بەرىلەدى): 

− اكەمنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ ءمانى بىلاي كورىنەدى: بۇزاۋلى سيىر ما، قۇلىندى بيە مە، بوتالى تۇيە مە، ەڭ الدىمەن بالالايتىن جەتى مال بەرەتىن كورىنەدى. بۇلاردىڭ قاتارىنا قوي مەن ەشكى كىرمەيدى. مىسالى، جەتى بيە بەرەدى دەيىك. ونىڭ سىرتىندا جەتى قۇلىن، جەتى تاي، جەتى قۇنان، جەتى دونەن بولۋى كەرەك. سوندا بۇل وتىز بەس باس بولدى عوي. 

− بالالايتىن مالدىڭ ىشىندەگى ءتولىن دە ەسەپتەيدى، ونىڭ اتىن بۇكپە دەيدى ەكەن. سونى قوسقاندا − جەتەۋ. سوندا قىرىق ەكى بولدى ما؟

− بۇعان قوسىلاتىن مالدار: قۇدا بولۋعا ۋادەلەسكەندە كۇيەۋدىڭ اكەسى قىزدىڭ اكەسىنە: "ۋادەمىز شەگەدەي مىقتى بولسىن"، − دەپ، "شەگە ات مىنگىزەدى"، بۇل − ءبىر؛ ەكىنشى، قۇدا تۇسۋگە كەلگەندە قىزدىڭ اكەسىنە "ءمىنىس ات" بەرەدى؛ ءۇشىنشى "جەكە تۋ بيە" دەگىن بولادى، ونىسى، قىزدىڭ اكەسى ۇيىنە ۇزاتۋ توي جاساعاندا سويىستىققا الاتىنى بولۋى كەرەك؛ ءتورتىنشى "ءتۇس ات" دەگەنى بولادى، ونىسى كۇيەۋ قايىن اتاسىنىڭ ۇيىنە العاش بارىپ تۇسكەندە بەرەتىن ايىبى بولۋى كەرەك؛ بەسىنشى، "ءولتىرى" دەيتىنى بولاتىن كورىنەدى. مۇنىسى − قىزدىڭ ۇيىنە كۇيەۋ جاعى اكەلەتىن ەڭ العاشقى ءداستۇرلى كادە، قۇدايى مال. قىزدىڭ ءۇيى بۇل قويدى سويىپ، تۋعان-تۋىستارىن، اۋىلداستارىن شاقىرىپ ءبىر جاپىراق ەتىنە شەيىن، ءبىر قاسىق سورپاسىنا شەيىن تاراتىپ بەرەدى. تەرىسىن دە بىرەۋگە بەرەدى. بۇل مالدى ءتىرى كۇنىندە دە سويىلعاندا دا ۇزاتىلاتىن قىزعا كورسەتپەيدى. قىزعا ەتى تۇگىلى، سورپاسىنان دا تاتىرمايدى. مال سويىلىپ، ەتى مەن سورپاسىن جۇرت ىشىپ-جەپ تاراعانشا قىزدى وڭاشا ءبىر ۇيگە وتىرعىزىپ قويادى. 

− سونىمەن، ماناعى بالالى مالدىڭ سانى قىرىق ەكى، مىنا سوڭعى ءارتۇرلى ىرىمنىڭ مالى بەس، بارلىعى قىرىق جەتى... قازاقتىڭ: "قىرىق جەتىنى قىرقا ماتاپ بەردىم"، − دەيتىنى وسىدان ەكەن عوي (س. مۇقانوۆ "ءومىر مەكتەبى"، الماتى، 1955 ج. 337 بەت).

قالىڭ مال سالتىنداعى "قىرىق جەتىنىڭ" جۇمباعى وسىنداي.

---