قىزىقتى تاجىريبەلەر
قىزىقتى تاجىريبەلەر
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىم داعدىلارىن دامىتۋ، باقىلاۋ، زەرتتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاجىريبە كورسەتەتىن قۇرال - جابدىقتار، سىيلىقتار، ماراپاتتاۋ قاعازدارى.
ءمۇعالىم: ۇققانعا تابيعاتتىڭ سىرى تەرەڭ،
دەگەنگە وقىپ، زەرتتەپ، كورەم، بىلەم.
دەمەسەڭ بولسىن ەگەر ەڭبەگىم ەش،
اۋەلى فيزيكانى وقى دەر ەم
بۇگىندە فيزيكا بارلىق جەردە.
قۇرىلىستا، تەحنيكادا، وندىرىستە
سىرلارىن بۇل عىلىمنىڭ يگەرىڭدەر
شاكىرتتەر، ىنتا قويىپ ۇيرەنىڭدەر!
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ
باقىتقا سەنى جەتكىزەر
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ
قيىندىقتان وتكىزەر،- دەپ، بۇگىنگى «قىزىقتى تاجىريبەلەر» اتتى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
بۇل سايىسقا ەكى توپ كەلىپ وتىر.
I توپ «ديناميكا»
II توپ «مەحانيكا»
توپتاردىڭ سايىستارى باعاسى ءادىل بولۋ ءۇشىن «ءادىلقازىلار» سايلاپ العانىمىز دۇرىس بولار.
1. قاسىم اعاي
2. نۇرگۇل اپاي
3. قىمبات اپاي
ەگەمەندى قازاقتىڭ ءبىز ۇلانى،
ءوز تۋى بار، ەلتاڭبا، ءانۇرانى
ءۇمىتىن اقتايتىن ءبىز اعا ۇرپاقتىڭ
سامعايتىن بيىكتەرگە تاۋ قىرانى
بابامىز رەزەرفورد ءوزىڭ قولدا
جەڭىس تەك بىزدە بولار وسى جولدا
دوستار - اۋ، سەندەر دە ءبىر قولپاشتاڭدار
وتىرعان ءدال الدىڭدا، وڭ مەن سولدا
I. كوماندالاردى تانىستىرۋ.
II. «فيزيكا ءبىزدىڭ اينالامىزدا»سايىسى (سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
I توپ:
1. ەت، بالىق، بانكىلەردى تۇزداۋ قانداي قۇبىلىسقا نەگىزدەلگەن؟ (ديففۋزيا)
2. فيزيكانىڭ «ءبىرىنشى ۇستازى» كىم؟ (اريستوتەل)
3. استرونوميادا پايدالانىلاتىن ەڭ باستى قۇرال؟ (تەلەسكوپ)
4. كۇشتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (نيۋتون)
II توپ:
1. ماسسانى ولشەيتىن قۇرال؟ (تارازى)
2. تىعىزدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى (كگ/م3)
3. كۇن جۇيەسىنىڭ مودەلىن جاساعان كىم؟ (كوپەرنيك)
4. ەڭ ءبىرىنشى قازاق عارىشكەرى؟ (ت. اۋباكىروۆ)
5. ءاتىر ءيىسى بولمەگە قانداي قۇبىلىستىڭ اسەرىنەن تارايدى؟ (ديففۋزيا)
II. «قىزىقتى تاجىريبەلەر» سايىسى بويىنشا ەكى توپقا تاپسىرما:
I توپتىڭ تاجىريبەلەرى:
1. تاجىريبە: سۋى بار ستاكان، مۇز كەسەكتەرى، ءجىپ، تۇز. وسى زاتتاردى پايدالانىپ، مۇزدى ستاكاننان الۋ كەرەك.
جاۋابى: تۇزدىڭ اسەرىنەن مۇز ەريدى دە، ءجىپ مۇزعا كىرىپ، لەزدە سالقىنداپ جابىسىپ قالادى. (كريستالدانۋ، بالقۋ)
2. سۋى بار تارەلكە، 100 تەڭگە. العاشىندا سۋ جوق كەزدە تەڭگەنى ەڭ سوڭعى شەتى كورىنەتىندەي ەتىپ قارايمىز. وسى قالىپتى وزگەرتپەي، ىشىنە سۋ قۇيامىز. سول كەزدە تەڭگە تۇگەلىمەن كورىنەدى، نەلىكتەن؟ (جارىقتىڭ ەكى ورتادا تارالۋى)
3. كادىمگى ۇرىلگەن بالالاردىڭ شارىن گازەتپەن ىسقىلاپ، بولمە توبەسىنە اپارىپ جىبەرىپ قالۋ كەرەك. شار توبەدە ۇزاق ۋاقىت تۇرادى. نەگە؟ (شار ەلەكترلەنەدى)
4. ءۇرىلىپ جىپكە بايلانعان 2 شاردى گازەتپەن ۇيكەپ - ۇيكەپ جاقىنداتپايمىز. ولار ءبىر - بىرىنە تەبەدى، نەلىكتەن؟ (اتتاس زاريادتار تەبىلەدى)
5. ءبىر شاردى گازەتپەن ۇيكەلەپ، ال ەكىنشىسىن جۇنمەن ۇيكەپ ولاردى ءبىر - بىرىنە جاقىنداتايىق. ولار ءبىرىن - ءبىرى تەبەدى. نەلىكتەن؟ (ءار اتتاس زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تارتادى)
II توپتىڭ تاجىريبەلەرى:
1. ستاكان، سۋ، قاعاز. ستاكانداعى سۋدى قاعازبەن جاۋىپ تۇرىپ توڭكەرگەندە، سۋ اقپايدى. نەگە؟ (اتموسفەرالىق قىسىم تومەننەن جوعارى قاراي دا اسەر ەتەدى)
2. ا4 2 قاعازى كەرەك. بىرەۋىن بۇكتەمەي، ەكىنشىسىن بۇكتەپ، ءبىر ۋاقىتتا جىبەرىپ قالامىز. نە بايقاۋعا بولادى؟
جاۋاپ: جالپى قىسىمنىڭ تۇسىرىلگەن بەت اۋدانىنا بايلانىستى ەكەنىن بىلەمىز، شەگە، ينە سياقتى زاتتاردىڭ نەلىكتەن ۇشتى بولاتىنىن بىلەمىز، سول سياقتى اتموسفەرالىق قىسىم دا بەتتىڭ اۋدانىنا بايلانىستى، ەكەۋىنە دە بىردەي اتموسفەرالىق قىسىم ءتۇسىپ تۇر، ءبىراق شيىرشىقتالعان قاعازعا اسەر ەتەتىن قىسىم ونىڭ اۋدانىنىڭ كىشى بولۋى ەسەبىنەن بۇكتەلمەگەن قاعازعا اسەر ەتەتىن قىسىمنان كوپ بولادى دا جەرگە ءبىرىنشى جەتەدى.
3. تارەلكە، سابىن كەرەك. تارەلكەگە سۋ قۇيىپ، توگىپ تاستايمىز دا، سابىندى تارەلكەگە قاتتى باسىپ تۇرامىز. سوسىن سابىندى كوتەرگەندە تارەلكە بىرگە كوتەرىلەدى، نەگە؟ (مولەكۋلالاردىڭ ءوزارا بايلانىسى)
4. پلاستماسسالىق باكلاشكانى ءبىر جاعىنان بىردەي ەتىپ 3 جەردەن تەسەمىز دە تەسىكتەردى شىرپىمەن بىتەپ قويامىز دا ىشىنە سۋ قۇيامىز. شىرپىلاردى الىپ تاستاعاندا سۋ تەسىكتەردەن ءارتۇرلى قاشىقتىققا اعادى. نەلىكتەن؟ (سۇيىقتاردىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى قىسىمدارى ءارتۇرلى بولادى، تومەندەگەن سايىن قىسىم ارتادى)
5. سۋعا: كارتوپ، سىرىڭكە، جۇمىرتقا، وشىرگىش سالامىز. سوندا نەنى بايقاۋعا بولادى؟ (ارحيمەد كۇشىنە بايلانىستى دەنەلەردىڭ ءجۇزۋى، بالقۋى، قالقۋىن)
IV.
«سەرگىتۋ ءساتى»
I توپ.
II توپ.
V. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ءسوزجۇمباق «امپەر» 1 - توپقا.
1. قۋات بىرلىگى
2. كەدەرگى بىرلىگى
3. قىسىم بىرلىگى
4. ۇزىندىق بىرلىگى
5. ەلەكتر سىيىمدىلىعىنىڭ بىرلىگى
«فيزيكا» ءسوزجۇمباعى 2 - توپقا.
1. مولەكۋلانىڭ ۇزدىكسىز، رەتسىز قوزعالىسى (ديففۋزيا)
2. يتاليان عالىمى (گاليلەي)
3. زاتتىڭ ءۇش كۇيىنىڭ ءبىرى (گاز)
4. تابيعاتتى زەرتتەيتىن عىلىم (فيزيكا)
5. زاتتىڭ ەڭ ۇساق بولشەگى (مولەكۋلا)
6. سۋدى كولەم ولشەيتىن قۇرال (مەنزۋركا)
قورىتىندى:
فيزيكا تىلدەسەر تابيعاتتىڭ ءتىلى ەكەن عوي
كوز تارتار سۇلۋلىقتىڭ سىرى ەكەن عوي
اتتاساڭ اياعىڭدى، الدىڭدى وراپ،
ارتىڭنان قالمايدى ەكەن ءتىرى دە ول
ساعان ءان، ايتىلعان ءسوز ىشىلگەن اس،
عارىشتىڭ كەمەلەرى، اتىلعان تاس
اققان سۋ، سوققان داۋىل، ايتىلعان جىر،
ءبارىنىڭ باعىنارى فيزيكا عوي!- دەي وتىرىپ، ەندىگى ءسوز كەزەگىن ءادىلقازىلارعا بەرەمىز. توپتاردى ماراپاتتاۋ.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىم داعدىلارىن دامىتۋ، باقىلاۋ، زەرتتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاجىريبە كورسەتەتىن قۇرال - جابدىقتار، سىيلىقتار، ماراپاتتاۋ قاعازدارى.
ءمۇعالىم: ۇققانعا تابيعاتتىڭ سىرى تەرەڭ،
دەگەنگە وقىپ، زەرتتەپ، كورەم، بىلەم.
دەمەسەڭ بولسىن ەگەر ەڭبەگىم ەش،
اۋەلى فيزيكانى وقى دەر ەم
بۇگىندە فيزيكا بارلىق جەردە.
قۇرىلىستا، تەحنيكادا، وندىرىستە
سىرلارىن بۇل عىلىمنىڭ يگەرىڭدەر
شاكىرتتەر، ىنتا قويىپ ۇيرەنىڭدەر!
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ
باقىتقا سەنى جەتكىزەر
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ
قيىندىقتان وتكىزەر،- دەپ، بۇگىنگى «قىزىقتى تاجىريبەلەر» اتتى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
بۇل سايىسقا ەكى توپ كەلىپ وتىر.
I توپ «ديناميكا»
II توپ «مەحانيكا»
توپتاردىڭ سايىستارى باعاسى ءادىل بولۋ ءۇشىن «ءادىلقازىلار» سايلاپ العانىمىز دۇرىس بولار.
1. قاسىم اعاي
2. نۇرگۇل اپاي
3. قىمبات اپاي
ەگەمەندى قازاقتىڭ ءبىز ۇلانى،
ءوز تۋى بار، ەلتاڭبا، ءانۇرانى
ءۇمىتىن اقتايتىن ءبىز اعا ۇرپاقتىڭ
سامعايتىن بيىكتەرگە تاۋ قىرانى
بابامىز رەزەرفورد ءوزىڭ قولدا
جەڭىس تەك بىزدە بولار وسى جولدا
دوستار - اۋ، سەندەر دە ءبىر قولپاشتاڭدار
وتىرعان ءدال الدىڭدا، وڭ مەن سولدا
I. كوماندالاردى تانىستىرۋ.
II. «فيزيكا ءبىزدىڭ اينالامىزدا»سايىسى (سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
I توپ:
1. ەت، بالىق، بانكىلەردى تۇزداۋ قانداي قۇبىلىسقا نەگىزدەلگەن؟ (ديففۋزيا)
2. فيزيكانىڭ «ءبىرىنشى ۇستازى» كىم؟ (اريستوتەل)
3. استرونوميادا پايدالانىلاتىن ەڭ باستى قۇرال؟ (تەلەسكوپ)
4. كۇشتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (نيۋتون)
II توپ:
1. ماسسانى ولشەيتىن قۇرال؟ (تارازى)
2. تىعىزدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى (كگ/م3)
3. كۇن جۇيەسىنىڭ مودەلىن جاساعان كىم؟ (كوپەرنيك)
4. ەڭ ءبىرىنشى قازاق عارىشكەرى؟ (ت. اۋباكىروۆ)
5. ءاتىر ءيىسى بولمەگە قانداي قۇبىلىستىڭ اسەرىنەن تارايدى؟ (ديففۋزيا)
II. «قىزىقتى تاجىريبەلەر» سايىسى بويىنشا ەكى توپقا تاپسىرما:
I توپتىڭ تاجىريبەلەرى:
1. تاجىريبە: سۋى بار ستاكان، مۇز كەسەكتەرى، ءجىپ، تۇز. وسى زاتتاردى پايدالانىپ، مۇزدى ستاكاننان الۋ كەرەك.
جاۋابى: تۇزدىڭ اسەرىنەن مۇز ەريدى دە، ءجىپ مۇزعا كىرىپ، لەزدە سالقىنداپ جابىسىپ قالادى. (كريستالدانۋ، بالقۋ)
2. سۋى بار تارەلكە، 100 تەڭگە. العاشىندا سۋ جوق كەزدە تەڭگەنى ەڭ سوڭعى شەتى كورىنەتىندەي ەتىپ قارايمىز. وسى قالىپتى وزگەرتپەي، ىشىنە سۋ قۇيامىز. سول كەزدە تەڭگە تۇگەلىمەن كورىنەدى، نەلىكتەن؟ (جارىقتىڭ ەكى ورتادا تارالۋى)
3. كادىمگى ۇرىلگەن بالالاردىڭ شارىن گازەتپەن ىسقىلاپ، بولمە توبەسىنە اپارىپ جىبەرىپ قالۋ كەرەك. شار توبەدە ۇزاق ۋاقىت تۇرادى. نەگە؟ (شار ەلەكترلەنەدى)
4. ءۇرىلىپ جىپكە بايلانعان 2 شاردى گازەتپەن ۇيكەپ - ۇيكەپ جاقىنداتپايمىز. ولار ءبىر - بىرىنە تەبەدى، نەلىكتەن؟ (اتتاس زاريادتار تەبىلەدى)
5. ءبىر شاردى گازەتپەن ۇيكەلەپ، ال ەكىنشىسىن جۇنمەن ۇيكەپ ولاردى ءبىر - بىرىنە جاقىنداتايىق. ولار ءبىرىن - ءبىرى تەبەدى. نەلىكتەن؟ (ءار اتتاس زاريادتار ءبىر - ءبىرىن تارتادى)
II توپتىڭ تاجىريبەلەرى:
1. ستاكان، سۋ، قاعاز. ستاكانداعى سۋدى قاعازبەن جاۋىپ تۇرىپ توڭكەرگەندە، سۋ اقپايدى. نەگە؟ (اتموسفەرالىق قىسىم تومەننەن جوعارى قاراي دا اسەر ەتەدى)
2. ا4 2 قاعازى كەرەك. بىرەۋىن بۇكتەمەي، ەكىنشىسىن بۇكتەپ، ءبىر ۋاقىتتا جىبەرىپ قالامىز. نە بايقاۋعا بولادى؟
جاۋاپ: جالپى قىسىمنىڭ تۇسىرىلگەن بەت اۋدانىنا بايلانىستى ەكەنىن بىلەمىز، شەگە، ينە سياقتى زاتتاردىڭ نەلىكتەن ۇشتى بولاتىنىن بىلەمىز، سول سياقتى اتموسفەرالىق قىسىم دا بەتتىڭ اۋدانىنا بايلانىستى، ەكەۋىنە دە بىردەي اتموسفەرالىق قىسىم ءتۇسىپ تۇر، ءبىراق شيىرشىقتالعان قاعازعا اسەر ەتەتىن قىسىم ونىڭ اۋدانىنىڭ كىشى بولۋى ەسەبىنەن بۇكتەلمەگەن قاعازعا اسەر ەتەتىن قىسىمنان كوپ بولادى دا جەرگە ءبىرىنشى جەتەدى.
3. تارەلكە، سابىن كەرەك. تارەلكەگە سۋ قۇيىپ، توگىپ تاستايمىز دا، سابىندى تارەلكەگە قاتتى باسىپ تۇرامىز. سوسىن سابىندى كوتەرگەندە تارەلكە بىرگە كوتەرىلەدى، نەگە؟ (مولەكۋلالاردىڭ ءوزارا بايلانىسى)
4. پلاستماسسالىق باكلاشكانى ءبىر جاعىنان بىردەي ەتىپ 3 جەردەن تەسەمىز دە تەسىكتەردى شىرپىمەن بىتەپ قويامىز دا ىشىنە سۋ قۇيامىز. شىرپىلاردى الىپ تاستاعاندا سۋ تەسىكتەردەن ءارتۇرلى قاشىقتىققا اعادى. نەلىكتەن؟ (سۇيىقتاردىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى قىسىمدارى ءارتۇرلى بولادى، تومەندەگەن سايىن قىسىم ارتادى)
5. سۋعا: كارتوپ، سىرىڭكە، جۇمىرتقا، وشىرگىش سالامىز. سوندا نەنى بايقاۋعا بولادى؟ (ارحيمەد كۇشىنە بايلانىستى دەنەلەردىڭ ءجۇزۋى، بالقۋى، قالقۋىن)
IV.
«سەرگىتۋ ءساتى»
I توپ.
II توپ.
V. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
ءسوزجۇمباق «امپەر» 1 - توپقا.
1. قۋات بىرلىگى
2. كەدەرگى بىرلىگى
3. قىسىم بىرلىگى
4. ۇزىندىق بىرلىگى
5. ەلەكتر سىيىمدىلىعىنىڭ بىرلىگى
«فيزيكا» ءسوزجۇمباعى 2 - توپقا.
1. مولەكۋلانىڭ ۇزدىكسىز، رەتسىز قوزعالىسى (ديففۋزيا)
2. يتاليان عالىمى (گاليلەي)
3. زاتتىڭ ءۇش كۇيىنىڭ ءبىرى (گاز)
4. تابيعاتتى زەرتتەيتىن عىلىم (فيزيكا)
5. زاتتىڭ ەڭ ۇساق بولشەگى (مولەكۋلا)
6. سۋدى كولەم ولشەيتىن قۇرال (مەنزۋركا)
قورىتىندى:
فيزيكا تىلدەسەر تابيعاتتىڭ ءتىلى ەكەن عوي
كوز تارتار سۇلۋلىقتىڭ سىرى ەكەن عوي
اتتاساڭ اياعىڭدى، الدىڭدى وراپ،
ارتىڭنان قالمايدى ەكەن ءتىرى دە ول
ساعان ءان، ايتىلعان ءسوز ىشىلگەن اس،
عارىشتىڭ كەمەلەرى، اتىلعان تاس
اققان سۋ، سوققان داۋىل، ايتىلعان جىر،
ءبارىنىڭ باعىنارى فيزيكا عوي!- دەي وتىرىپ، ەندىگى ءسوز كەزەگىن ءادىلقازىلارعا بەرەمىز. توپتاردى ماراپاتتاۋ.
You Might Also Like
