InfoHub Logo

ماڭىزدى، پايدالى نارسەلەر جاساپ جۇرگەن سانالى، تەرەڭ ويلى، اقىلدى ادامداردىڭ جانىڭىزدان تابىلۋىن قالايسىز با؟ ال ونداي ادامداردى تابۋ قيىن با؟ ءبىز مۇنى اسا قيىن دەپ سانامايمىز، دەگەنمەن مۇنداي ىزدەنىس شىدامدىلىق پەن تاجىريبەنى تالاپ ەتەرى انىق.

ءسىزدىڭ جانىڭىزدا بولىپ، ۋاقىتىڭىزدىڭ كوپ بولىگىن بىرگە وتكىزەتىن ادامدار ومىرىڭىزگە ەلەۋلى اسەر ەتەرى ءسوزسىز. ەگەر بىرەگەي قاسيەتتەر مەن بىلىمىڭىزگە، شەبەرلىگىڭىزگە وڭ اسەر ەتەتىن دوستاردى سانالى تۇردە ىزدەپ جۇرگەن بولساڭىز، ولاردى تاپساڭىز، ءارى ولارمەن بەلسەندى قارىم-قاتىناستا بولساڭىز، وندا ءسىز مىندەتتى تۇردە داميسىز، وسەسىز. سونداي-اق كەرىسىنشە، العا قويعان ماقساتى مەن تالپىنىسى جوق، ساتسىزدىكتەرى ءۇشىن ۇنەمى وزگەلەرگە كىنا ارتاتىن ادامدار ءسىزدى قورشاعان بولسا، جاقسى جاققا وزگەرۋ قيىن. 

ارينە، كەز كەلگەن ادامدى ءار قالاۋىڭمەن دوسىڭا اينالدىرۋ قيىن. ماقالادا دوستىق دەڭگەيىنە ۇلاسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن نەتۆوركينگ پەن بايلانىس تۋرالى ايتىلماق. سونىمەن، پايدالى تانىستىق ستراتەگياسى ەكى قادامنان تۇرادى:

1. ادامداردى تاۋىپ، ولار سىزگە جاڭا نارسە بەرە الادى ما، سونى انىقتاۋ.

2. ءوزارا تۇسىنىستىكتى ورناتۋ ارقىلى ولارمەن دوس بولىڭىز: ولاردىڭ مەمدەرىن* انىقتاڭىز جانە اڭگىمەنى سولاردىڭ توڭىرەگىندە ءوربىتىڭىز.

بۇل ستراتەگيالاردى وزىمشىلدىككە (ەگويزم) بالاماڭىز. ءبارىمىز پايدالى تانىسقا يە بولعىمىز كەلەدى، ءبىراق ارەكەت جاساۋعا كەز كەلگەننىڭ باتىلدىعى جەتپەيدى.

*ينتەرنەت مەمى ەمەس. مەمنىڭ باسقا دا ماعىنالارى بار. مەم (اعىلشىنشا meme) — مادەني اقپارات بىرلىگى. سويلەۋ، جازۋ، ۆيدەو، قيمىل ارەكەت، ت.ب. ارقىلى ءبىلىپ نەمەسە بىلمەي ادامنان ادامعا وتەتىن يدەيا، سيمۆول، ءوزىن-وزى ۇستاۋ مانەرى نەمەسە قيمىل-ارەكەت بەينەسى مەم بولىپ تابىلادى. تەرميندى بيولوگ ريچارد دوكينز ەنگىزگەن.

1. ادام تابىڭىز

ەلەونورا رۋزۆەلت:

«ۇلى ادامدار (اقىلدار) يدەيالاردى تالقىلايدى. ورتاڭقول ادامدار (اقىلدار) وقيعالاردى تىلگە تيەك ەتەدى. ءالسىز ادامدار (اقىلدار) باسقا ادامداردى ءسوز قىلادى» دەگەن.

كوبىمىز ەستىگەن شىعارمىز. ادەمى ايتىلعان ءسوز. بۇل دايەكسوزدى داۋىستاپ ايتىپ، بىرنەشە مينۋت جاقسىلاپ ماعىناسىن ويلاپ كورىڭىز. وسىنى كورنەكى جەرگە: ستيكەرگە، تاقتاعا نەمەسە قابىرعاعا جازىپ قويىپ، كۇن سايىن نازار سالىپ تۇرىڭىز. وزىڭىزگە تالداۋ جاساڭىز: ءسىز نەنى ءجيى تالقىلايسىز؟

سودان سوڭ ادامداردى تاۋىپ، ولارمەن اڭگىمەلەلەسىپ، اڭگىمەنى وسى ءۇش دەڭگەي بويىنشا تالداپ كورىڭىز.

ۇلى ادام (اقىل) = يدەيا. مۇنداي ادامدار بولاشاق جايلى، الدا بولاتىن نارسەلەر تۋرالى ايتادى. ولار ءوز يدەيالارىن اسقان ىقىلاسپەن ساعاتتاپ تالقىلاۋعا دايىن.   

ورتاڭقول ادام (اقىل) = وقيعالار. مۇنداي ادامدار وليمپيادا ويىندارى، فۋتبول، كونسەرت جايلى ايتادى. ياعني، بولعان نارسەلەردى تالقىلاعاندى ءجون كورەدى.

ءپاس ادام (اقىل) = ادامدار. بۇل ادامدار باسقالاردىڭ ارەكەتتەرىن تالقىلايدى، اتاقتى ادامدار نەمەسە تانىستارى جايلى قاۋەسەت سوزگە قۇمار كەلەدى. باسقالار جايلى ايتۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى — وزدەرىنىڭ قولىنان كەلەتىنىنە سەنبەۋ. ولار كورەرمەن مەنتاليتەتىنە يە.

ءبىرىنشى توپتاعىلار وتە ماڭىزدى جاندار، الايدا ونداي ادامداردى كەزدەستىرۋ سيرەك جاعداي. مىنە، ءدال وسىنداي ادامداردى ىزدەگەنىڭىز ءجون.

ۇلى اقىلدار — بۇل قايراتكەرلەر مەن سىني ويشىلدار، باسقالاردى ىلەستىرەتىن قارقىن جاساي الاتىن جاندار. ورتاڭقول جانە ءالسىز اقىلدار — بۇلار باقىلايتىن جانە اسەر الاتىن ادامدار.

ەگەر ادامداردىڭ اڭگىمەلەرىن جاقسىلاپ باقىلاي باستاساڭىز، وندا كوپ ۇزاماي نەگىزگى ايىرماشىلىقتارىن كورەسىز.

2. ولارمەن دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتىڭىز

ءيا، ءسىز ىشكى الەمى تۋرالى مۇلدەم ويلاماي، كەزدەيسوق اداممەن دوس بولا الاسىز جانە بۇعان تولىق قۇقىعىڭىز بار. ءبىراق، ەگەر ءسىز ماقساتتى تۇردە بىرەۋمەن دوس بولعىڭىز كەلسە، مىنا كەڭەستەرگە جۇگىنە الاسىز.

مۇنى قالاي جاساۋعا بولادى؟ سۇحباتتاسۋشىنىڭ يدەيالارى مەن نانىمدارىن انىقتاۋ جانە ونىڭ شىنايى بولمىسىنا بەيىمدەلۋ ارقىلى. بۇل وتە كۇردەلى مىندەت، دەگەنمەن، ۇيرەنىپ الساڭىز ناتيجەسىنە تاڭعالاتىن بولاسىز.

سوندا باسقا ادامعا جاعىمپازدانۋ كەرەك پە؟ جوق، جاعىمپازدىق شىنايىلىققا جات، قاجەتسىز نارسە. مەمدەر تۋرالى يدەيا ودان دا تەرەڭ: ءسىزدىڭ باسقا اداممەن جاساعان ءوزارا قارىم-قاتىناسىڭىز ۇنەمى شىنايى ارەكەتتەستىك بولا بەرمەيدى. شىنايى ءوزارا ارەكەتتەستىك دەپ —  ماقساتى — ءبىرىن-بىرى ماقۇلداتۋ ەمەس، يدەيالاردى تالقىلاۋ جانە ينتەللەكت جاتتىقتىرۋدى كوزدەگەن ەكى ادامنىڭ ديالوگىن ايتۋعا بولادى. ياعني، مۇنداي قارىم-قاتىناستىڭ باستى ماقساتى — باسقاعا اسەر قالدىرۋ ەمەس، بىر-بىرىنەن ۇيرەنۋ. ەكى اڭگىمەلەسۋشى دە اڭگىمەگە ءوز ۇلەستەرىن قوسادى.

نەگە شىنايى قارىم-قاتىناس سيرەپ بارادى؟ ويتكەنى، قازىرگى ۋاقىتتا ادامدار بىر-بىرىمەن سانالى تۇردە سويلەسە بەرمەيدى:

1. ولاردىڭ ءرول ويناۋدان قولدارى بوسامايدى (ولار شىن مانىندە وزدەرىنىڭ كىم ەكەندەرىن بىلمەيدى): ولاردىڭ شەكتەۋلى نازارىنىڭ ۇلكەن بولىگى نە ىستەۋ كەرەك نەمەسە نە ايتۋ كەرەكتىگىن جوسپارلاي وتىرىپ، ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىن قولداۋ ءۇشىن عانا باعىتتالعان. بۇل ولارعا ءبىر-بىرىن تىڭداۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى.

2. ولار نازار اۋدارىپ، زەيىن قويا المايدى: كەز كەلگەن تىتىركەندىرگىش ولاردى قالپىنان تايدىرا الادى.

باسقا ادامدارمەن بولعان ارەكەتتەستىكتەرىڭىزگە قايتا قاراپ كورىڭىز. شىنايى قالپىڭىزدى ساقتاڭىز جانە بار زەيىنىڭىز اڭگىمەدە بولسىن.

سونىمەن، باسىم مەمداردى قالاي انىقتاۋعا بولادى؟ تاجىريبە جيناي كەلە بۇل وڭاي بولا باستايدى. سۇحباتتاسۋشىنىڭ شىنايى بولمىسىن قابىلداڭىز:

— ونى بەيتاراپ بولىپ تىڭداڭىز، جازعىرۋدان اۋلاق بولىڭىز.

— ونىڭ ايتقانىمەن كەلىسىڭىز، ءبىراق قۇپتاي بەرمەڭىز.

— وعان قىزىق بولعان نارسەلەر تۋرالى ايتىڭىز.

مۇنىڭ ءبارى اڭگىمەلەسۋشىنى اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستىرۋعا يتەرمەلەيدى. نەعۇرلىم كوپ سويلەگەن سايىن، سوعۇرلىم اڭگىمەسىنە بار ىقىلاسىن سالىپ، ءسىزدى دە جاقىن كورە باستايدى.

كوپتەگەن ادامدار مۇنداي قارىم-قاتىناستى مانيپۋلياسيا دەپ سانايدى. بۇعان ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىن. مانيپۋلياسيا دەپ — ادامنىڭ ءوز يگىلىگى ءۇشىن سۇحباتتاسۋشىعا زيان كەلتىرگەن جاعدايدى ايتۋعا بولاتىن شىعار. ەگەر بۇل ولاي بولماسا، وندا مۇنى كوممۋنيكاسيا دەۋ دۇرىستاۋ بولار. ءيا، ءسىز ادەتتەگىدەن ارتىق ماقۇلداعان شاعىرسىز، ءبىراق مۇنى كىم جامان دەپ ايتتى؟ جاعىمدى ادام بولۋدى ۇيرەنۋ — بۇل جامان قاسيەت ەمەس.

ءوزىڭىزدىڭ شىنايى بولمىسىڭىزدى ساقتاي وتىرىپ، پايدالى دا مىقتى ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساڭىز. Cاتتىلىك تىلەيمىز!

---