قۇندىز
قۇندىز
قۇندىز – عاجاپ قىزىق اڭ. تەك سول عانا وزەن، بۇلاق بويلارىنا بوگەتتەر جاساپ، ورمان ىشىمەن كانالدار تارتادى، ناعىز اعاش كەسۋشىلەر سياقتى نەبىر جۋان اعاشتاردى جاعادى، وزدەرىنە كەرەمەت ۇيشىكتەر جاسايدى.
اعاشتىڭ ءدىڭى مەن بۇتاق شىرپىلارىن بىرىكتىرە ءورىپ، ونى لايمەن سىلىپ جاساعان قۇندىز بوگەتى سۇراپىل سۋ تاسقىنىنا دا توتەپ بەرەدى. ءسويتىپ بوگەت جاسالادى وزەن، بۇلاق سۋى كوتەرىلىپ، ورماندا ۇلكەن كولمەك پايدا بولادى. ال كولمەك ورتاسىندا قۇندىزدىڭ باسپانا ۇيشىگى دە بيىكتەپ كوتەرىلەدى. ۇيشىك تە ءدال الگى بوگەت سياقتى بۇتاق، شىرپىدان قالانىپ، لايمەن سىلانعان. ونىڭ بيىكتىگى 2 مەترگە دەيىن، ال تابانىنىڭ ديامەترى 3 مەتردەي، ءتىپتى ودان دا ارتىق بولادى.
قۇندىز كولمەكتەگى سۋ دەڭگەيىن ءارقاشاندا ۇياسىنىڭ اۋزى سۋ ىشىندە بولاتىنداي ەتىپ قاداعالاپ وتىرادى: مىنە، سوندا قۇندىزدىڭ پاتەرىنە بوتەن ەشكىم دە باس سۇعا المايدى. ۇيشىكتىڭ ءىشى ءارى كەڭ، ءارى جىلى. وندا ولار كۇندىز ۇيىقتاپ دەم الادى. ال تۇندە «اعاش دايىنداۋ» جۇمىسىنا شىعادى.
سونىمەن قۇندىز تال نە تەرەكتى تاۋىپ الادى دا، ونى اينالدىرا كەمىرە باستايدى. اقىرى اعاش جىعىلادى دا، ونىڭ قازىقتاي ۇشكىر ءتۇبىرى عانا قالادى. سول تۇبىرگە قاراپ-اق قۇندىزدىڭ ەڭبەگىن كورۋگە بولادى.
جىعىلعان اعاشتى قۇندىز قاۋىرت رەتتەۋگە كىرىسەدى: بۇتاعىن سىليدى، ءدىڭىن بىرنەشە بولشەكتەيدى، سونان سوڭ مۇنىڭ ءبارىن سۋمەن اعىزىپ بارادى دا، ۇيشىگىنىڭ جانىنا ۇيەدى. وسىلايشا قۇندىز وزىنە قىستىق ازىق-تۇلىك قورىن دايىندايدى. قىستا كولمەك سۋ مۇز بوپ قاتىپ قالادى، ال قۇندىز ءوزى اسا جاقسى كورەتىن تال، تەرەك قايىڭ سەكىلدى اعاشتاردىڭ قابىعى مەن جاس بۇتاقتارىن راقاتتانا كەمىرىپ، ۇيشىگىندە جاتا بەرەدى.
سونىمەن كولمەك جاعاسىنداعى تال، تەرەكتەر دە بىتۋگە اينالادى. سوندىقتان ەندى قۇندىز ورماننىڭ ىشىنە بويلاي ءارى تەرەك، ءارى ۇزىن ەتىپ كانال قازۋعا كىرىسەدى، ونىڭ ۇزىندىعى ءجۇز مەترگە دەيىن جەتەدى. بۇل كانالمەن ول ۇيشىگىنە جاڭا ازىق قورىن اعىزىپ اكەلەدى.
وسىلاي قىستاپ شىققان قۇندىز كوكتەمگە سالىما وسى ۇيشىگىندە كۇشىكتەيدى. كۇشىكتەرىنىڭ سانى ەكى، ءۇش ءتىپتى كەيدە بەسكە دەيىن، كەيدە بىرەۋ دە بولادى. كۇزگە قاراي بۇلار ەرەسەيىپ، بۇل «ەڭبەكقور» اڭدار ءبارى جابىلىپ بوگەتتەرىن تۇزەپ، ۇيشىكتەرىن جوندەيدى، جاڭادان كانالدار قازادى، قىستىق ازىق-تۇلىك قورىن ازىرلەيدى.
قۇندىزدىڭ كۇشىكتەرى ەكى جاسقا كەلگەندە دەربەس ءبولىنىپ شىعادى دا، وزىنشە كۇن كورۋ ارەكەتىنە كىرىسەدى: وزىنە جاڭادان مەكەن ىزدەپ تابادى، ورمان ىشىندەگى بۇلاقتا تاعى ءبىر بوگەت، تاعى ءبىر ۇيشىك پايدا بولادى، اعاش اراسىمەن تەرەك كانالدار ورمانعا جول تارتادى.
قۇندىزدىڭ تەرىسى اسا قۇندى بولادى، ول ءارى جىلى، ءارى ادەمى، ءارى مىقتى جانە سۋعا دا ءتوزىمدى. سوندىقتان پاتشا زامانىندا قۇندىز ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇتىندەي قۇرىپ كەتۋگە اينالعان. حالقىمىزدىڭ بۇل ءبىر سيرەك كەزدەسەتىن، اسا قىمباتتى اڭدى امان ساقتاپ قالۋىنا تۋرا كەلدى. سوندىقتان قۇندىز ساقتالىپ قالعان جەرلەردە قورىقتار قۇرىلدى، ونى اۋلاۋعا تىيىم سالىندى. سونىڭ ارقاسىندا قۇندىزدىڭ سانا كوبەيدى. ءقازىر ولار ەلىمىزدىڭ بارلىق جەرىنە تارالۋدا.
قۇندىز – عاجاپ قىزىق اڭ. تەك سول عانا وزەن، بۇلاق بويلارىنا بوگەتتەر جاساپ، ورمان ىشىمەن كانالدار تارتادى، ناعىز اعاش كەسۋشىلەر سياقتى نەبىر جۋان اعاشتاردى جاعادى، وزدەرىنە كەرەمەت ۇيشىكتەر جاسايدى.
اعاشتىڭ ءدىڭى مەن بۇتاق شىرپىلارىن بىرىكتىرە ءورىپ، ونى لايمەن سىلىپ جاساعان قۇندىز بوگەتى سۇراپىل سۋ تاسقىنىنا دا توتەپ بەرەدى. ءسويتىپ بوگەت جاسالادى وزەن، بۇلاق سۋى كوتەرىلىپ، ورماندا ۇلكەن كولمەك پايدا بولادى. ال كولمەك ورتاسىندا قۇندىزدىڭ باسپانا ۇيشىگى دە بيىكتەپ كوتەرىلەدى. ۇيشىك تە ءدال الگى بوگەت سياقتى بۇتاق، شىرپىدان قالانىپ، لايمەن سىلانعان. ونىڭ بيىكتىگى 2 مەترگە دەيىن، ال تابانىنىڭ ديامەترى 3 مەتردەي، ءتىپتى ودان دا ارتىق بولادى.
قۇندىز كولمەكتەگى سۋ دەڭگەيىن ءارقاشاندا ۇياسىنىڭ اۋزى سۋ ىشىندە بولاتىنداي ەتىپ قاداعالاپ وتىرادى: مىنە، سوندا قۇندىزدىڭ پاتەرىنە بوتەن ەشكىم دە باس سۇعا المايدى. ۇيشىكتىڭ ءىشى ءارى كەڭ، ءارى جىلى. وندا ولار كۇندىز ۇيىقتاپ دەم الادى. ال تۇندە «اعاش دايىنداۋ» جۇمىسىنا شىعادى.
سونىمەن قۇندىز تال نە تەرەكتى تاۋىپ الادى دا، ونى اينالدىرا كەمىرە باستايدى. اقىرى اعاش جىعىلادى دا، ونىڭ قازىقتاي ۇشكىر ءتۇبىرى عانا قالادى. سول تۇبىرگە قاراپ-اق قۇندىزدىڭ ەڭبەگىن كورۋگە بولادى.
جىعىلعان اعاشتى قۇندىز قاۋىرت رەتتەۋگە كىرىسەدى: بۇتاعىن سىليدى، ءدىڭىن بىرنەشە بولشەكتەيدى، سونان سوڭ مۇنىڭ ءبارىن سۋمەن اعىزىپ بارادى دا، ۇيشىگىنىڭ جانىنا ۇيەدى. وسىلايشا قۇندىز وزىنە قىستىق ازىق-تۇلىك قورىن دايىندايدى. قىستا كولمەك سۋ مۇز بوپ قاتىپ قالادى، ال قۇندىز ءوزى اسا جاقسى كورەتىن تال، تەرەك قايىڭ سەكىلدى اعاشتاردىڭ قابىعى مەن جاس بۇتاقتارىن راقاتتانا كەمىرىپ، ۇيشىگىندە جاتا بەرەدى.
سونىمەن كولمەك جاعاسىنداعى تال، تەرەكتەر دە بىتۋگە اينالادى. سوندىقتان ەندى قۇندىز ورماننىڭ ىشىنە بويلاي ءارى تەرەك، ءارى ۇزىن ەتىپ كانال قازۋعا كىرىسەدى، ونىڭ ۇزىندىعى ءجۇز مەترگە دەيىن جەتەدى. بۇل كانالمەن ول ۇيشىگىنە جاڭا ازىق قورىن اعىزىپ اكەلەدى.
وسىلاي قىستاپ شىققان قۇندىز كوكتەمگە سالىما وسى ۇيشىگىندە كۇشىكتەيدى. كۇشىكتەرىنىڭ سانى ەكى، ءۇش ءتىپتى كەيدە بەسكە دەيىن، كەيدە بىرەۋ دە بولادى. كۇزگە قاراي بۇلار ەرەسەيىپ، بۇل «ەڭبەكقور» اڭدار ءبارى جابىلىپ بوگەتتەرىن تۇزەپ، ۇيشىكتەرىن جوندەيدى، جاڭادان كانالدار قازادى، قىستىق ازىق-تۇلىك قورىن ازىرلەيدى.
قۇندىزدىڭ كۇشىكتەرى ەكى جاسقا كەلگەندە دەربەس ءبولىنىپ شىعادى دا، وزىنشە كۇن كورۋ ارەكەتىنە كىرىسەدى: وزىنە جاڭادان مەكەن ىزدەپ تابادى، ورمان ىشىندەگى بۇلاقتا تاعى ءبىر بوگەت، تاعى ءبىر ۇيشىك پايدا بولادى، اعاش اراسىمەن تەرەك كانالدار ورمانعا جول تارتادى.
قۇندىزدىڭ تەرىسى اسا قۇندى بولادى، ول ءارى جىلى، ءارى ادەمى، ءارى مىقتى جانە سۋعا دا ءتوزىمدى. سوندىقتان پاتشا زامانىندا قۇندىز ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇتىندەي قۇرىپ كەتۋگە اينالعان. حالقىمىزدىڭ بۇل ءبىر سيرەك كەزدەسەتىن، اسا قىمباتتى اڭدى امان ساقتاپ قالۋىنا تۋرا كەلدى. سوندىقتان قۇندىز ساقتالىپ قالعان جەرلەردە قورىقتار قۇرىلدى، ونى اۋلاۋعا تىيىم سالىندى. سونىڭ ارقاسىندا قۇندىزدىڭ سانا كوبەيدى. ءقازىر ولار ەلىمىزدىڭ بارلىق جەرىنە تارالۋدا.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «جاڭاشا مەكتەپكە – قازىرگى زامانعى ۇستاز».
