رامىزدەر - ۇلتتىق ماقتانىشىمىز
ءپان ءمۇعالىمى: جانازيلوۆا ايناگۇل ماراتوۆنا
ماقساتى: وتان، قازاقستان، تۋعان جەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.
وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ادامگەرشىلىككە، وتانىنا، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، ەلىنىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن قاستەرلەۋگە، حالقىنىڭ تەگىن، تاريحىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، كورنەكىلىك
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتاعا جازىلعان قاناتتى سوزدەر، قر-نىڭ رامىزدەرى، پرەزيدەنت پورترەتى، ءانۇران (اۋەنى)
بارىسى:
قازاقستان دەيتىن مەنىڭ بار ەلىم،
جاتىر الىپ جارتى دۇنيە الەمىن!
بۇل دالانى كورىپ العاش قۋانعام،
بۇل دالادا وسكەن جاندا جوق ارمان!
ءمۇعالىم ءسوزى:
وتان – ادامنىڭ تۋىپ - وسكەن جەرى، اتامەكەنى، ەل-جۇرتى، تابيعات بايلىقتارى، حالقى، قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىسى ءتىل، مادەنيەت، تۇرمىس - سالت، ادەت –عۇرىپ ەرەكشەلىكتەرى بار بەلگىلى ءبىر حالىقتىڭ تاريحي تۇراعىنا اينالعان اۋماق.ادال ادام وتانىن سۇيەدى. ادال، اق جۇرەككە وتان اناسىنداي.
ارينە، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قاستەرلەپ، قاسيەتتەۋ ءۇشىن، الدىمەن مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بولۋعا ءتيىستى. مەملەكەتتىك رامىزدەر دە بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ وزىندىك ءومىر سالتىن، بۇكىل بولمىس ەرەكشەلىگىن، ايرىقشا ارمان-اڭسارىن، باسقالارمەن بايلانىس مۇراتىن بىلدىرەتىن بەلگى.
مەملەكەتتىك رامىزدەرگە ─ ءانۇران، تۋ، ەلتاڭبا، ەلباسى جانە اتا زاڭ جاتادى.
باتىرلىقتىڭ ۋىزىنا جارىعان،
ەر تۇركىنى بايراعىنان تانىعان
ءوزى اقىن، ءوزى ءانشى حالىقتا،
كىم ايتا الار بولماعان دەپ ءانۇران، ─ دەي كەلە ورىندارىمىزدان تۇرىپ، ءانۇراندى ورىندايىق.
وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ، قر-نىڭ ءانۇرانىن ورىندايدى.
─ بالالار، قازاق حالقىنىڭ «ءبىزدى تانىدىڭدار ما؟» دەپ، الەمگە جار سالعان ءانۇراننىڭ ءانىن جازعان، ءسوزىن جازعاندار كىمدەر ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟
جاۋابى. ءانى: ءشامشى قالداياقوۆ
ءسوزى: نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، جۇمەكەڭ ناجىمەدەنوۆ
ءبارى بولعان قاراڭ سىندى كونە
ەل بەلگى دە، ەرلىك ونەردە.
جاھانداعى ەڭ جاۋىنگەر حالىقتا،
كىم سەنەدى «تۋ بولمادى» دەگەنگە؟
─ تۋ بەيبىت كەزدە قۇرمەتپەن ساقتالىپ ، ول تەك جاۋگەرشىلىك كەزدە عانا شىعارىلىپ وتىرعان. تۋدان ايىرىلۋ - ولىممەن تەڭ بولعان. وزدەرىمىزگە بەلگىلى قازاق جەرىنە كوز تىگۋشىلەر از بولماعان. سونداي ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ۇلى دانا بابالارىمىز تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي ورداباسىندا كەزدەسكەننەن كەيىن، ءابىلحايىر حان ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسىپ، بوگەنباي باتىرعا قازاقتىڭ تۋىن ۇستاتقان ەكەن.
1992 جىلى ماۋسىم ايىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆ ۇلت تۋىنا تاعزىم ەتتى.
م: ─ ەلىمىزدىڭ تۋىندا نە بەينەلەنگەن؟
جاۋابى: تۋ ورتاسىندا كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران، تۋداڭ سابىنىڭ تۇسىندا ۇلتتىق ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق كوكتەپ وتەدى. كۇن شۇعىلا، قىران، ورنەك بەينەسى التىن تۇستەس.
باس بىلگىزىپ جەر تارپىعىن تارپاڭعا،
جاسى تۇرماق شىعادى ەكەن قارتى اڭعا.
قالاي ونىڭ ەلتاڭباسى بولمايدى،
تۇلىگىنە دەيىن سالسا ەن-تاڭبا.
م: ─ ال، بالالار، قر-نىڭ ەلتاڭباسىندا نەلەر بەينەلەنگەن؟
وقۋشىلار جاۋابى: كۇن ساۋلەسى، كوك اسپان، شاڭىراق، جۇلدىز، قاناتتى تۇلپار، بيداي ساباقتارى.
م: ─ ولار قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى: كوك اسپان – كەڭشىلىكتىڭ، تىنىشتىق پەن بيىكتىكتىڭ بەلگىسى. اشىق اسپانعا تاراعان كۇن ساۋلەلەرى ساۋلەتتى ءومىر ساناتىن كورسەتىپ تۇرعانداي، بيىكتەگى جارىق جۇلدىز وتانىمىزدىڭ جۇلدىزى بيىكتەپ، باقىت جۇلدىزىنان نۇر شاشىپ تۇرعانىن بىلدىرەدى.
ەلتاڭباداعى التىن شاڭىراق قازاقستاننىڭ «قارا شاڭىراق» دەگەن قاسيەتتى سوزىنەن الىنىپ، شاڭىراق استىنداعى حالىقتار بىرلىگىن تالاپ ەتىپ، حالىقتىڭ قاسيەتتى شاڭىراعى بيىكتەپ، وتباسىنا كۇن انانىڭ جارىعىن شاشىپ، باقىت جۇلدىزىنىڭ نۇرىن توگىپ تۇر.
قاناتتى تۇلپاردىڭ بالامالىق ءمانى قازاقتىڭ اڭىز-ەرتەگىسىنەن الىنعان. اڭىز بويىنشا، قاناتتى تۇلپارعا مىنگەن الىپ باتىر التى قات اسپانعا ۇشىپ، جەتى قات جەر استىنا ءتۇسىپ، حالىقتى قاسىرەتتەن ازات ەتكەن. بيداي ساباقتارى – مولشىلىقتىڭ نىشانى. اسپان اشىق، جۇلدىزى جارقىراعان، شاڭىراعى بيىك، جەڭىمپاز، مولشىلىق ەلىنىڭ پەرزەنتى بولۋ.
مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ اۆتورلارى تانىمال سۋرەتشىلەر جانداربەك مالىبەكوۆ پەن شوتا امان ءۋاليحانوۆ.
شىقتى تاراپ وي-دانادان،
بەرى قاراپ جۇلدىز بەتى.
ءوزى قالاپ سايلاپ العان،
ەلىمنىڭ بار پرەزيدەنتى
─ بالالار، ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى، ەل باسشىسى كىم؟
جاۋابى: ─ اتا زاڭىمىز بويىنشا مەملەكەت باسقارۋشىسى –پرەزيدەنت. لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «پرەزيدەنت» ءسوزى «الدىندا وتىرعان» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. 2005 جىلى 4 جەلتوقساندا بۇكىل حالىقتىق سايلاۋ قورىتىندىسىندا ن.ءا. نازاربايەۆ قايتا پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.
م: ەگەمەندى ەلىمىز جەر الەمىندەگى باسقا مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ وركەنيەتتى، ول رەتىندە ءوزىنىڭ ەلتاڭباسى مەن ءانۇرانىن، تۋى مەن جالاۋىن بەلگىلەپ، وسى ءبىر قاسيەتتى بەلگىلەردىڭ ءمانىن ءاربىر ۇرپاقتىڭ تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ادەپتىلىك راسىمدەرىن ورىنداۋ بورىشىمىز دەپ ساناۋىن كوزدەيدى.
قورىتىندى.سونىمەن قورىتا كەلگەندە، ءوزىمىزدىڭ جەرىمىزدى، رامىزدەرىمىزدى، وتانىمىزدى قۇرمەتتەۋگە جانە پاتريوتتىق سەزىمىمىزدى نىعايتا تۇسۋگە تىرىسايىق!
تۋعان جەر كيەلى ۇعىمدى ءار قازاقستاندىق قۇرمەت تۇتۋعا، ونى قاستەرلەۋگە مىندەتتى ەكەنىن ۇمىتپايىق. ەلىمىزدى قورعار ەر-ازاماتتار، اسىل ۇرپاقتار، تاربيەلى ۇل-قىزدار مولايا بەرسىن.
ەندى بۇگىن ولگەن تۋىم ءتىرىلدى،
ءانۇرانىم جالعاپ الدى عۇمىردى.
بوساعادا قالىپ كەتكەن ەلتاڭبام،
باياعىشا تورىمە كەپ ءىلىندى.
ماقساتى: وتان، قازاقستان، تۋعان جەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ.
وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ادامگەرشىلىككە، وتانىنا، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، ەلىنىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، ءانۇرانىن قاستەرلەۋگە، حالقىنىڭ تەگىن، تاريحىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، كورنەكىلىك
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتاعا جازىلعان قاناتتى سوزدەر، قر-نىڭ رامىزدەرى، پرەزيدەنت پورترەتى، ءانۇران (اۋەنى)
بارىسى:
قازاقستان دەيتىن مەنىڭ بار ەلىم،
جاتىر الىپ جارتى دۇنيە الەمىن!
بۇل دالانى كورىپ العاش قۋانعام،
بۇل دالادا وسكەن جاندا جوق ارمان!
ءمۇعالىم ءسوزى:
وتان – ادامنىڭ تۋىپ - وسكەن جەرى، اتامەكەنى، ەل-جۇرتى، تابيعات بايلىقتارى، حالقى، قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىسى ءتىل، مادەنيەت، تۇرمىس - سالت، ادەت –عۇرىپ ەرەكشەلىكتەرى بار بەلگىلى ءبىر حالىقتىڭ تاريحي تۇراعىنا اينالعان اۋماق.ادال ادام وتانىن سۇيەدى. ادال، اق جۇرەككە وتان اناسىنداي.
ارينە، مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قاستەرلەپ، قاسيەتتەۋ ءۇشىن، الدىمەن مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بولۋعا ءتيىستى. مەملەكەتتىك رامىزدەر دە بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ وزىندىك ءومىر سالتىن، بۇكىل بولمىس ەرەكشەلىگىن، ايرىقشا ارمان-اڭسارىن، باسقالارمەن بايلانىس مۇراتىن بىلدىرەتىن بەلگى.
مەملەكەتتىك رامىزدەرگە ─ ءانۇران، تۋ، ەلتاڭبا، ەلباسى جانە اتا زاڭ جاتادى.
باتىرلىقتىڭ ۋىزىنا جارىعان،
ەر تۇركىنى بايراعىنان تانىعان
ءوزى اقىن، ءوزى ءانشى حالىقتا،
كىم ايتا الار بولماعان دەپ ءانۇران، ─ دەي كەلە ورىندارىمىزدان تۇرىپ، ءانۇراندى ورىندايىق.
وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ، قر-نىڭ ءانۇرانىن ورىندايدى.
─ بالالار، قازاق حالقىنىڭ «ءبىزدى تانىدىڭدار ما؟» دەپ، الەمگە جار سالعان ءانۇراننىڭ ءانىن جازعان، ءسوزىن جازعاندار كىمدەر ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟
جاۋابى. ءانى: ءشامشى قالداياقوۆ
ءسوزى: نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، جۇمەكەڭ ناجىمەدەنوۆ
ءبارى بولعان قاراڭ سىندى كونە
ەل بەلگى دە، ەرلىك ونەردە.
جاھانداعى ەڭ جاۋىنگەر حالىقتا،
كىم سەنەدى «تۋ بولمادى» دەگەنگە؟
─ تۋ بەيبىت كەزدە قۇرمەتپەن ساقتالىپ ، ول تەك جاۋگەرشىلىك كەزدە عانا شىعارىلىپ وتىرعان. تۋدان ايىرىلۋ - ولىممەن تەڭ بولعان. وزدەرىمىزگە بەلگىلى قازاق جەرىنە كوز تىگۋشىلەر از بولماعان. سونداي ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ۇلى دانا بابالارىمىز تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي ورداباسىندا كەزدەسكەننەن كەيىن، ءابىلحايىر حان ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسىپ، بوگەنباي باتىرعا قازاقتىڭ تۋىن ۇستاتقان ەكەن.
1992 جىلى ماۋسىم ايىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆ ۇلت تۋىنا تاعزىم ەتتى.
م: ─ ەلىمىزدىڭ تۋىندا نە بەينەلەنگەن؟
جاۋابى: تۋ ورتاسىندا كۇن، ونىڭ استىندا قالىقتاپ ۇشقان قىران، تۋداڭ سابىنىڭ تۇسىندا ۇلتتىق ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق كوكتەپ وتەدى. كۇن شۇعىلا، قىران، ورنەك بەينەسى التىن تۇستەس.
باس بىلگىزىپ جەر تارپىعىن تارپاڭعا،
جاسى تۇرماق شىعادى ەكەن قارتى اڭعا.
قالاي ونىڭ ەلتاڭباسى بولمايدى،
تۇلىگىنە دەيىن سالسا ەن-تاڭبا.
م: ─ ال، بالالار، قر-نىڭ ەلتاڭباسىندا نەلەر بەينەلەنگەن؟
وقۋشىلار جاۋابى: كۇن ساۋلەسى، كوك اسپان، شاڭىراق، جۇلدىز، قاناتتى تۇلپار، بيداي ساباقتارى.
م: ─ ولار قانداي ماعىنانى بىلدىرەدى؟
جاۋابى: كوك اسپان – كەڭشىلىكتىڭ، تىنىشتىق پەن بيىكتىكتىڭ بەلگىسى. اشىق اسپانعا تاراعان كۇن ساۋلەلەرى ساۋلەتتى ءومىر ساناتىن كورسەتىپ تۇرعانداي، بيىكتەگى جارىق جۇلدىز وتانىمىزدىڭ جۇلدىزى بيىكتەپ، باقىت جۇلدىزىنان نۇر شاشىپ تۇرعانىن بىلدىرەدى.
ەلتاڭباداعى التىن شاڭىراق قازاقستاننىڭ «قارا شاڭىراق» دەگەن قاسيەتتى سوزىنەن الىنىپ، شاڭىراق استىنداعى حالىقتار بىرلىگىن تالاپ ەتىپ، حالىقتىڭ قاسيەتتى شاڭىراعى بيىكتەپ، وتباسىنا كۇن انانىڭ جارىعىن شاشىپ، باقىت جۇلدىزىنىڭ نۇرىن توگىپ تۇر.
قاناتتى تۇلپاردىڭ بالامالىق ءمانى قازاقتىڭ اڭىز-ەرتەگىسىنەن الىنعان. اڭىز بويىنشا، قاناتتى تۇلپارعا مىنگەن الىپ باتىر التى قات اسپانعا ۇشىپ، جەتى قات جەر استىنا ءتۇسىپ، حالىقتى قاسىرەتتەن ازات ەتكەن. بيداي ساباقتارى – مولشىلىقتىڭ نىشانى. اسپان اشىق، جۇلدىزى جارقىراعان، شاڭىراعى بيىك، جەڭىمپاز، مولشىلىق ەلىنىڭ پەرزەنتى بولۋ.
مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ اۆتورلارى تانىمال سۋرەتشىلەر جانداربەك مالىبەكوۆ پەن شوتا امان ءۋاليحانوۆ.
شىقتى تاراپ وي-دانادان،
بەرى قاراپ جۇلدىز بەتى.
ءوزى قالاپ سايلاپ العان،
ەلىمنىڭ بار پرەزيدەنتى
─ بالالار، ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى، ەل باسشىسى كىم؟
جاۋابى: ─ اتا زاڭىمىز بويىنشا مەملەكەت باسقارۋشىسى –پرەزيدەنت. لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «پرەزيدەنت» ءسوزى «الدىندا وتىرعان» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. 2005 جىلى 4 جەلتوقساندا بۇكىل حالىقتىق سايلاۋ قورىتىندىسىندا ن.ءا. نازاربايەۆ قايتا پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.
م: ەگەمەندى ەلىمىز جەر الەمىندەگى باسقا مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ وركەنيەتتى، ول رەتىندە ءوزىنىڭ ەلتاڭباسى مەن ءانۇرانىن، تۋى مەن جالاۋىن بەلگىلەپ، وسى ءبىر قاسيەتتى بەلگىلەردىڭ ءمانىن ءاربىر ۇرپاقتىڭ تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ادەپتىلىك راسىمدەرىن ورىنداۋ بورىشىمىز دەپ ساناۋىن كوزدەيدى.
قورىتىندى.سونىمەن قورىتا كەلگەندە، ءوزىمىزدىڭ جەرىمىزدى، رامىزدەرىمىزدى، وتانىمىزدى قۇرمەتتەۋگە جانە پاتريوتتىق سەزىمىمىزدى نىعايتا تۇسۋگە تىرىسايىق!
تۋعان جەر كيەلى ۇعىمدى ءار قازاقستاندىق قۇرمەت تۇتۋعا، ونى قاستەرلەۋگە مىندەتتى ەكەنىن ۇمىتپايىق. ەلىمىزدى قورعار ەر-ازاماتتار، اسىل ۇرپاقتار، تاربيەلى ۇل-قىزدار مولايا بەرسىن.
ەندى بۇگىن ولگەن تۋىم ءتىرىلدى،
ءانۇرانىم جالعاپ الدى عۇمىردى.
بوساعادا قالىپ كەتكەن ەلتاڭبام،
باياعىشا تورىمە كەپ ءىلىندى.
You Might Also Like
-
قازىرگى تاڭدا قوعامدى دامىتۋ ءۇشىن ورتا مەكتەپتىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن بارىنشا اشىپ، تولىققاندى قوعام قۇرۋعا ءوزىنىڭ بار مۇمكىندىگىن جۇمسايتىن...
