سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 اپتا بۇرىن)
ساقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسى
6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسى
ساباقتىڭ ماقساتى: ءى ساقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك جولىندا قالاي، كىمدەرمەن شايقاسقاندىعىن، ناتيجەسى جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ءىى ساقتاردىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەستەرىن كەلتىرىلگەن ۇزىندىلەردى وقۋشىلارعا ورىنداتا وتىرىپ، وي - ءورىستى دامىتۋعا ىقپال ەتۋ.
ءىىى ساقتاردىڭ ەرلىك كۇرەسى جايلى ايتا كەلە، وقۋشىلاردى نامىسشىلدىققا، ەرلىككە، باتىرلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كارتا، تابليسا، ساقتاردىڭ قۇرال - سايماندارى ت. ب.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتى جۇرگىزۋ ءادىسى: ساحنالىق كورىنىس، سۇراق - جاۋاپ، ويىن ەلەمەنتتەرى.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. «كىم جىلدام» ويىنى ارقىلى جۇرگىزۋ. سوزدەرگە انىقتاما بەرۋ.
• تايپا كوسەمى
• جاۋىنگەر

2. ساقتار جايلى تاريحشىلار نە ايتادى.
ءى. پارسى جازبالارىندا - قۇدىرەتتى ەركەكتەر دەپ اتالادى.
ءىى. يران جازبالارىندا - جۇيرىك اتتى تۋرلار.
ءىىى. گرەك جازبالارىندا - ازيالىق سكيفتەر دەپ اتالادى.
ءىV. گرەك تاريحشىلارىنىڭ ايتۋىنشا - ساقتار باتىر، «دۇشپانعا قاتال، دوسقا ادال» بولعان دەيدى.

V. گرەك تاريحشى كتەسيي «ساق ايەلدەرى ەرجۇرەك كەلەدى، سوعىس ءقاۋىپى تونگەندە ەرلەرگە كومەك كورسەتىپ ۇرىسقا ارالاسادى»

Vءى. گەرودوت. «ولاردىڭ ومىرىندە اعاشتىڭ ماڭىزى وتە زور بولدى. قىستا اعاشتان جاسالعان ۇيلەر قالىڭ تىعىز كيىزبەن جابىلادى، ال جازدا جابۋسىز دا قولدانىلادى»

Vءىى. ريم تاريحشىسى: ك. ك. رۋف ساقتاردىڭ كوكتەن تۇسكەن سىيقىرلى سالتى بار ەكەندىگى جايلى اڭىزدا اڭگىمەلەيدى «سوقا مەن قامىت ەگىنشىلەرگە، نايزا مەن ساداق ساربازدارعا، جايپاق توستاعان ابىزدارعا ارنالعان. بۇل زاتتار بىزگە جانە ءبىزدىڭ دوستارىمىزعا - جاۋلارىمىزعا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن كەرەك»

جاڭا ساباققا دايارلىق
جاڭا ساباقتى بايانداۋ جوسپارى:
1. توميريس پەن پارسى پاتشاسى كيردىڭ اراسىنداعى شايقاس.
2. پارسى پاتشاسى ءى ءدارييدىڭ شاپقىنشىلىعى
3. الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ ساق ەلىنە جورىعى

ءى ب. ز. ب. Vءىىى - Vءىى - ع - دا ساقتار ءوز اتىرابىنداعى الدىڭعى قاتارلى ەلدەرمەن قارىم – قاتىناس جاساپ وتىرعان. ءتىپتى پارسى ەلدەرىمەن دە سوعىس وداعىن قۇرعان. ءبىراق پارسى پاتشاسى وداقتى مىسە تۇتپاي ساق - ماساگەتتەسردى وزىنە تاۋەلدى ەتپەكشى بولعان. ءسويتىپ ءبىرىنشى رەت جورىق جاساعان. ناتيجەسىندە جەڭىلىپ كير قازا تابادى. ال ەندى وسى وقيعاعا توقتالايىق. مەملەكەت شەكاراسىن تويىمسىزدىقپەن كەڭەيتۋدى ويلاعان كير ەڭ اۋەلى ساق – ماسساگەتتەردى باعىندىرۋدى ويلايدى. سوعىسقا جەدەل دايىندالا باستايدى. سوعىسپاس بۇرىن ساق ەلىنە ەلشى جىبەرەدى. كۇيەۋى قايتىس بولعان ساق پاتشايىمى توميريسكە ماعان كۇيەۋگە شىق دەپ ۇسىنىس بىلدىرەدى. توميريس كيردىڭ سالەمىن قابىل المايدى. وزىنە - ءوزى سەنىمدى بولادى. كۇشپەن الا الماسىن بىلگەن كير التايعا كوشەدى. مال ساتىپ مول ەتىپ ەت اسىپ، شاراپتى جەتكىلىكتى ەتىپ قالدىرۋ. جاۋىنگەرلەرگە ماس بولىپ ۇيىقتاتىپ قويادى. ىشىندە ءتوميريستىڭ بالاسى سپارگاپيستە بار. تۇتقىنعا ءتۇسىرىپ قالادى. بۇل حاباردى ەستىگەن توميريس كيرگە حات جولدايدى. توميريس شىعىپ ەلشىسىنە حاتتى بەرەدى. ونى ول كيرگە جەتكىزەدى.

حات
«قانقۇمار كير! جەڭىسكە جەلىكپە! سەن مەنىڭ ۇلىمدى اشىق ايقاستا قارۋ قۇدىرەتىمەن جەڭگەن جوقسىڭ. شاراپ ىشكىزىپ، الداپ بارىپ پەندە ەتتىڭ. ەندى مەنىڭ مىنا اقىلىمدى تىڭدا! ايلا – امالمەن ءبىراز جاۋىنگەرلەرىمدى تۇتقىن قىلعانىڭدى قاناعات تۇتىپ مەنىڭ ۇلىمدى وزىمە قايتارىپ بەر دە ەسەن-ساۋىڭدا ءجونىڭدى تاپ. ەگەر ولاي ەتپەسەڭ ءتاڭىرى اتىمەن انت ەتىپ ايتايىن، قانعا قانشا تويىمسىز بولساڭدا، ادام حانىن سۋسىننىڭ قانعانىڭشا ىشكىزەمىن!» - دەپ جازادى. كير وقىپ شىعادى.
ءتوميريستىڭ تۇتقىنعا تۇسكەن ۇلى ءوزىنىڭ قانداي كۇيگە تۇسكەنىن ۇعىپ، ءوزىن - ءوزى ولتىرەدى. كەلەسى كۇنى ەكى جاقتىڭ اراسىندا قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن سۇراپىل سوعىس بولادى. پارسىلاردى جايراتىپ سالادى. كير دە ولەدى.
توميريس –«ماعان كيردىڭ باسىن تاۋىپ اكەلىڭدەر»،- دەيدى.
توميريس: قان تولتىرعان تورسىققا كيردىڭ باسىن سالىپ تۇرىپ:
- «ايتەۋىر ءتىرى قالدىم، سەنى جەڭىپ شىقتىم دەمەسەم، جان دەگەندە جالعىز ۇلىمدى ايارلىقپەن قولعا ءتۇسىرىپ، سەن مەنىڭ تۇبىمە جەتتىڭ، جاۋىز!
- ەندى تاڭىرگە بەرگەن سەرتىمدى ورىنداپ، باسىندى قانعا بوكتىرىپ، سۋسىنىمدى قاندىرعاننان باسقا امالىم جوق» ساقتاردىڭ وسىلايشا تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالادى.

ءىى. وسى وقيعادان 11 جىلدان سوڭ پاتشا بولعان ءۇش جىلدا 1 - 2 جەڭىسكە جەتكەنىنە ماستانعان
ءى داري ساقتارمەن سوعىسپاقشى بولىپ ب. ز. ب 518 جىلى ساقتارعا قارسى سوعىسقا اتتاندى. وسى سوعىس جايلى گرەك تاريحشىسى پوليەن شىراق ەسىمدى ساق جاۋىنگەرلەرىنىڭ ەرلىگى جايلى باياندايدى. شىراق ءوز ۇستىنەن ءوزى جارالاپ پارسىلارعا قاشىپ بارادى. ولاردى ساقتارعا باستاپ بارامىن دەپ ەلسىز، سۋسىز شولگە اپارىپ قىرادى.
شىراق: - ءى دارييگە «مەنىڭ ءتۇپ اتام پارسى ەدى. ساقتاردىڭ مالىن باعىپ جۇرەم ق ۇلى بولاتىنمىن. سىزدەردىڭ كەلە جاتقاندارىڭىزدى ەستىپ قاشتىم دەپ قولعا ءتۇسىپ قالىپ، ازەر قۇتىلدىم. ماعان كومەكتەسەڭ ساقتاردا كەتكەن كەگىمدى قايتارۋعا كومەكتەسە كورىڭىز - دەدى
مەن ساقتاردىڭ جەرىنىڭ وي - شۇڭقىرىن جاقسى بىلەمىن سىزدەردى باستاپ بارا الامىن»
پارسىلاردى قالىڭ قولىن قۇم ىشىنە اكەلىپ، اداستىرادى.
- داريي: نە ماقساتپەن سەن ءبىزدى الداپ، اسكەرىمىزدى قىرماقشىسىڭ؟ ەندى بىزگە العا دا، ارتقا دا جول جوق.
- شىراق: جەڭىس! جەڭىس! جەڭىسكە جەتتى دەگەن وسى. وتانداستارىمىزدىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن قاسىرەتتىڭ قارا بۇلتىن كەرى سەرپىپ، سەندەردى شولمەن اشتىققا اكەپ قامادىم.
ەندى قايدا بارساڭداردا تاباتىندارىڭ اجال!- اشۋلانعان داريي شىراقتىڭ باسىن شاۋىپ تۇسىرەدى.

ءىىى. ا. ماكەدونسكييدىڭ ساق ەلىنە جورىعى.
تىرەك سىزبا ارقىلى ءتۇسىندىرۋ. گرەك – ماكەدون اسكەرى ب. ز. ب ءىV ع - دا ورتا ازياعا باسىپ كىردى، سامارقاندى جاۋلاپ الدى.
«ەسكەندىر پوەماسىنان ءۇزىندى:»
ا. ماكەدونسكيي: قاقپاڭدى اش!
- قاقپانى ساعان اشۋعا رۇقسات جوق دەيدى.

ا. ماكەدونسكيي – مەن ەسكەندىر پاتشامىن
جەر جۇزىندە سوعىستا ءبارىن جەڭگەن.
كوپ ءجۇردىم كەزدەي كەلدى كورمەگەن جەر
ەڭ بولماسا حالقىما كورسەتەيىن
سىي قىلىپ، بەلگى بولار ءبىر نارسە بار.
سوندا ءبىر ورامال لاقتىرادى.
ماكەدونسكيي ورامالدى اشىپ كورەدى. بۇل سىيعا تاڭ بولعان الەكساندر اريستوتەلدەن اقىل سۇرايدى.
اريستوتەل: بۇل ادامنىڭ كوز سۇيەگى.
تويا ما ادام كوزى مىڭ مەن سانعا
جەمىت كوز جەر بەتىندە تويماسا دا
ولسە تويار كوزىنە قۇم قۇيىلعاندا

ساباقتى بەكىتۋ. مىنە، بالالار ساقتاردىڭ ەلىنىڭ، جەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قالاي قورعاعاندىعىن ءوز كوزىمىزبەن كورگەندەي بولدىق.
سۇراق: 1. ساقتار كىمدەرمەن شايقاسقان ەكەن؟
2. پارسىلار ساقتاردى الداسا؛ ساقتار پارسىلاردان قالاي قارىمتا قايتاردى؟
3. ماكەدونسكييدى جەڭۋدىڭ قانداي ماقساتى بولدى؟
4. قانداي تاريحي تۇلعالارمەن كەزدەستىك؟
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءۇي تاپسىرماسى: شىراقتىڭ ەرلىگى جايلى وقىپ كەلۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما