InfoHub Logo

سەبەپ - سالدار سالالاس سويلەمدى وقىتۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتى وتۋدە حالىقتىق كاسىپتى تانىتاتىن مىسالدار، ويىن تۇرلەرى ارقىلى مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى ءتۇرلى ادىستەرى پايدالانا وتىرىپ، ارلىلىققا، تەز ويلاۋعا جانە جۇيەلى سويلەي بىلۋگە باۋلۋ.
3. تاربيەلىك: ءوز ۇلتتىڭ ءداستۇرىن قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كەستە، سۋرەتتى كارتىشكە

ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا بەيىمدەۋ.
جاڭا ساباق.
سەبەپ - سالدار سالالاستا ءبىر جاي سويلەم ەكىنشىسىندە ايتىلعان ويدىڭ بولۋ سەبەبىن بىلدىرسە، ەكىنشىسى بىلدىرەتىن وي ونىڭ سالدارى ياعني ناتيجەسى، قورىتىندىسى بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ سالالاستىڭ قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەردىڭ ءبىرى سەبەپ ءماندى دە، ەكىنشىسى سالدار ءماندى بولادى. بىردە سەبەپ ءماندى جاي سويلەم بۇرىن تۇرىپ، سالدار ءماندى جاي سويلەم كەيىن تۇرسا، ەندى بىردە كەرىسىنشە سالدار ءماندى جاي سويلەم بۇرىن تۇرىپ، سەبەپ ءماندى جاي سويلەم كەيىن تۇرادى.
سەبەپ - سالدار سالالاس قۇرمالاستىڭ قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەر ءبىر - بىرىمەن جالعاۋلىق شىلاۋلار ارقىلى دا، (سەبەبى، سوندىقتان، سول سەبەپتى، ويتكەنى، نەگە دەسەڭىز) جالعاۋلىقسىز، ىرگەلەس تۇرىپ تا بايلانىسادى. مىسالى:
سالدار سەبەپ
ەڭبەك قىلماي تاپقان مال داۋلەت بولماس: قىردىڭ سۋى سەكىلدى تەز سۋالار. (اباي)
جازۋدا ولاردىڭ ايىرماشىلىعى تىنىس بەلگىسىنەن بايقالادى، ەگەر ءبىرىنشىسى سەبەپ ءماندى جاي سويلەم، ەكىنشىسى سالدار ءماندى جاي سويلەم بولسا، ولاردىڭ اراسىنا ءۇتىر قويىلادى، ال سەبەپ ءماندى جاي سويلەم كەيىن كەلىپ، سالدار ءماندى جاي سويلەم بۇرىن تۇرسا، ءبىرىنشى جاي سويلەمنەن كەيىن قوس نۇكتە قويىلادى.
وقۋشىلارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن، ءوزىم ويدان كەستە جاسادىم، ويتكەنى كورۋ ارقىلى وقۋشى ەستە تەز ساقتايدى.

قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەردىڭ الدىڭعىسى سوڭعىسىنىڭ نەمەسە سوڭعىسى الدىڭعىسىنىڭ سەبەبىن بىلدىرەتىن سالالاس قۇرمالاستىڭ ءتۇرىن سەبەپ - سالدار سالالاس دەپ اتايمىز.
ەندى وقۋشىلاردىڭ جاڭا ساباقتى قالاي مەڭگەرگەندىگىن بايكاۋ ءۇشىن «كىم تاپقىر؟» ويىنى بويىنشا ەكى وقۋشى شىعادى.
سەبەپ سالدار
وتتىڭ جالىنى ءازىر كورىنبەيدى، جاڭا تۇتاندى.

سالدار سەبەپ
جانى شىعىپ كەتە جازدادى، ويتكەنى ونىڭ قولىنا تۇسكەن ىدىس ساۋ قايتقان ەمەس.
بۇل سويلەمدەردى جازىپ بولعان سوڭ، سەبەپ - سالدار سالالاستىڭ جاسالۋ جولدارىن ءتۇسىندىرىپ شىققان وقۋشى تاپقىر اتانادى. وقۋشىلارعا جاتتىعۋ جۇمىسىن مەڭگەرتۋدە «كىم بۇرىن جازادى؟» دەگەن ويىن ارقىلى سەبەپ - سالدار سالالاسقا سويلەم قۇراستىرامىز.
سەرگىتۋ ءساتى. «كۇلدىرگى جۇمباقتار» مەن «وي جۇمباعى».
ق. س.
مۇرىنىنا ءتونىپ تۇر، ءبىراق قولىڭمەن ۇستاي المايسىڭ. (ءيىس). (بۇل جۇمباق سالالاس قۇرمالاس سويلەمنىڭ قاي ءتۇرى؟).
كوكەك ءوز ۇياسىندا جۇمىرتقا باسىپ وتىرىپ، نە تۋرالى ويلايدى؟
سال.
كوكەكتەر وزدەرى ۇيا سالمايدى، سوندىقتان جۇمىرتقالارىن باسقا قۇستىڭ ۇياسىنا سالادى دەپ جۇمباقتىڭ شەشۋىن تاقتاعا جازدىرىپ، سەبەپ - سالدار سالالاستىڭ سوندىقتان دەگەن سالدار ماندەس جالعاۋلىق شىلاۋ ارقىلى جاسالىپ تۇرعاندىعىن تۇسىندىرەمىز.
ءتورت قايىڭ قاتار ءوسىپ تۇر. ءاربىر قايىڭدا ءتورت - تورتتەن ۇلكەن بۇتاق بار. ءاربىر ۇلكەن بۇتاقتا ءتورت - تورتتەن الما بار. بارلىق الما سانى قانشا؟
سەب.
بىردە الما جوق، ويتكەنى قايىندا الما وسپەيدى.
بۇل جۇمباقتىڭ شەشۋىندە دە سەبەپ سالداردىڭ سالالاستىڭ ويتكەنى دەگەن جالعاۋلىق شىلاۋ ارقىلى سالدار ءماندى جاي سويلەم بۇرىن ورنالاسىپ، سەبەپ ءماندىسى كەيىن ورنالاسقانىن انىقتادى. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ “بايگە” ويىنىن ويناتتىم. قاعازعا جاپسىرىلعان ءۇش تۇلپاردىڭ بەينەسىنىڭ استىنا ىلىنگەن كارتىشكەگە جازىلعان سۇراقتاردى ءۇش وقۋشى الىپ، جاۋاپ بەرەدى. كىمنىڭ جاۋابى تولىق، تياناقتى بولسا، سول وقۋشى باس بايگەگە يە بولادى.

№ 1.
سەبەپ - سالدار ءماندى سالالاس قۇرمالاستاردى تابىڭىز.
ا) ءسىز مەنىڭ جالاقىمدى بەرىڭىز، ويتپەسە ءبىز قوشتاسامىز.
ءا) الدارىڭداعى جاياۋعا جەتىپ قالعان ەكەن، ولجابەك ءسوزىن اياقتاماي توقتادى.
ب) بىرەسە جۇك باتقان تۇيە باقىرادى، بىرەسە ەنەسىنەن اداسقان بوتا بوزدايدى.
ۆ) جوعارى قاراي وسە المادى، سوندا دا بۇتاقتارى كوپ،

سەبەپ-سالدار سالالاس سويلەمدى وقىتۋ. جۇكتەۋ