شاكىرىم فيلوسوفياسىنداعى اقىل-وي، ار ماسەلەسى
قازاق حالقىنىڭ دارا دانىشپانى ابايدىڭ ەسىمى اتالعاندا، وعان ىلەسە ءجۇرىپ ەسكە تۇسەتىن تاعى ءبىر ەسىم بار. ول اقىننىڭ تالىم-تاربيەگە تولى دانالىق مەكتەبىنەن تاعىلىم العان شاكىرتى ءارى نەمەرە ءىنىسى – شاكارىم. ول كوڭىلى دارقان دالاداي كەڭ قازاقتىڭ باعىنا بىتكەن ساناۋلى ويشىلدارىنىڭ ءبىرى. قازاق فيلوسوفياسىندا ار، ۇيات، ىنساپ، قايعى ماسلەلەرىن ءپالساپالىق تۇرعىدان تەرەڭ قاراستىرا بىلگەن تۇلعا. ءوز ءپالساپاسىنىڭ تەرەڭگە تارتقان تامىرىنان اقىل-وي، ۇجدان ماسەلەلەرىن انىقتاعان. ۇجدان دەگەنىمىز – ىنساپ، مەيىرىم، ادىلەت. بۇل ەكى ومىردە دە كەرەك ءىس. جاننىڭ تولىق ازىعى بولا الاتىن قىمبات قۇندىلىق. ويشىل ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا اقىل-ويدىڭ جيىرما سەگىز ءتۇرىن كورسەتكەن. سونىڭ ىشىندە ساۋ اقىل دەپ، سوعان باسا نازار اۋدارىپ، ەرەكشە توقتالىپ وتكەن. كۇللى ادامزات بالاسىن باسقا ءتىرى جاندىلاردان ەرەكشەلەپ، وزگەشەلەندىرىپ تۇراتىن البەتتە ونىڭ ساناسى ياعني اقىل-ويى. شاكارىم ءوزىنىڭ دۇنيەتانىمدىق فيلوسوفياسىندا الەمدى تانۋشى، پەندەنى ادامدىق نەگىزگە سۇيرەيتىن، ەڭ باستى قاسيەتى رەتىندە اقىل-ويدى قاراستىرعان.
ونىڭ دۇنيەتانىمى كوبىنە مورال فيلوسوفياسى مەن ار ىلىمىنە جاقىن. شاكارىمنىڭ تانىمىنداعى قاسيەتتى، كيەلى سانالاتىن ۇعىمدار - ءتاڭىر، كۇن، تابيعات جانە نۇر.
ەڭبەككە شىدا ەبىن تاپ تا،
«سابىردىڭ ءتۇبى – سار التىن».
ءوزىمشىل بولما، كوپتى ارداقتا،
ادامنىڭ ءبارى ءوز حالقىڭ.
وسى ءبىر ولەڭ جولدارىندا ادامدى تەك ءوز تاعدىر تالقانىنىڭ الدىندا عانا جاۋاپتىمىن دەمەي، بارلىق ادامزاتتىڭ الدىندا دەپ ءومىر كەشۋگە شاقىرادى. ادامداردىڭ ءبىر-بىرىن قور قىلماۋىنا، بارلىعىنا ورتاق مۇددەدە عمىر كەشۋگە ۇندەيدى. شاكارىم قۇدايبەردىۇل ءوزىنىڭ ءپالساپالىق ويعا تۇنعان شىعارمالارىندا ار-ۇيات ماسەلەلەرىن العاشقى ورىنعا قويىپ، ەرەكشە ءسوز ەتەدى. ال ار دەگەنىمىدىڭ ءوزى نە؟ ونى ءبىز قالاي تۇسىنەمىز؟ جاراتۋشى سانا بەرمەگەن حايۋانداردىڭ الەمىندە ار ماسەلەسى اتىمەن جوق دەپ كەسىپ ايتۋىمىزعا بولادى، ياعني، ار تۇسىنىگى تىكەلەي ادامعا عانا قاتىستى ۇعىم. حالقىمىزدىڭ تانىم-تۇسىنىگىندە ار-ۇياتى جوق ادام – ول ادام، ايتسەدە ول ادام نادان ادام تانىلعان. سونىمەن قاتار ونداي نادان ادام بولىپ عۇمىر كەشكەنشە، ولگەن ارتىق دەپ ساناعان. ونى شاكارىمنىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىنان دا بايقاي الامىز.
سابىر، ساقتىق وي، تالاپ بولماعان جان
انىق تومەن بولماي ما حايۋاننان.
ىنساپ، راحىم، ار-ۇيات تابىلماسا،
ولگەن ارتىق دۇنيەنى بىلعاعاننان.
ار دەگەن – ادامنىڭ سىرى، قۇپياسىنا قازىق بولاتىن رۋحاني سۋبستانسيا، ار – ادام ءىسىنىڭ تورەشەسى. ار – ادامنىڭ ۇكىمىن شىعاراتىن ءوز سوتى. ءار پەندە ءوزىنىڭ ارىنىڭ الدىندا جاۋاپتى. شاكارىم حالىققا ار ءبىلىمى دەگەن ارنايى ءبىلىم كەرەك دەپ تانىدى. ادام ارسىز بولسا، ول ادامدىق نەگىزدەن ايىرىلماق. ادامدى ادام قىلىپ تۇرعان ءسوزسسىز ونىڭ ارى. دۇنيەگە كۇللى ىزگىلىك اتاۋلىنى اكەلۋشى، ول – ادام. سونىمەن ادامنىڭ ادامشىلىعى دەگەن دە قاداپ-قاداپ ايتاتىن ۇعىمدار «ۇيات»، «نامىس»، «ار» وسى ۇشەۋى ادامشىلىقتىڭ نەگىزگى سالاسى، ارناسى. ولاردىڭ ءبىرىنسىز ادامنىڭ ادامشىلىعى تولىق ەمەس. شاكارىم اتالمىش ۇعىمداردى ادامزات ومىرىندە ەرەكشە ورىن الاتىن ءارى ەكى دۇنيەسىنە دە كەرەك ءىس دەپ قاراستىرعان
دانات جاناتايەۆ ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى، دوسەنت
اقەركە ادەحانوۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ماگيسترانتى
You Might Also Like
-
شال (تىلەۋكە) قۇلەكە ۇلى پوەزياسىندا «جار»، «كەلىن» ۇعىمدارى كەڭىنەن اشىلادى. اقىن ولەڭدەرىندە جاقسى ايەلدى ەر جىگىتتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باعى دەپ، ءار ورايدا ءارتۇرلى ماد...
