شەڭبەر حوردالارى كەسىندىلەرىنىڭ جانە قيۋشىلاردىڭ پروپورسيونالدىعى
شەڭبەر حوردالارى كەسىندىلەرىنىڭ جانە قيۋشىلاردىڭ پروپورسيونالدىعى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا شەڭبەر ىشىندە قيىلىسقان حوردالاردىڭ كەسىندىلەرىنىڭ قاسيەتى، شەڭبەر سىرتىندا جاتقان نۇكتە ارقىلى جۇرگىزىلگەن قيۋشىلاردىڭ كەسىندىلەرىنىڭ قاسيەتىن مەڭگەرتۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز بەتىمەن ارەكەت ەتە الاتىن، ىزدەنگىش جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ ساباعى؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: وقىتۋدىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك تەحنولوگياسى بويىنشا؛
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
«ەڭبەك انا، ءبىلىم - قازىنا» دەيدى عوي دانا حالقىمىز. ءبىلىم، اقىل – پاراساتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەپ كيەلى جەتى سانىنىڭ قاتارىنا جاتقىزعان. قازىنا دەگەن ءسوز كەن، بايلىق دەگەن سوزدەرىمەن سينونيم، ياعني بايلىق، كەن دەگەن سوزدەرگە جۋىق بولىپ كەلەدى.
سوندىقتان ءبىلىم قازىناسىن ىزدەۋ ارقىلى ساباعىمىزدى جالعاستىرامىز.
ءىى. وتىلگەن وقۋ ماتەريالىن قايتالاۋ
1) شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: توبەسى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتاتىن، ال قابىرعالارى شەڭبەردى قيىپ وتەتىن بۇرىشتى شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش دەپ اتايمىز.
2) ونىڭ قاسيەتى قانداي؟
شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش ءوزى تىرەلەتىن دوعانىڭ جارتىسىمەن ولشەنەدى.
ءىىى. جاڭا ساباق
13 - تەورەما: ەگەر شەڭبەردىڭ اۆ جانە CD حوردالارى ك نۇكتەسىندە قيىلىسسا، وندا
اك * كۆ = Dك * كC بولادى.(71سۋرەت)
دالەلدەۋ: اD جانە ۆس حوردالارىن جۇرگىزىپ، اكD جانە ۆكس ءۇشبۇرىشتارىن الامىز. بۇل ءۇشبۇرىشتىر ۇقساس. سەبەبى، Dۆ دوعاسىنا تىرەلەتىن بولعاندىقتان، A = C؛ ۆەرتيكال بۇرىشتار بولعاندىقتان، اكD= ۆكس. اس دوعاسىنا تىرەلەتىن D = ۆ. اكD جانە ۆكس ءۇشبۇرىشتارىنىڭ ۇقساستىعىنان مىنا پروپورسيالاردى الامىز: اك: سك = Dك: كۆ نەمەسە اك: كۆ = Dك: سك. دالەلدەندى.
14 – تەورەما: ەگەر شەڭبەر سىرتىندا جاتقان N نۇكتەسىنەن شەڭبەردى ا، ۆ، جانە س، D نۇكتەلەرىندە قياتىن ەكى قيۋشى جۇرگىزىلسە، وندا Nا * Nۆ = Nس * ND. مۇنداعى ا، س نۇكتەلەرى N - گە جاقىن ورنالاسقان نۇكتەلەر.(72 سۋرەت)
دالەلەدەۋ:
اDN جانە ۆسN ءۇشبۇرىشتارىن قاراستىرامىز. ولار ۇقساس ءۇشبۇرىشتار. سەبەبى، ولارعا N توبەسىندەگى بۇرىش ورتاق، ال ولاردىڭ ۆ جانە D توبەلەرىندەگى بۇرىشتارى ءبىر اس دوعاسىنا تىرەلگەن، ياعني ولار تەڭ. سايكەس ءۇش بۇرىشى تەڭ بولعاندىقتان، اDN جانە سۆN ءۇشبۇرىشتارى ۇقساس. ولاي بولسا، اN: سN = DN: ۆN نەمەسە اN * ۆN = سN * DN پروپورسياسى ورىندالادى. دالەلدەندى.
ءىV. دەڭگەيلى تاپسىرمالار
1. «وزەننەن ءوتۋ» ءى دەڭگەي تاپسىرمالارى
№161. حوردا مەن حوردانىڭ ۇشىن قوساتىن راديۋس اراسىنداعى بۇرىش 400 تەڭ بولسا، وسى حورداعا كەرىلەتىن دوعانىڭ گرادۋستىق ولشەمىن تابىڭدار. جاۋابى: 1000
№162. شەڭبەردىڭ دوعاسى 1200. وسى دوعانىڭ حورداسى مەن زوردانىڭ ۇشىنا جۇرگىزىلگەن راديۋس اراسىنداعى بۇرىشتى تابىڭدار. جاۋابى: 300
سەرگىتۋ ءساتى: 3 ستاكان جانە قاعاز بەرىلەدى.
الدىمەن ەكى ستاكاندى ءبىر بىرىنەن قاشىقتاۋ ورنالاستىرۋ كەرەك. وسى ەكى ستاكاننىڭ ۇستىنە قاعازدى قويىپ بارىپ ءۇشىنشى ستاكاندى قويۋ كەرەك. سۇراق: ءۇشىنشى ستاكاندى قاعاز كوتەرىپ تۇرا الا ما؟ ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
جاۋاپ: بەرىلگەن قاعازدى گارموشكا سياقتى بۇكتەپ الۋ كەرەك. سوندا عانا 3 - ءشى ستاكاندى نەمەسە سۋى بار ستاكاندى دا كوتەرەدى.
ماقساتى: وقۋشىلارعا شەڭبەر ىشىندە قيىلىسقان حوردالاردىڭ كەسىندىلەرىنىڭ قاسيەتى، شەڭبەر سىرتىندا جاتقان نۇكتە ارقىلى جۇرگىزىلگەن قيۋشىلاردىڭ كەسىندىلەرىنىڭ قاسيەتىن مەڭگەرتۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: ءوز بەتىمەن ارەكەت ەتە الاتىن، ىزدەنگىش جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ ساباعى؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: وقىتۋدىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك تەحنولوگياسى بويىنشا؛
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
«ەڭبەك انا، ءبىلىم - قازىنا» دەيدى عوي دانا حالقىمىز. ءبىلىم، اقىل – پاراساتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەپ كيەلى جەتى سانىنىڭ قاتارىنا جاتقىزعان. قازىنا دەگەن ءسوز كەن، بايلىق دەگەن سوزدەرىمەن سينونيم، ياعني بايلىق، كەن دەگەن سوزدەرگە جۋىق بولىپ كەلەدى.
سوندىقتان ءبىلىم قازىناسىن ىزدەۋ ارقىلى ساباعىمىزدى جالعاستىرامىز.
ءىى. وتىلگەن وقۋ ماتەريالىن قايتالاۋ
1) شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: توبەسى شەڭبەردىڭ بويىندا جاتاتىن، ال قابىرعالارى شەڭبەردى قيىپ وتەتىن بۇرىشتى شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش دەپ اتايمىز.
2) ونىڭ قاسيەتى قانداي؟
شەڭبەرگە ىشتەي سىزىلعان بۇرىش ءوزى تىرەلەتىن دوعانىڭ جارتىسىمەن ولشەنەدى.
ءىىى. جاڭا ساباق
13 - تەورەما: ەگەر شەڭبەردىڭ اۆ جانە CD حوردالارى ك نۇكتەسىندە قيىلىسسا، وندا
اك * كۆ = Dك * كC بولادى.(71سۋرەت)
دالەلدەۋ: اD جانە ۆس حوردالارىن جۇرگىزىپ، اكD جانە ۆكس ءۇشبۇرىشتارىن الامىز. بۇل ءۇشبۇرىشتىر ۇقساس. سەبەبى، Dۆ دوعاسىنا تىرەلەتىن بولعاندىقتان، A = C؛ ۆەرتيكال بۇرىشتار بولعاندىقتان، اكD= ۆكس. اس دوعاسىنا تىرەلەتىن D = ۆ. اكD جانە ۆكس ءۇشبۇرىشتارىنىڭ ۇقساستىعىنان مىنا پروپورسيالاردى الامىز: اك: سك = Dك: كۆ نەمەسە اك: كۆ = Dك: سك. دالەلدەندى.
14 – تەورەما: ەگەر شەڭبەر سىرتىندا جاتقان N نۇكتەسىنەن شەڭبەردى ا، ۆ، جانە س، D نۇكتەلەرىندە قياتىن ەكى قيۋشى جۇرگىزىلسە، وندا Nا * Nۆ = Nس * ND. مۇنداعى ا، س نۇكتەلەرى N - گە جاقىن ورنالاسقان نۇكتەلەر.(72 سۋرەت)
دالەلەدەۋ:
اDN جانە ۆسN ءۇشبۇرىشتارىن قاراستىرامىز. ولار ۇقساس ءۇشبۇرىشتار. سەبەبى، ولارعا N توبەسىندەگى بۇرىش ورتاق، ال ولاردىڭ ۆ جانە D توبەلەرىندەگى بۇرىشتارى ءبىر اس دوعاسىنا تىرەلگەن، ياعني ولار تەڭ. سايكەس ءۇش بۇرىشى تەڭ بولعاندىقتان، اDN جانە سۆN ءۇشبۇرىشتارى ۇقساس. ولاي بولسا، اN: سN = DN: ۆN نەمەسە اN * ۆN = سN * DN پروپورسياسى ورىندالادى. دالەلدەندى.
ءىV. دەڭگەيلى تاپسىرمالار
1. «وزەننەن ءوتۋ» ءى دەڭگەي تاپسىرمالارى
№161. حوردا مەن حوردانىڭ ۇشىن قوساتىن راديۋس اراسىنداعى بۇرىش 400 تەڭ بولسا، وسى حورداعا كەرىلەتىن دوعانىڭ گرادۋستىق ولشەمىن تابىڭدار. جاۋابى: 1000
№162. شەڭبەردىڭ دوعاسى 1200. وسى دوعانىڭ حورداسى مەن زوردانىڭ ۇشىنا جۇرگىزىلگەن راديۋس اراسىنداعى بۇرىشتى تابىڭدار. جاۋابى: 300
سەرگىتۋ ءساتى: 3 ستاكان جانە قاعاز بەرىلەدى.
الدىمەن ەكى ستاكاندى ءبىر بىرىنەن قاشىقتاۋ ورنالاستىرۋ كەرەك. وسى ەكى ستاكاننىڭ ۇستىنە قاعازدى قويىپ بارىپ ءۇشىنشى ستاكاندى قويۋ كەرەك. سۇراق: ءۇشىنشى ستاكاندى قاعاز كوتەرىپ تۇرا الا ما؟ ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
جاۋاپ: بەرىلگەن قاعازدى گارموشكا سياقتى بۇكتەپ الۋ كەرەك. سوندا عانا 3 - ءشى ستاكاندى نەمەسە سۋى بار ستاكاندى دا كوتەرەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
نەگىزگى دومينانتسەپتاككورد (D7). قۇرىلىسى جانە شەشىمى
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاحاۋي احتانوۆ “كۇي اڭىزى” اڭگىمەسى
