InfoHub Logo

بۇگىنگى جينالىسىمىزدىڭ ارقاۋى بولىپ وتىرعان قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىن، قاۋلىسى سوۆەت ادەبيەتىنىڭ الدىن، باعىت-باعدارىن تاعى دا ايقىنداپ بەردى. سوۆەت كوركەم ادەبيەتى — ۇلى يدەيانىڭ ناسيحاتشىسى، سوۆەت قوعامى جاساپ جاتقان جاڭا الەمنىڭ ايناسى. ادەبيەتىمىزگە وسى تۇرعىدان قاراپ سىن ايتتى، وسى تۇرعىدان قاpaپ مىندەت جۇكتەدى ورتالىق كوميتەت.

سول ۇلى يدەيانى جىرلاۋ، ۇشان-تەڭىز سوسياليستىك دۇنيەنى بارلىق وزگەشەلىكتەرىمەن، قاسيەتتەرىمەن سۋرەتتەۋ، اسىرەسە تاماشا زاماندى ورناتىپ جاتقان سوۆەت ادامدارىنىڭ وبرازىن جاساۋ — وپ-وڭاي مىندەت ەمەس، ەڭ قيىن، ەڭ ارداقتى ءىس. بۇل جولدا ءسۇرىنۋ دە، ەكپىندەپ ورلەۋ دە بولادى. مەن تۋرالى ءبىرسىپىرا پىكىرلەر ايتىلدى. ءسىرا، مەن سۇرىنسەم كەرەك. ءبىر ەمەس، ەكى سۇرىنسەم كەرەك. ءبىرى — جازۋشى ەسەبىندە، ەكىنشىسى — جۋرنالدىڭ رەداكتورى ەسەبىندە.

اۋەلى جازۋشىلىعىم ءۇشىن جاۋاپ بەرەيىن. دۇرىس ايتىپ جاتىر. سوۆەت ادامىنىڭ، سوۆەت قوعامىن باسقارۋشى پارتيا باسشىلارىنىڭ. بولشيەۆيكتەردىڭ وبرازىن جاقسىلاپ جاساي المادىڭ، كوركەم، شادىمان ءومىرىمىزدىڭ بەينەسىن تولىق كورسەتە المادىڭ، حالقىمىزدىڭ ورشىگەن ىنتا، جىگەرىن جەتە ايتىپ بەرە المادىڭ، جاسا، ايت، كورسەت دەپ جاتىر. بۇل يگى تىلەككە، بۇل كەڭەسكە قارسى ايتار ءبىر اۋىز ءسوزىم جوق. قابىلدايمىن. جاسادىم، جەتىلدىم دەۋدەن اۋلاقپىن. شاش اعارىپ، قول قالتىراعانشا جازارمىن، سوندا دا سوۆەت قوعامىنىڭ ءومىرىن مۇلتىكسىز جازدىم دەمەسپىن. ول مەنىڭ مەشەۋلىگىم ەمەس، سوۆەت قوعامىنىڭ وزگەشەلىگى، ۇلىلىعى. تالاي ادامدار جازار، تالاي قالامدار توزار. جازعان سايىن، تاريح ىلگەرى بارعان سايىن سوۆەت ءداۋىرى بيىكتەي بەرمەك، بيىكتەي بەرمەك... سول بيىكتىڭ شىڭ باسىندا تۇرماسام دا، ءبىر بوكتەرىندە كورىنۋگە تىرىسىپ باعارمىن. سىنعا — تاربيەشى كومەكشى — بولشيەۆيكتىك سىنعا مەنىڭ بەرەر ادال جاۋابىم وسى.

ەندى جۋرنال جايىندا بىر-ەكى ءسوز. جۋرنالدىڭ مازمۇنى، كوركەمدىگى تومەن دارەجەدە تۇرعانىن، ساياسي-مادەني تىلەكتەردەن جۋرنال كەيىن كەلە جاتقانىن قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى دە، ودان كەيىن سىناۋشى جولداستار دا دۇرىس ايتتى، اشىپ كورسەتتى. جۋرنالدىڭ بۇل حالگە كەلۋىنە بىرنەشە سەبەپتەر بار. ءبىرىنشى سەبەپ — رەداكسيا القاسىنىڭ سالاقتىعى، جاۋاپكەرلىگىن ۇمىتقاندىعى. رەداكسيا القاسى قاعاز بەتىندە قالادى دا، نە ىستەسە رەداكتور ءوزى جالعىز ىستەدى. ءقايسىبىر جولداستار، سونىڭ ىشىندە رەداكسيا القاسىنىڭ مۇشەلەرى، مۇستافين جۋرنالدى ءوز مەنشىگىنە الادى دا، ءبىزدى شەتكە قاعىپ، قاعاجۋ قالدىردى دەپ ءجۇر. بۇل انشەيىن، ۇيالعاننان، اقتالۋ ءۇشىن ايتىلعان ءسوز. ۇيالۋ دۇرىس. اقتالۋدىڭ كەرەگى نە؟ مۇحتار مەن عابيت سياقتى .القا مۇشەلەرى كەل، جۇمىس ىستەيىك دەپ ەنتەلەپ تۇرسا، مۇستافين ولاردى كەۋدەگە يتەرىپ نە؟ يتەرگەن كۇندە رەداكسياعا باسىپ كىرۋگە مۇحتار مەن ءعابيتتىڭ پراۆوسى دا، باتىلى دا جەتەدى. دۇرىسىندا، كىنانى ولارعا مەن تاعۋىم كەرەك ەدى. ولار بۇرىن تاعىپ قويىپ، ماعان تۇسىنىك بەرۋگە تۋرا كەلىپ تۇر.

ەكىنشى سەبەپ — جۋرنالدىڭ ماتەريالى تاپشى. اتتەگەن-اي، جۋرنالىمىز بولار ما ەدى، جازعانىمىزدى جارىققا شىعارا الماي قور بولدىق دەپ ءتورت جىل بويى كىجىنگەن جولداستار، مىنە جىلدان اسىپ بارادى سول جۋرنالعا ءالى ماتەريال بەرگەن جوق. جۋرنالعا باسىلعان ماتەريالدىڭ بىرەڭ-ساراڭى بولماسا، كوپشىلىگى امالسىزدان جىبەرىلدى. جاقسى ماتەريالداردى كۇتىپ،جۋرنالدى شىعارماي قويۋعا ۇيالدىم، وسى زيانسىز-اۋ، از دا بولسا پايداسى بار-اۋ دەگەن ماتەريالداردى الدەنەشە تۇزەتىپ، جوندەپ باسىپ وتىرۋعا تۋرا كەلدى. بۇل رەداكتوردىڭ، نەمەسە رەداكسيا القاسىنىڭ كىناسى ەمەس، بۇكىل قازاق جازۋشىلارىنىڭ، جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ كىناسى دەپ اتاپ ايتۋىمىز كەرەك.

كەيبىر سىنشىلار وسىنداي باستى كەمشىلىكتى كورۋدىڭ ورنىنا، مۇستافين ءوزىنىڭ كوڭىلدەستەرىنىڭ ماتەريالىن باستى دەپ قايداعى جوقتى ايتادى. سىندى قانشا سىيلاساق تا، مۇنداي سىندى سىيلاۋعا بولماس. باسقا ءمىنىم كوپ شىعار، ءدال سونداي ءمىنىم جوق. قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى جۋرنالدىڭ كوپ كەمشىلىكتەرىن ايتقاندا ماعان: مۇنداي ءمىن تاققان دا جوق. سىنشىلار باسقا جۋرنالداردا بولعان فاكتىنى ەشبىر دالەلسىز، تالعاۋسىز اكەلىپ جاپسىرا سالعان. جۋرنالعا 40-50 اۆتور قاتىناستى. سونىڭ ءبارى مەنىڭ: جەكجاتىم، كوڭىلدەسىم بە ەكەن؟ نەمەسە پالەندەي جاقسى ماتەريال اكەلىپ ەدىم، مۇستافين باسپاي تاستادى دەپ، ءبىر دە جازۋشى ايتا الار ما ەكەن؟ ايتا المايدى. مۇحتاردىڭ، ءسابيتتىڭ روماندارى اسىعىس باسىلدى دەيدى. راس اسىعىس باسىلدى، جازىلىپ بىتپەگەن روماندار ەدى، ءبىراق كوڭىلدەستىكتەن، نە ولاردىڭ بەدەلىنە سىيىنعاندىقتان باسىلعان جوق، باسقا باسارىڭ بولماسا قايتەسىڭ؟ سول سياقتى باسقا ماتەريالدار جونىندە كەمشىلىككە ۋاقىتشا توزۋگە تۋرا كەلدى.

جۋرنالدىڭ كەمشىلىگىندەگى ءۇشىنشى سەبەپ — قازاقستان بىرىككەن باسپاسىنا بايلانىستى. ءتارتىپ بويىنشا جۋرنالدى وسى باسپا شىعاردى، جازۋشىلارعا قالاماقى تولەيدى.. جۋرنال 4-5 ايدا ءبىر-اق شىقسا، شىققاننان كەيىن جازۋشىلار 2-3 اي بويى قالاماقىسىن الا الماسا، العان كۇندە ۇكىمەت بەلگىلەنگەن مولشەردى سىعىمداپ-سىعىمداپ قۇر سۇلدەرىن عانا بەرسە، ونداي جۋرنالعا كىم جازادى؟ باسقا گازەت، جۋرنالدارعا جازعانىن وتكىزە الماعان ادامدار عانا كەلەدى مۇنداي جۋرنالعا. قازاقستان بىرىككەن باسپاسىنا بايلانىستى تولىپ جاتقان ۇساق داۋ-جانجالدار بار. سونىڭ ەڭ ازى بىرەۋ-اق جۋرنالدى بۇلدىرە الادى. جۋرنال كەلەشەكتە بۇل باسپادان قالاي دا ءبولىنۋ كەرەك. بولىنبەيدى ەكەن، جۋرنالعا ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ول ءوزىنىڭ جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ مۇشەسى ەكەنىن، جۋرنالدىڭ جاقسى-جامانىنا ورتاق ەكەنىن ءالى ونشا سەزە قويعان جوق.

ءتورتىنشى سەبەپ — جۋرنالدىڭ قىزمەتكەرلەرىنە جاعداي. جاسالمادى. سوندىقتان ءتاۋىر كادرلار كەلمەدى. كوبىنەسە جالعىز ىستەۋگە، نە بۇرىن ادەبيەت ىسىندە بولماعان بالا-شاعالارمەن جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ءبىر جىل سالپاقتاپ ىزدەگەندە رەداكسياعا باسپانا تاپپادىم. ابدەن بولماعان سوڭ بۇدان ءبىر جارىم اي عانا بۇرىن جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر ناشار بولمەسىنە باسا-كوكتەپ كىردىك.

جۋرنالعا ءىس بىلەتىن قىزمەتكەرلەر الۋ جونىندە، قىزمەتكەرلەرگە جاعداي جاساۋ جونىندە وداق باسشىلارى مەن باسپا ديرەكتورىنىڭ دارمەنسىزدىگىن ايتا-ايتا شارشادىم.

مىنە جۋرنالدىڭ ءحالى، شىندىعى وسىلاي بولعان. وسى. حالدەن ءدال وسى مينۋتقا شەيىن ارىلعان جوق.

قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى جۋرنالداردى جاقسارتۋ جايىندا قاۋلى شىعاردى. جۇرتشىلىق دابىلى كۇشەيىپ وتىر. جۋرنالدى بۇدان ءارى بۇل كۇيدە قالدىرۋعا ەشبىر مۇمكىن ەمەس. رەداكسيا القاسى، جازۋشىلار وداعى، بارشا جازۋشىلار بولىپ، ماڭدايعا بىتكەن جالعىز جۋرنالدى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە حالىقتىڭ رۋحاني تىلەك دارەجەسىنە كوتەرۋگە مىندەتتىمىز. كوتەرە المايدى ەكەنبىز، بەت شىداسا، كوتەرە المادىق دەپ، ورتالىق كوميتەتكە تۋرا ايتۋىمىز كەرەك.

كەيبىر سىنشىلار تۋرالى بىرەر ءسوز. دۇرىس سىن تۇزەيدى، تەرىس سىن بۇزادى. ءقايسىبىر ادامدار وسىنداي كوپشىلىك دابىلىن پايدالانىپ، ءوزىنىڭ بىقسىق پىكىرىن وتكىزۋگە تىرىسادى.

لەنين ءاربىر عىلىم پارتيالىق دەيدى. بەلينسكيي ادەبيەت تە عىلىم دەيدى. يدەياسىز شىعارما بولمايتىندىعىن ودان كەيىنگى ءومىر دە دالەلدەپ بەردى.

تاياۋدا س. تولەشيەۆتىڭ «شىعاناق» رومانىنا جازعان سىنىن كوپشىلىك وقىعان بولار. روماننىڭ كەمشىلىگى، قاتەسى كوپ-اق شىعار، ناشار-اق شىعار. تالاسپايمىن. رومان وتە اسىعىس، ارنايى تاپسىرمامەن جازىلعان. قايتكەندە دە رەسپۋبليكامىزدىڭ 25 جىلدىعىنا ۇلگەرۋ كەرەك دەگەن جاقسى نيەتپەن جازىلعان. ونىڭ ۇستىنە جاڭا تاقىرىپقا جازۋدىڭ قيىندىعىن ەسكە الساق، روماننىڭ قاتەسى، كەمشىلىگى بولۋى ءسوزسىز. ءادىل سىنشى شىعارمانى جەتە زەرتتەپ، مىناۋ اراسى پايدالى، مىناۋ اراسى زياندى دەپ اۆتورعا، وقۋشىلارعا تالداپ، جەنتەكتەپ بەرەدى. مۇنداي سىنشى ۇستازىڭ ءتارىزدى، ۇرسا دا كورەسىڭ. ال، تولەشيەۆ قايتكەن؟ ول ىلعي روماننىڭ كەمشىلىگىن، قاتەسىن عانا ىزدەگەن. پايدالى جەرى كەزدەسسە كوزىن جۇمىپ وتكەن. سوندىقتان روماننىڭ ءون بويىنان پايدالى ءبىر بەت، ءبىر اۋىز ءسوز تاپپاعان. ونىمەن دە قويماي، جالا جابۋعا تىرىسىپتى. ءار بەتتەن، ءار تاراۋدان جەكە سوزدەردى تەرىپ الىپ، قۇراستىرىپ، اۆتوردىڭ اتىنان ءسوز شۋماعىن جاساپتى.تولەشيەۆ ادەبيەتتى، ەڭبەكتى سىيلاماي - اق قويسىن، روماننىڭ 10-15 مىڭ وقۋشىلارى بار، ۇلى سىنشى - تاريح بار، وسىلاردان قالاي ۇيالمادى ەكەن؟ سولاردىڭ الدىندا وتىرىك قوسپاي-اق شىن كەمشىلىگىن ايتسا دا ءۇش باعانانى تولتىرۋعا جەتىپ جاتىر عوي. وسىنداي شاش ال دەسە، العىش سىنشىعا رەداكتورى ساي كەلسە كەرەك، بەدەلدى گازەتىمىزدىڭ بەتىن اياماي بەرىپتى.

ءسوز قورىتىندىسىندا ايتارىم، «شىعاناق» رومانى تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەردىڭ ءبىرىن زەرتتەۋسىز قالدىرمايمىن، قانشالىقتى دۇرىس ەكەنىن ءقازىر-اق مويىندايمىن. روماندى قايتا جازامىن،تۇزەتەمىن. «ەسەپ» پەساسىن سىنشىلار جامان دەدى، تالاسپايمىن. ەندى قايتىپ بۇل قاتەنى قايتالاماسقا تىرىسامىن.

1946

---