InfoHub Logo

الەۋمەتتىك كورىنىستىڭ قاندايىن الساق تا، توبەدەن توپ ەتىپ تۇسە قالعان ەمەس، الدى-ارتى ارىدەن سوزىلىپ كەلە جاتقان جۋاندى-جىڭىشكەلى ساباعى بوپ وتىرادى. بۇگىنگى قازاق. سوۆەت دراماتۋرگياسىندا دا وسى تۇرعىدان كوز قىرىن ءبىر تاستاپ ءوتۋ كەرەك. ويتكەنى، وتكەنمەن سالىستىرماي، بۇگىنگە دۇرىس باعا بەرە المايمىز.

ولاي بولسا، سوۆەتتەن بۇرىن قازاقتا دراما بولدى ما؟ — دەگەن سۇراق تۋادى. بۇل سۇراققا ەكى ءداۋىردى الىپ قىسقاشا جاۋاپ بەرەمىن.

ءبىرىنشى ءداۋىر. 1934 جىلى، سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ سەزىندە الەكسەي ماكسيموۆيچ گوركيي جالپى مادەنيەت اتاۋلىنىڭ ءوسۋ جولىندا ەڭبەكتىڭ قانداي زور ءمانى بارىن ءتىپتى سوناۋ، ادامزاتتىڭ اقىل-ساناسى ەسەيمەگەن كەزىندە دە مادەنيەتتى، سونىڭ ىشىندە كوركەمونەردى ەڭبەك تۋدىرىپ وتىراتىنىن كوز جەتكىزە ايتقان بولاتىن. ەڭبەكسىز حالىق جوق. قازاق تا ەرتەدەن كەلە جاتقان ەڭبەكشى حالىق. ەڭبەگىنە سايكەس ۇلتتىق سالتى، اۋىز ادەبيەتى، ويىن-ساۋىعى بولدى. اۋىز ادەبيەتىندە، ۇلتتىق، ويىن-ساۋىقتارىندا بۋىنى بەكىمەگەن درامانىڭ قاز تۇرىپ، جالپ ەتىپ، جاس بالاشا جەردەن تاياق جەپ جۇرگەنى كورىنەدى. مىسالى: — سينكرەسيزمنىڭ داۋىرىندە، حالىق اقىندارىنىڭ ايتىسىندا، «حان» ويىنىنداعى ەكى جاقتىڭ داۋىندا، «ايۋ» ويىنىندا، تاعى باسقالارىندا بۇگىنگى درامانىڭ ءوزى بولماعانىمەن تولىپ جاتقان ەلەمەنتتەرى بار. «بەتاشاردىڭ» وزىندە قالپىمەن ءبىر اكتىلى پەسا ءجۇر. كوكشە، تونتايلار سول زاماننىڭ دارىندى اكتەرلەرى ەدى دەسەك، قاتەلەسپەگەن بولارمىز. تورسىقتاي، مىڭجاسارلاردىڭ سارقىتىن ءىشىپ كەلىپ، جاڭا زاماننىڭ ەلەگىنەن وتكەن، بۇگىن مۇلدە الىپ جۇرگەن حالىق ارتيستەرى — قالىبەك، سەركە، ەلۋبايلار ءبىر جاعىنان جارقىراعان جاڭا بولسا، ەكىنشى جاعىنان وتكەن زاماننان قالعان اسىل مۇرا ەكەندىگىنە دە كۇمان بولماۋى كەرەك.

قازاق سوۆەت دراماسىنىڭ تامىرى جىڭىشكەلەپ بارىپ، سوۆەت داۋىرىنەن ءارى، قالىڭ حالىقتىڭ ىشىنە ەنە جاتقانىن وسى كەلتىرگەن از مىسالدىڭ ءوزى-اق دالەلدەيدى.

ەكىنشى ءداۋىر. قازاقتىڭ ساحنالىق كوركەمونەرى ءدال وسى نارەستە شاعىندا، تەك حالىقتىق قالپىندا تۇرىپ قالعان جوق. الەۋمەتتىك قوزعالىس، وزگەرىستەرمەن قارالاس ءاپى-تاپى ىلگەرى باستى. ەكىنشى تۇردە ايتقاندا، اۋىز ادەبيەتتەن جازبا ادەبيەتكە، جاداعاي دالاداعى ويىن-ساۋىقتان قالا ساحناسىنا اۋىسا باستادى. قاي دارەجەدە، قاي تۇردە، قاي مەزگىلدە اۋىسا باستادى؟ بۇل جونىندە ءبىراز ايتىپ وتۋگە تۋرا كەلەدى.

قازاقشا تۇڭعىش سپەكتاكل پالەن قالادا، پالەن جىلى قونىلىپ ەدى دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن. بۇل ءالى زەرتتەلىپ بولماعام، تاريحي دەرەكتەرمەن دالەلدەنبەگەن. ايتسە دە دولبارلاۋعا ابدەن بولادى. وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنان بۇرىن، ون جىلدار شاماسىندا، وقۋشى جاستاردىڭ، وقىعان قازاق جىگىتتەرىنىڭ اراسىندا قازاق پەسالارىنىڭ جازىلا باستاعانى، ساحناعا قويىلا باستاعانى انىق. مازمۇن جاعىن العاندا بۇل پەسالاردىڭ يدەياسىن ناداندىقپەن كۇرەسۋ،وقۋ-بىلىمگە شاقىرۋ، ايەل تەڭدىگىن، ۇلت ازاتتىعىن كوكسەۋ سياقتى حالىقتىڭ سول كەزدەگى سۇر ارمانىنا سوعىپ وتىرسا دا، ارمانعا جەتۋ جولىن كورسەتە المايتىن. الەۋمەتتىك تالاس تارتىستىڭ، ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ، سىرتىن كورسە دە ىشكى سىرىن اشىپ بەرە المايتىن. شىنىندا شيەلەنىسكەن الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ قات-قابار سىرىن اشىپ، ءجون سىلتەۋ ول كەزدەگى پەسا اۆتورلارىنىڭ قولىنان كەلمەيتىن مىندەت ەدى. بۇعان ءبىرىنشى سەبەپ: ول اۆتورلار قانشا حالىقشىلمىن دەسە دە، حالىقتان اۋلاق جاتقان.ولاردىڭ ءوزى، وي-ساناسى، قالىڭ ەلدى قاق جارىپ شىققان جوق، بەتىنەن، بيلەپ-توستەپ قالعان شاعىن توپتىڭ ىشىنەن شىققان بولاتىن. ەكىنشى سەبەپ: قازاق اۋىلىنداعى جاس كاپيتاليست كارى فەودالدى جاعاسىنان الىپ تۇرعان، قاناۋشى مەن قانالۋشى شايقاسىپ جاتقان، روسسيا پاتشاسى ۇلت باسىنا قارا شوقپارىن ءۇيىرىپ تۇرعان شاق بولاتىن. بۇنداي كەزدە تاريح كوشىنىڭ بەتىن بولجاۋ قيىن-اق ەدى. ءۇشىنشى سەبەپ: ول اۆتورلار قانشا وقىعان بولسا دا، الەۋمەتتىك جاعدايدى تانۋعا كەلگەندە مۇلدە ساۋاتسىز ەدى.

وسىلاي دەسەك تە سول كەزدەگى پەسالاردان ءومىر، شىندىق، ەل ارمانى جارىپ شىعىپ، نە توبەسى، نە جانى قىلت ەتىپ كورىنىپ كەتىپ وتىرادى. ال، ءتۇر، ساحنادا قويىلۋ ساپاسىنا كەلگەندە، ۇيرەنۋ (سامودەياتەلنوست) دارەجەسىندە عانا دەۋگە بولادى.

ەل-ەلدىڭ ءوسۋ تاريحى، اسىرەسە كوركەمونەرى ۇنەمى ءبىر جولمەن نە ءبىر قارقىنمەن وتىرماي، اقىرىن ءجۇرىپ، اينالما جولمەن كەش جەتەتىن، نەمەسە، كەش اتتانىپ، تەز ءجۇرىپ، توتە جولمەن ەرتە جەتەتىن ساپارلار بار. قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ باقىتىنا توتە جول كەزدەستى. 200 جىل ىشىندە تالاي باسپالداقتان ءوتىپ، ءوزىنىڭ كلاسسيكالىق دراماتۋرگياسىن، وعان ساي ساحناسىن قۇرىپ العان ورىس حالقى — ورىس مەكتەپتەرىندە وقىعان قازاق جاستارىنا «ءما، دايىن ۇلگى، داڭعىل جول» — دەپ تۇرعان ءتارىزدى ەدى. قازاق وقىعاندارى كەمەلىنە كەلگەن وسى دايىنعا كەزدەستى. الىستا قالعان ءيىر جولعا تۇسكەن جوق، شاماسى كەلگەنشە ۇلگىنى تۇپ-تۋرا جەتىلگەن ورىس دراماتۋرگياسىنان الدى. سوندا نە العانىن مەن ايتىپ ءوتتىم. مەيلى كوپ، مەيلى از بولسىن، ايتەۋىر وكتيابرگە دەيىن قازاق دراماسىنىڭ جەتكەن جەرى سول بولاتىن.

---