InfoHub Logo

جالپى ءتىل كەمىستىگى مەن وي ءورىسى ادەتتەگىدەي دامىعان بالالاردىڭ دىبىستىق، ماعىنالىق جاعىنا قاتىستى سويلەۋ ءتىلى قۇرامى كومپونەنتتەرىنىڭ بۇزىلۋىنان بولاتىن ءارتۇرلى كۇردەلى ءتىل كەمىستىكتەرى. جالپى ءتىل كەمىستىگىن دەفەكتولوگيا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ر.گ.ليەۆينا باستاعان عىلىمي قىزمەتكەرلەرى  50-60 جىلدارى  مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ ءتىل كەمىستىكتەرىن جان-جاقتى زەرتتەۋلەر قورىتىندىسىنىڭ ناتەجەسىن عىلىمي تۇرعىدان دالەلدەدى. دىبىستاردى بۇزىپ ايتۋىن فونەتيكالىق ەستۋ قابىلەتىنىڭ دامىماۋى. سوزدىك قورىمەن گرامماتيكالىق سويلەم  قۇرىلىسىنىڭ ارتتا قالۋى. جالپى سويلەۋ قورى مەن جالپى سويلەۋ ءتىلى دامىعان بالالاردىڭ بارلىعىنا ءتان كەمشىلىك. جالپى سويلەۋ ءتىلىنىڭ دامىماۋى الاليا، افازيا، رينولاليا، ديزارتريا سياقتى كۇردەلى سويلەۋ پاتولوگيالارىنىڭ تۇرلەرىندە بايقالۋى مۇمكىن.

سويلەۋ ءتىلى دامۋىنىڭ ءبىرىنشى دەڭگەيىنە ءتىلدىڭ مۇلدە قالىپتاسپاۋى جاتادى. بۇل دەڭگەيدەگى بالالاردىڭ كىسىمەن تىلدەسكەندە انىق بايقالاتىن ءتىل كەمىستىكتەرى مىناداي بولىپ كەلەدى: بىلدىرلاپ سويلەسەدى، جەكە ەلىكتەيدى، جەكەلەگەن زات ەسىمدىك سوزدەر مەن كۇندەلىكتى تۇرمىستا ايتىلىپ جۇرگەن ەتىستىك سوزدەردى پايدالانادى، سويلەمدى بىلدىرلاپ مۇلدە تۇسىنىكسىز ەتىپ ءۇزىپ ءۇزىپ ايتادى، سويلەمدە دىبىستار انىقتالمايدى، ءارى تۇراقسىز، قۇبىلمالى كەلەدى. ولار ايتايىن دەگەن ويىن قولدارىن ەربەڭدەتۋ ارقىلى جەتكىزلەدى، بەت اۋزىن قيساڭداتىپ ىمداپ تۇسىندىرۋگە تىرىسادى. سويلەۋ ءتىلىنىڭ بۇنداي كەمىستىكتەرى اقىل ويى كەم بالالاردا بولۋى مۇمكىن. ءبىراق تا سويلەۋ ءتىلى دامىعان ەسى دۇرىس بالالاردى اقىلىنا قاراپ سويلەۋ ءتىلى دامىعان وليگوفرەن اقىل ويى كەم بالالاردان وڭاي اجىراتۋعا بولادى.

بالانىڭ ءتىلى نەگىزىنەن  مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدە قالىپتاسادى. بۇل كەزەڭدە اعزانىڭ بارلىق  بولىكتەرى جانە جۇيەلەرى قارقىندى دامىپ، بالانىڭ دەنە جانە وي دامۋىنا قاجەتتى قوزعالىستاعى تانىم ىسكەرلىگى قالىپتاسادى. سوڭعى كەزدە بالالار اراسىندا سويلەۋ ءتىلىنىڭ بۇزىلۋى ءجيى كەزدەسەتىن قۇبىلىسقا اينالىپ باردى. سويلەۋ ءتىلى بۇزىلعان بالانىڭ بەلسەندى قوزعالۋىندا جەتىسپەۋشىلىكتەر سونىڭ ىشىندە ساۋساقتىڭ ۇساق موتوريكالارىندا  اۋىتقۋشىلىقتار بايقالادى. مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدە  قولدىڭ  ۇساق موتوريكاسى مەن قيمىل قوزعالىستارىن دامىتۋ جۇمىستارى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. ادامنىڭ باس ميىنداعى ءتىلدىڭ موتورلى ورتالىقتارىنا جاقىن ورنالاسقان. سوندىقتاني ۇساق  قول موتوريكاسىن دامىتا وتىرىپ ادامنىڭ جازۋعا ىشكى اعزاسىنا ىقپال ەتەمىز.

ساۋساق قوزعالىستارى ءارتۇرلى  قىسقا  ىرعاقتى تاقپاقتارىمەن ايتىلادى. ول ەكىگە بولىنەدى: 1)  وتىرىپ وينايتىن ساۋساق ويىندارى؛ 2)قولدىڭ نازىك بۇلشىق ەتتەرىمەن بىرگە دەنەنىڭ بارلىق مۇشەلەرى قاتىسىپ، سەكىرۋ،  ءبىر ورىندا جۇگىرۋ، قول، اياق، باس قيمىلدارى  دا بىرگە ورىندالادى.   

ءتىل كەمىستىگى بار بالالاردىڭ ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتۋدا  قولدىڭ  ساۋساق جانە بۋىندارىنا ماسساج قولددانۋدىڭدا ماڭىزى بار. ماسساج ۇلكەنگەدە كىشىگەدە قاجەت. دامۋىندا ءارتۇرلى اۋىتقۋشىلىقتار بار بالالاردىڭ ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتۋدا ءارتۇرلى ماسساج قولدانادى. ونىڭ نەگىزگىسى سىلاۋ، سيپاۋ، قىسۋ، سىلكىلەۋ، قوزعالتۋ، دىرىلدەتۋ ارقىلى بوساڭسىتۋ جانە قاتايتۋ ماسساجدارى.

جالپى ءتىل كەمىستىگى بار بالالاردىڭ ۇساق قول موتوريكاسىن  دامىتۋدا، سونداي اق ءارتۇرلى  جۇمساق كونسترۋكتورلاردى قۇراستىرۋ، مونشاقتى جىپكە ءتىزۋ، باۋ بايلاۋ قولدانىلادى.

قازىرگى ۋاقىتتا ديسلاليا دەگەنىمىز  ەستۋ قابىلەتى دۇرىس جانە سويلەۋ ءتىلى اپپاراتىنىڭ يننەرۆاسياسى ساقتالعان قالپىندا سويلەۋ تىلىندەگى دىبىستاردىڭ ايتىلۋىنىڭ بۇزىلۋى.        

سويلەۋ تىلىندە ايتىلۋى بۇزىلعان دىبىستاردىڭ مولشەرى بويىنشا ديسلاليا قاراپايىم  جانە كۇردەلى  بولىپ بولىنەدى. ەگەر سويلەۋ ءتىلىنىڭ ايتىلۋىندا  بۇزىلعان دىبىستاردىڭ سانى تورتكە دەيىن بولسا، ونى قاراپايىم، ال ودان كوپ بولسا كۇردەلى ديسلاليا دەيدى.

---