InfoHub Logo

ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «تانىم»، «شىعارماشىلىق»
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتتىڭ ءتۇرى: ەكولوگيا، جاپسىرۋ، ءتىل دامىتۋ
تاقىرىبى: «سۋ استى پاتشالىعىنا ساياحات»
ماقساتى: سۋدىڭ قانداي بولاتىنىمەن، بالالارعا بالىق، سۋ استى تىرشىلىگى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ويلاۋعا، ەستە ساقتاۋعا ۇيرەتۋ. تاجىريبەلىك جۇمىس بارىسىندا باقىلاۋ، زەرتتەۋ. داستۇردەن تىس بەينەلەۋ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، ۇساق قول موتوريكاسىن جاتتىقتىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ. بالالاردىڭ بەينەلەۋگە قىزىعۋشىلىعىن، تابيعاتقا دەگەن ەستەتيكالىق جانە قامقورلىق سەزىمىن تاربيەلەۋ.

قوستىلدىلىك كومپانەنت: سۋ - ۆودا، بالىق – رىبا، عالامشار - گلوبۋس
ءىس - ارەكەت كەزەڭدەرى تاربيەشىنىڭ ءىس - ارەكەتى بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتى
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەزەڭى - بالالار، ءبىزدىڭ توپقا قوناقتار كەلدى، ءوزىمىزدىڭ ادەپتى ۇعىمتال بالالار ەكەنىمىزدى كورسەتەيىك.
دوڭگەلەنىپ تۇرايىق،
شەڭبەردى ءبىز قۇرايىق.
قول ۇستاسىپ ءبارىمىز
اقتىلەكتى جولدايىق!
- الەمدە نۇر تىنىشتىق،
ءاربىر بەيبىت كۇن ىستىق.
قايىرلى تاڭ قوناقتار،
قايىرلى كۇن دوستارىم!

تامشى قىز كىرەدى: سالەمەتسىزدەر مە، بالالار! مەن تامشى قىزبىن مەن سەندەردى «سۋ استى پاتشالىعىنا» ساياحاتقا شاقىرامىن. جانە دە، مەن وزىممەن بىرگە سيقىرلى ساندىقتى اكەلدىم، بۇگىن نە تۋرالى بىلگىلەرىڭ كەلسە، جۇمباقتىڭ شەشىمىنەن بىلە الاسىڭدار.
1. سۋدا وسەدى، ونەدى، سىرتقا شىقسا ولەدى.
بالىق - رىبا
2. جىلت - جىلت ەتكەن، جىلعادان وتكەن.
سۋ - ۆودا
بالالار ورىندارىنان تۇرادى.
سالەمدەسەدى.
بالالار سوزدەردى ايتىپ، قيمىلمەن كورسەتەدى.
امانداسادى.
ول – بالىق.
ول – سۋ.
قايتالايدى.
ۇيىمداستىرۋشىلىق ىزدەنىس كەزەڭى - جارايسىڭدار، سونىمەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى تاقىرىبىمىز «سۋ استى پاتشالىعىنا ساياحات».
- ەندەشە، كەمەمىزگە وتىرىپ، اندەتىپ جەتەيىك.
ءان: «ءبىز باقىتتى بالامىز»
- بالالار، سەندەر باسقا تاڭعاجايىپ ورتادا بولعىلارىڭ كەلە مە؟
(مىسالى: مۋلتفيلمدە نەمەسە اسپانداعى ايدا نەمەسە سۋ استى الەمىندە)
قانە، ءبارىمىز كوزىمىزدى جۇمايىق.
ءبىز قاي جەرگە كەلدىك؟
- يا، سۋ استى پاتشالىعىنا كەلدىك. سلايدپەن جۇمىس. «سۋدا مەكەندەيتىندەر»
تەڭىز وتە ۇلكەن بولعاندىقتان، وندا كوپ ءتۇرلى بالىقتار بار. ولار تەڭىز استىنداعى بالدىرلارمەن، سۋ استى شوپتەرىمەن، تەڭىزدىڭ ۇساق جاندىكتەرىمەن قورەكتەنەدى. ۇساق بالىقتار توپتاسىپ جۇزەدى. سونىمەن قاتار تەڭىزدە جىرتقىش بالىقتار دا بار، ولار ۇساق بالىقتارمەن قورەكتەنەدى.
جەر بەتىندەگى ەڭ كوپ تاراعان زات - سۋ. بالالار، ءبىز كۇندەلىكتى ومىردە سۋدى كوپ پايدالانامىز. ءبىز سۋدى ىشەمىز، سۋدىڭ كومەگىمەن گۇلدەر، اعاشتار جايقالىپ وسەدى، كۇندەلىكتى تاماقتارىمىزعا دا سۋ قوسامىز. سۋسىز ءومىر بولمايدى. سونىمەن قاتار، ءورت سوندىرۋگە پايدالانامىز.
- بالالار، بۇگىن مەنىڭ قولىمداعى فيشكالار ارقىلى، ءوز قالاۋلارىڭمەن تاڭداپ، ورتالىقتارعا بولىنەسىزدەر.
عىلىم ورتالىعىندا – سۋدىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى تولىعىراق بىلەمىز سەندەرمەن جۇمىستاناتىن مەن، اسەل ماقسوت قىزى.
ونەر ورتالىعىندا – سۋ استى الەمىن ءتۇرلى زاتتار ارقىلى بەينەلەيمىز، ال سىزدەرمەن جۇمىستاناتىن تامشى قىز – نازگۇل ساميعوللا قىزى.
عىلىمي ورتالىق.
- بالالار، عىلىم ورتالىعىنا قوش كەلدىڭىزدەر!

سۋ جۇرگىزەر تىرشىلىكتىڭ تامىرىن،
سۋ جوق بولسا تىرشىلىك بولماس باۋىرىم،
سۋدىڭ بىزدەر بىلە تۇرا ماڭىزىن
كوپ بولعان سوڭ ۇمىتامىز ءقادىرىن.

- ولەڭ نە تۋرالى؟
- سۋ كىمگە جانە نە ءۇشىن قاجەت؟
- ەگەر سۋ بولماسا نە بولۋشى ەدى؟
سۋ – تىرشىلىك نەگىزى. بالالار، مىنا مەنىڭ قولىمدا عالامشار بار. عالامشاردىڭ ورىسشاسى – گلوبۋس. عالامشار – جەردىڭ ماكەتى. ول قانداي دەنەگە ۇقسايدى؟
- عالامشاردا قانداي ءتۇس كوپ؟
ءان ايتادى
ءجاي اۋەنمەن بالالار كوزدەرىن اشادى.
سۋ استى الەمىنە كەلگەندەرىن ايتادى.
بالالار ءوز قالاۋلارى بويىنشا بەلسەندىلىك ورتالىقتارىنا بولىنەدى.
- ولەڭ سۋ تۋرالى.
- سۋ ادامعا جانە جانۋارلارعا، وسىمدىكتەرگە كەرەك.
ەگەر سۋ بولماسا ءبارى ولەدى.
بالالاردىڭ جاۋابى.
- شار.
- كوك ءتۇس كوپ.
كوك ءتۇس سۋدىڭ وزەننىڭ، كولدىڭ، مۇحيتتىڭ، تەڭىزدەردىڭ ءتۇسى.
- بالالار، نەشە مۇحيت بار؟
جەر شارىن قاراۋ. كوك ءتۇسى ول ءبارى سۋ: مۇحيتتار، وزەندەر، كولدەر. سۋدا ۋلى زات پەن تۇز كوپ. تۇزدى سۋدى ىشۋگە بولا ما؟
ال سۋدىڭ قاسيەتتەرىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىز سۋدى زەرتتەپ كورەيىك.
1 - تاجىريبە: سۋدىڭ ءتۇسى بار ما؟
بالالاردىڭ الدىندا ەكى شىنى ىدىس تۇرادى، بىرەۋىنە سۋ، ال ەكىنشىسىنە ءسۇت قۇيىلعان. ەكى،
ىدىسقا دا قاسىق سالىپ، قايسىسىنان كورىنەتىنىن، قايسىسىنان كورىنبەيتىنىن باقىلايدى.
- يا، بالالار «سۋ ءمولدىر». سۋدىڭ ءتۇسىن تەك بوياۋلار ارقىلى وزگەرتۋگە بولادى. ونى سىزدەر سۋرەت وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىندە كورىپ جۇرسىڭدەر.
2 - تاجىريبە: سۋدىڭ ءپىشىنى بولا ما؟
سۋدى ءبىر ىدىستان ءپىشىنى باسقا ىدىسقا قۇيۋ. نە وزگەردى؟
3 - تاجىريبە: سۋدىڭ ءيىسى بولا ما؟
بالالار سۋدى يىسكەپ كورەدى، سۋدىڭ ءيىسىنىڭ جوق ەكەنىن سەزىنەدى. ليمون قوسىلعان سۋدى يىسكەۋ.
4 - تاجىريبە: مۇز – قاتتى سۋ.
بالالار ىدىسقا سالىنعان مۇزدىڭ ەرىگەنىن باقىلايدى.
5 - تاجىريبە: سۋ سۇيىق، سوندىقتان اعادى.
بالالارعا ستاقانداعى سۋدى ەكىنشى بوس ستاقانعا توكپەي - شاشپاي قۇيۋدى ۇسىنامىز. سۋ اعا ما؟ نەلىكتەن؟ ويتكەنى ول سۇيىق. ەگەر ول سۇيىق بولماسا وزەندەردەن، كراننان اعا الماس ەدى.
6 - تاجىريبە: سۋدا كەيبىر زاتتار ەريدى، كەيبىر زاتتار ەرىمەيدى.
سۋى بار ەكى ستاقان الىپ بىرەۋىنە قۇم سالىپ، قاسىقپەن ارالاستىرىپ كورەدى.
قۇم ەرىدى مە؟
ەكىنشى ستاقانعا قانتتى سالامىز، نە وزگەردى؟ قاي ستاقانداعى ەرىدى؟

- بالالار، بىزدەر سۋدىڭ ءارتۇرلى قاسيەتتەرى بار ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك، سونىمەن قايتالاپ جىبەرەيىكشى، سۋدىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟

باعالاۋ: كوڭىلدى - كوڭىلسىز تامشىلار.

سەرگىتۋ ءساتى: سىلدىر، سىلدىر سۋ،
سىلدىر سۋعا بەتىڭدى جۋ.
جۋىنساڭ سەن ءاردايىم،
اپپاق بەتىڭ، ماڭدايىڭ

4 مۇحيت بار. اتلانت مۇحيتى، ءۇندى مۇحيتى، تىنىق مۇحيتى، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتى.
جوق، بولمايدى.
سۋى بار ىدىستان قاسىقتى كورۋگە بولادى، ال ءسۇت تۇرعان ىدىستان قاسىق كورىنبەيدى.
سۋدىڭ ءپىشىن جوق، ول ىدىستىڭ ءپىشىنىن الادى.
مۇز، قار – بۇل دا سۋ.
سۋ - سۇيىق.
قۇم ەرىمەيدى، ال قانت ەريدى.
سۋدىڭ ناقتى ءپىشىنى بولمايدى. سۋدىڭ ءتۇسى جوق. ول ءتۇسسىز.
سۋ - ءمولدىر. سۋدىڭ ءدامى جوق. سۋدىڭ ءيىسى جوق. سۋ - سۇيىق. ول اعادى.
بالالار سوزدەردى ايتىپ، قيمىلمەن قايتالايدى.

ونەر ورتالىعى.
- بالالار، ونەر ورتالىعىڭا قوش كەلدىڭىزدەر!
تازا بولساڭ سۋداي بول،
ءبارىن جۋىپ كەتىرگەن.
جاقسى بولساڭ جەردەي بول،
سۋ بار جەردە ىرىس بار،
ۇستاپ بالىق جەيسىڭ
ءبارىمىزدى وسىرگەن.
سۋمەن سۋارىپ وسىرگەن
اق بيدايدىڭ نانىن جەيسىڭ.
- ولەڭ نە تۋرالى ايتىلعان؟

- بالالار، بۇگىن ءبىز سۋ استىنداعى تىرشىلىكتى ءارتۇرلى قاجەتسىز ماتەريالداردى پايدالانىپ بەينەلەپ كورەيىك.
سەندەر بىلەسىڭدەر تەڭىز وتە تەرەڭ بولادى، ونىڭ ەڭ استىندا ءار ءتۇرلى ۇساق تاستار بولادى. ولار ءار ءتۇرلى كولەمدە بولادى (دوڭگەلەك، سوپاقشا، ۇلكەن، كىشكەنتاي)
سودان كەيىن سۋ استىندا وسەتىن شوپتەر، بالدىرلار بولادى. ولار دا ۇزىن، قىسقا، يرەك، ءتۇزۋ بولىپ كەلەدى.
كەلەسى كەزەكتە وسى شوپتەر اراسىندا جۇرگەن بالىقتاردى ورنالاستىرامىز.
(جۇمىس بارىسىندا بالالار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
- بالىقتار تۋرالى نە بىلەمىز؟

قانداي بالىق تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
بالىقتىڭ قۇرىلىسى قانداي؟
بىزدە قانداي وزەن بار؟
الدارىنداعى ماتەريالداردى پايدالانىپ جۇمىستانۋ. ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ.

قالاي بالالار سەندەرگە جۇمىستارىن ۇنادى ما؟
باعالاۋ: «ەڭ ادەمى بالىق»
تامشى قىز: مەن سەندەرگە ديداكتيكالىق ويىن اكەلدىم وينايمىز با؟
د/ويىن: «جاقسى - جامان» /ەكى ورتالىقتاعى بالالار/
ءبىرىنشى توپ «سۋ - جاقسى. نەگە؟»
ەكىنشى توپ: «سۋ - جامان. نەگە؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى
جاقسى - سۋدى ىشەمىز، جۋىنامىز، شىنىعامىز، تاماققا كەرەك، ىدىس، ويىنشىق،
كيىمدەردى جۋامىز، گۇلدەرگە، وسىمدىكتەرگە قۇيامىز، قۇستار مەكەندەيدى، بالىقتارعا كەرەك....

- سۋ، بالىق تۋرالى.....
- بالىقتار سۋدا جۇزەدى.
شورتان، سازان، شاباقتار.....
بالىقتىڭ دەنەسى، قۇيرىعى، جۇزبە قاناتتارى، كوزى، اۋزى بار.
جايىق وزەنى.
بالالار ءبىر بىرىنە كومەكتەسىپ ۇجىمدىق جۇمىس جاسايدى.
بالالاردىڭ جاۋابى.
ويىنعا قاتىسادى.
جامان: مۇزداي سۋدى ىشسەڭ اۋرىپ قالاسىڭ، ىسسى سۋعا كۇيىپ قالاسىڭ، سۋعا تايىپ قۇلاساڭ جاراقاتتاناسىڭ، باتىپ كەتەسىڭ، سۋ تاسقىنى بولادى، ۇيلەردى قۇلاتادى...
- بالالار، سەندەر بىلەسىڭدەر سۋ استىندا نەلەر تىرشىلىك ەتەدى ەكەن؟
بالىق - رىبا
بالىق ونىمدەرى كوزگە پايدالى. ميدى جەتىلدىرەدى.
جۇرەكتىڭ جۇمىسىن جاقسارتادى. تۇماۋ جانە جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعايدى. قان كوبەيتەدى.

اۋەنمەن سەرگىتۋ ءساتىن ورىنداۋ.
قايتالايدى، تىڭدايدى.
بالالار قۋانىپ بيلەيدى.
ءىس - ارەكەت باقىلاۋ كەزەڭى سۋ تۋرالى قانداي ماقال - ماتەلدەر بىلەسىڭدەر؟
سۋ تۋرالى تىيىم سوزدەر ايتۋ.

- بالالار، ءبىز قانداي ورتالىقتاردا جۇمىس جاسادىق؟
بۇگىنگى وقۋ ءىس ارەكەتىنەن نە بىلدىك؟
سۋدى قانداي تۇسپەن بەلگىلەيمىز؟
سۋدىڭ قانداي پايداسى بار؟
سۋدان شىرىن جاسايدى. ءارتۇرلى سۋسىندار جاسايدى.
بالالارعا سۋسىن سىيلاۋ. الدىمەن قوناقتارمەن قوشتاسىپ الايىق. بارلىقتارىڭ جاقسى قاتىستىڭدار. كولدىڭ كوركى – قۇراق،
تاۋدىڭ كوركى – بۇلاق.
سۋ اناسى - بۇلاق،
ءسوز اناسى – قۇلاق.
سۋدىڭ دا سۇراۋى بار.
سۋسىز ءومىر جوق، وتسىز تەمىر جوق.
سۋ ىشكەن قۇدىعىڭا تۇكىرمە.
ءبىر تامشى سۋ جەرگە پايدا.
سۋعا دارەت سىندىرما،
كىر سۋدى باسپا.

سۋ ءتۇسسىز.
تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ بارىنە سۋ اۋاداي قاجەت.

كۇتىلەتىن ناتيجە:
نەنى بىلەدى: سۋدىڭ ۇنەمدى پايدالانۋدىڭ ەرەجەلەرىن، سۋ جايىندا ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەردى، سۋ استى تىرشىلىگى تۋرالى، داستۇردەن تىس ادىستەردى قولدانۋدى
قانداي تۇسىنىكتەر يگەردى: سۋدىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن، ونى قورعاۋدى، سۋ استى تىرشىلىگىن، سۋدىڭ قاسيەتتەرىن، بالىق تۇرلەرىن
مەڭگەرگەن داعدىلارى مەن ىسكەرلىكتەرى: تابيعاتتىڭ سۋ استىنداعى سۇلۋلىعىن، قاجەتسىز ماتەريالداردى قاجەتىنە قاراي پايدالانۋدى