سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «ارىستان مەن تىشقان» (مىسال)
ادەبيەتتىك وقۋ 4 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «ارىستان مەن تىشقان» (مىسال)
ساباقتىڭ ماقساتى: مىسال مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- اۋىزشا، ديالوگتى سويلەۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ؛
- سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- قويىلعان ماسەلەگە ناقتى ءوز سوزىمەن ەركىن جاۋاپ بەرۋگە ۇيرەنۋ؛
قولدانىلعان مودۋل: «ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا تاسىلدەر»، «وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس ءبىلىم بەرۋ جانە وقىتۋ»، «سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ»، اكت.
ءادىس - تاسىلدەرى: وي قوزعاۋ، مەنتالدى كارتا، ديالوگتى وقىتۋ، وي تۇيىندەۋ، ۆەنن دياگرامماسى، توپپەن جۇمىس
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلارمەن جىلى امانداسۋ. شاعىن ءۇش توپقا ءبولۋ.
بىلەم دەمە بالام،
بىلمەيتىنىڭ كوپ شىعار.
ءبارىن بىلگەن ادام،
دۇنيەدە جوق شىعار.
ش. ءۋاليحانوۆ «ابىلاي حان»
I توپ.
1. قازاق جەرىنە كىمدەر شابۋىل جاسادى؟
2. حالىق نەدەن قاتتى قينالدى؟
3. 1730 ج. شابۋىل جاساعان جوڭعار قونتايشىسى كىم؟ ماقساتى نە ەدى؟
II توپ.
1. ابىلاي كىم؟
2. نەگە قازاق حالقى ابىلايعا سەنەدى؟
3. قالدان سەرەن قايتىس بولعان سوڭعى جاعدايدى ايت.
III توپ.
1. ابىلاي وسيەتىندە كىمنەن بايلانىستى ۇزبەۋ كەرەك دەدى؟
2. ابىلايدىڭ دەنەسى قايدا جەرلەندى؟
3. حالقى ابىلايدى نەگە ءپىر تۇتتى؟
ءماتىندى وسى جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەۋ.
سونىمەن بالالار، ابىلاي حان قانداي ادام ەكەن؟
ەندەشە ءبىزدىڭ دە بويىمىزدان وسىنداي جاقسى قاسيەتتەر بايقالسىن.
جۇمباق
ايبارلى سۇسى بار،
قانجارداي تiسi بار.
تۇلا بويىندا
تاسىعان كۇشi بار،
كۇجiرەيگەن جالدى،
بiلسەڭ ايت بۇل اڭدى؟ (ارىستان)
ءۇي iشiن ارالاپ،
تۇندە كوپ جورتادى.
قاپتاردى جارىپ،
مىسىقتان قورقادى. (تىشقان)
ولاي بولسا، بۇگىن
س. تورايعىروۆتىڭ «ارىستان مەن تىشقان» دەگەن مىسال ولەڭىمەن تانىسامىز.
مىسال دەپ نەنى ايتامىز؟
مىسال - ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كولەمدى شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، بالىق، وسىمدىك، كەيدە وقيعاعا ادام دا قاتىستىرىلادى.
- قانە، بالالار، س. تورايعىروۆ تۋرالى مالىمەتتەر جيناقتادىق. ولاي بولسا، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
س. تورايعىروۆ كىم؟
ا) س. تورايعىروۆ تۋرالى تولىقتىرۋ.
ب) سىزباعا ءتۇسىرۋ
- س. تورايعىروۆ (1893 - 1920) قازىرگى پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاق ادەبيەتىنىڭ اسا كورنەكتى وكىلى، اقىن، جازۋشى، ءارى پەداگوگ. جاستاردى وقۋعا ۇندەگەن «نەگە جاسايمىن»، «شاكىرت ويى»، ت. ب. ولەڭدەردىڭ، «قامار سۇلۋ»، ت. ب. كوركەم شىعارمالاردىڭ يەسى.
- ال، بالالار، بۇگىنگى تاقىرىبىمىز «ارىستان مەن تىشقان» دەپ اتالادى.
«ارىستان مەن تىشقان»
ا) وقۋشىنىڭ وقۋى (وقۋشىلار قارىنداشپەن اۆتور، ارىستان، تىشقان سوزدەرىن ءبولىپ وتىرادى).
ۆ) سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
سەيىل قۇرۋ – قىدىرۋ، بويىن جازۋ.
زيان – زالال، زاقىم
ازات قىل – ەركىندىككە جىبەر، بوسات.
- ءماتىن شىعارمانىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
مىسال
مىسال - ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كولەمدى شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، بالىق، وسىمدىك، كەيدە وقيعاعا ادام دا قاتىستىرىلادى.
ءا) قاراپايىم سوزبەن مازمۇنىڭ ايتقىزۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ رولدەرگە ءبولىپ وقۋى (بەتپەردە كيىپ).
مىناۋ مەنىڭ جۇرەگىم،
ءبارى وسىدان باستالعان.
مىناۋ باسىم اقىلدى،
ءبارىن وسى باسقارعان.
مىناۋ مەنىڭ وڭ قولىم
مىناۋ مەنىڭ سول قولىم
بارلىق ءىستى اتقارعان.
1 توپ. مىسالدان ادامداردىڭ بويىنداعى قانداي مىنەز - قۇلىقتار بايقالادى؟
ارىستاننىڭ سوزىنەن ونىڭ قانداي مىنەز - قۇلقىن بايقاۋعا بولادى؟
2 توپ. ءبىر شۋماق ولەڭ جاز.
3 توپ. مىسالدى بولىكتەرگە ءبول. ات قوي. (تىشقاننىڭ ويناقتاۋى. ارىستاننىڭ (كوڭىلشەكتىگى) مەيرىمدىلىگى. تىشقاننىڭ ارىستاندى قۇتقارۋى.). ارى قاراي نە بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
قانە، ەندەشە بالالار، ايتا قويىڭدارشى، ارىستان مەن تىشقاننىڭ ايىرماشىلىعىن سالىستىرىڭدارشى، ەكەۋىنە مىنەزدەمە بەرىڭدەر. ەكەۋى دە اڭ.
I توپ. ارىستانعا مىنەزدەمە بەرەيىك.
II توپ. تىشقانعا مىنەزدەمە بەرۋ.
III توپ.
مىسال مازمۇنىنا سايكەس ماقال – ماتەل ايت.(ءالدى - ءالسىز تۋرالى ماعىناسىن ءتۇسىندىر)
شىعارمانى ۆيدەو ارقىلى وقۋشىلارعا كورسەتۋ.
- مىسالداعى وقيعا نەلەر اراسىندا بولعان؟
- ارىستان تىشقاندى نە ءۇشىن ولتىرمەك بولدى؟
- تىشقان ارىستانعا بەرگەن ۋادەسىن قالاي ورىندادى؟
- بالالار، بۇگىن ءبىز كىمنىڭ شىعارماسىمەن تانىستىق؟
- ءماتىن ۇنادى ما؟
- ءماتىن شىعارمانىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
- ادامدار قاتتى قىسىلعان ۋاقىتتا قانداي كومەك بەرۋ كەرەك؟
- وسى مىسالدان قانداي ساباق الدىڭدار؟
ءتۇيىن
ۇلكەن ساباق تۇيگەنىمىز مىسالدان –
ناعىز دۇشپان ارتىق جامان دوسىڭنان.
تىعىرىققا تىرەلەر كۇن تۋعاندا
ارىستان دا كومەك سۇرار تىشقاننان!
ارىستان مەن تىشقان مانەرلەپ وقۋ.
مىسالداعى ارىستان مەن تىشقان ارەكەتىنەن ادامنىڭ قانداي قاسيەتتەرىن اڭعارۋعا بولاتىنىن كەستەگە جازىپ شىق.
ۇيگە تاپسىرما
ءوزىن – ءوزى باعالاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «ارىستان مەن تىشقان» (مىسال)
ساباقتىڭ ماقساتى: مىسال مازمۇنىمەن تانىستىرا وتىرىپ، نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
- وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- اۋىزشا، ديالوگتى سويلەۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ؛
- سىني ويلاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- قويىلعان ماسەلەگە ناقتى ءوز سوزىمەن ەركىن جاۋاپ بەرۋگە ۇيرەنۋ؛
قولدانىلعان مودۋل: «ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا تاسىلدەر»، «وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس ءبىلىم بەرۋ جانە وقىتۋ»، «سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ»، اكت.
ءادىس - تاسىلدەرى: وي قوزعاۋ، مەنتالدى كارتا، ديالوگتى وقىتۋ، وي تۇيىندەۋ، ۆەنن دياگرامماسى، توپپەن جۇمىس
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلارمەن جىلى امانداسۋ. شاعىن ءۇش توپقا ءبولۋ.
بىلەم دەمە بالام،
بىلمەيتىنىڭ كوپ شىعار.
ءبارىن بىلگەن ادام،
دۇنيەدە جوق شىعار.
ش. ءۋاليحانوۆ «ابىلاي حان»
I توپ.
1. قازاق جەرىنە كىمدەر شابۋىل جاسادى؟
2. حالىق نەدەن قاتتى قينالدى؟
3. 1730 ج. شابۋىل جاساعان جوڭعار قونتايشىسى كىم؟ ماقساتى نە ەدى؟
II توپ.
1. ابىلاي كىم؟
2. نەگە قازاق حالقى ابىلايعا سەنەدى؟
3. قالدان سەرەن قايتىس بولعان سوڭعى جاعدايدى ايت.
III توپ.
1. ابىلاي وسيەتىندە كىمنەن بايلانىستى ۇزبەۋ كەرەك دەدى؟
2. ابىلايدىڭ دەنەسى قايدا جەرلەندى؟
3. حالقى ابىلايدى نەگە ءپىر تۇتتى؟
ءماتىندى وسى جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەۋ.
سونىمەن بالالار، ابىلاي حان قانداي ادام ەكەن؟
ەندەشە ءبىزدىڭ دە بويىمىزدان وسىنداي جاقسى قاسيەتتەر بايقالسىن.
جۇمباق
ايبارلى سۇسى بار،
قانجارداي تiسi بار.
تۇلا بويىندا
تاسىعان كۇشi بار،
كۇجiرەيگەن جالدى،
بiلسەڭ ايت بۇل اڭدى؟ (ارىستان)
ءۇي iشiن ارالاپ،
تۇندە كوپ جورتادى.
قاپتاردى جارىپ،
مىسىقتان قورقادى. (تىشقان)
ولاي بولسا، بۇگىن
س. تورايعىروۆتىڭ «ارىستان مەن تىشقان» دەگەن مىسال ولەڭىمەن تانىسامىز.
مىسال دەپ نەنى ايتامىز؟
مىسال - ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كولەمدى شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، بالىق، وسىمدىك، كەيدە وقيعاعا ادام دا قاتىستىرىلادى.
- قانە، بالالار، س. تورايعىروۆ تۋرالى مالىمەتتەر جيناقتادىق. ولاي بولسا، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
س. تورايعىروۆ كىم؟
ا) س. تورايعىروۆ تۋرالى تولىقتىرۋ.
ب) سىزباعا ءتۇسىرۋ
- س. تورايعىروۆ (1893 - 1920) قازىرگى پاۆلودار وبلىسى، باياناۋىل اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاق ادەبيەتىنىڭ اسا كورنەكتى وكىلى، اقىن، جازۋشى، ءارى پەداگوگ. جاستاردى وقۋعا ۇندەگەن «نەگە جاسايمىن»، «شاكىرت ويى»، ت. ب. ولەڭدەردىڭ، «قامار سۇلۋ»، ت. ب. كوركەم شىعارمالاردىڭ يەسى.
- ال، بالالار، بۇگىنگى تاقىرىبىمىز «ارىستان مەن تىشقان» دەپ اتالادى.
«ارىستان مەن تىشقان»
ا) وقۋشىنىڭ وقۋى (وقۋشىلار قارىنداشپەن اۆتور، ارىستان، تىشقان سوزدەرىن ءبولىپ وتىرادى).
ۆ) سوزدىك جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
سەيىل قۇرۋ – قىدىرۋ، بويىن جازۋ.
زيان – زالال، زاقىم
ازات قىل – ەركىندىككە جىبەر، بوسات.
- ءماتىن شىعارمانىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
مىسال
مىسال - ايتىلاتىن ونەگەلى ويدى تۇسپالداپ جەتكىزەتىن، كولەمدى شىعارما. مىسالدىڭ تاقىرىبى سان الۋان، كەيىپكەرلەرى اڭ، قۇس، بالىق، وسىمدىك، كەيدە وقيعاعا ادام دا قاتىستىرىلادى.
ءا) قاراپايىم سوزبەن مازمۇنىڭ ايتقىزۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ رولدەرگە ءبولىپ وقۋى (بەتپەردە كيىپ).
مىناۋ مەنىڭ جۇرەگىم،
ءبارى وسىدان باستالعان.
مىناۋ باسىم اقىلدى،
ءبارىن وسى باسقارعان.
مىناۋ مەنىڭ وڭ قولىم
مىناۋ مەنىڭ سول قولىم
بارلىق ءىستى اتقارعان.
1 توپ. مىسالدان ادامداردىڭ بويىنداعى قانداي مىنەز - قۇلىقتار بايقالادى؟
ارىستاننىڭ سوزىنەن ونىڭ قانداي مىنەز - قۇلقىن بايقاۋعا بولادى؟
2 توپ. ءبىر شۋماق ولەڭ جاز.
3 توپ. مىسالدى بولىكتەرگە ءبول. ات قوي. (تىشقاننىڭ ويناقتاۋى. ارىستاننىڭ (كوڭىلشەكتىگى) مەيرىمدىلىگى. تىشقاننىڭ ارىستاندى قۇتقارۋى.). ارى قاراي نە بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
قانە، ەندەشە بالالار، ايتا قويىڭدارشى، ارىستان مەن تىشقاننىڭ ايىرماشىلىعىن سالىستىرىڭدارشى، ەكەۋىنە مىنەزدەمە بەرىڭدەر. ەكەۋى دە اڭ.
I توپ. ارىستانعا مىنەزدەمە بەرەيىك.
II توپ. تىشقانعا مىنەزدەمە بەرۋ.
III توپ.
مىسال مازمۇنىنا سايكەس ماقال – ماتەل ايت.(ءالدى - ءالسىز تۋرالى ماعىناسىن ءتۇسىندىر)
شىعارمانى ۆيدەو ارقىلى وقۋشىلارعا كورسەتۋ.
- مىسالداعى وقيعا نەلەر اراسىندا بولعان؟
- ارىستان تىشقاندى نە ءۇشىن ولتىرمەك بولدى؟
- تىشقان ارىستانعا بەرگەن ۋادەسىن قالاي ورىندادى؟
- بالالار، بۇگىن ءبىز كىمنىڭ شىعارماسىمەن تانىستىق؟
- ءماتىن ۇنادى ما؟
- ءماتىن شىعارمانىڭ قاي تۇرىنە جاتادى؟
- ادامدار قاتتى قىسىلعان ۋاقىتتا قانداي كومەك بەرۋ كەرەك؟
- وسى مىسالدان قانداي ساباق الدىڭدار؟
ءتۇيىن
ۇلكەن ساباق تۇيگەنىمىز مىسالدان –
ناعىز دۇشپان ارتىق جامان دوسىڭنان.
تىعىرىققا تىرەلەر كۇن تۋعاندا
ارىستان دا كومەك سۇرار تىشقاننان!
ارىستان مەن تىشقان مانەرلەپ وقۋ.
مىسالداعى ارىستان مەن تىشقان ارەكەتىنەن ادامنىڭ قانداي قاسيەتتەرىن اڭعارۋعا بولاتىنىن كەستەگە جازىپ شىق.
ۇيگە تاپسىرما
ءوزىن – ءوزى باعالاۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: WordPad ماتىندىك رەداكتورىنىڭ ينتەرفەيسى.
