InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر ۇلكەن باي بولىپتى. ول باي شالدىڭ ەكى كوزى سوقىر ەكەن. بالاسى جاس ەكەن. ءبىر كۇنى باسقا بايلاردىڭ بالالارى مال ايداپ دۇنيەلىك اكەلۋگە ءبىر شاھارعا جۇرمەك بولىپ دايىندالىپتى. سولاردىڭ دايىندىعىن ەستىگەن سوقىر شال وتىرىپ قاتتى كۇرسىنىپتى. سول كەزدە قاسىندا وتىرعان بالاسى: «اكە، نەگە كۇرسىندىڭىز؟» – دەپ سۇراق قويادى. سول كەزدە اكەسى:

— بالام، سەنىڭ جاستىعىڭ ەسىمە ءتۇسىپ وتىر، سەن ەرەسەك بولساڭ وسى بالالارمەن بىرگە سوندا بارىپ كەلەر ەدىڭ عوي، – دەپتى. اكەسىنە ءسوزىن اياقتاتپاستان، بالاسى:

— اكە، مەن بارام، مال ءبولىپ بەر، – دەپ مازاسىن الىپتى. بالاسى اكەسىنىڭ مازاسىن الىپ بولماعان سوڭ، اكەسى: «بارساڭ بار، بالام، ءبىراق تا وزىڭە ءتيىستى جولداس ىزدە. ول جولداستىڭ اقىسىن تولەرمىز. ال جولداس ىزدەپ، تاپقان جولداسىڭدى ۇيگە ەرتىپ كەلە جاتقاندا، اۋىلعا جاقىنداعاندا ول اكەلە جاتقان جولداسىڭا بىلاي دە: «ءبىزدىڭ ءۇي اناۋ تۇرعان. ءسىز جۇرە بەرىڭىز، مەن الدىندا جاتقان مالدى قايىرىپ بارايىن دە». سول كەزدە ساعان قاراماي ۇيگە كەلسە، ول ادام ساعان جولداس بولا المايدى»، – دەپتى.

بالاسى:

— جارايدى، – دەپ جولداس ىزدەۋگە كىرىسەدى. اتقا ءمىنىپ جولداس ىزدەپ كەلە جاتسا، ءبىر ادام كەزدەسىپتى. سول اداممەن سويلەسىپ جولداس ەتۋگە كەلىسىپ، ۇيىنە الىپ جۇرەدى. ءسويتىپ مالىنىڭ شەتىنە كەلگەندە اكەسىنىڭ ايتقانى ەسىندە بار، بالا:

— قاريا، ءسىز جۇرە بەرىڭىز. ءبىزدىڭ ءۇي اناۋ تۇرعان. مەن مىنا مالدى قايىرىپ بارايىن، – دەپتى. سول كەزدە ول جولداسى تۋرا تارتىپ ۇيىنە كەتىپتى. ءسويتىپ بالا دا كەلەدى.

ەرتەسىنە ول كىسىنىڭ الىپ كەلگەن ايىبىن تولەپ قايتارىپتى. مىنە، بالا تاعى جولداس ىزدەپ جولعا شىعادى. ءسويتىپ ول كەلە جاتسا، الدىندا ءبىر بالا كوتەرگەن جاس ايەل جىلاپ كەلە جاتىر ەكەن. ونىڭ ارتىنان ءبىر سارت كەلەدى، يىعىندا كەتپەنى بار. مىنە بۇل بالا ولاردى توقتاتىپ: «بۇل نەندەي ۋاقيعا، ءسىز نەگە جىلايسىز؟» – دەپتى. سول كەزدە ايەل:

— مەنىڭ كۇيەۋىم قايتىس بولىپ ەدى، سونى قويۋ ءۇشىن كەبىن تابا الماي مىنا سارتتان قارىزعا الىپ قويىپ ەدىم. مىنە سول كەبىندى ۋاقىتىندا تاۋىپ بەرۋگە قاراجاتىم كەلمەدى. ەندى سونى اشىپ الام دەپ مەنى ەرتىپ كەلەدى، – دەپتى. سوندا بالا سارتقا:

— كەبىنىڭنىڭ قۇنى قانشا تۇرادى؟ – دەپتى. سوندا سارت:

— كەبىنىم جيىرما بەس ءدىلدا، – دەپتى.

سوندا بالا جانىنان ەلۋ ءدىلدا بەرىپ، «ەندى ريزاسىڭ با» دەپ سۇراپتى. سوندا سارت «ريزامىن» دەپ ۇيىنە قايتىپتى. ايەل بالاعا قايداعى العىسىن ايتىپ ول دا قايتادى. ءسويتىپ بالا جولداسىن ىزدەپ ءوز جولىمەن كەتە بەرەدى. ول بالا ءبىر شاھارعا كەلىپ ءبىر كوشەنى بويلاپ كەلە جاتسا، الدىنان اق بوز اتتى ءبىر جىگىت كوشەدەن كولدەنەڭ ءوتىپ بارادى ەكەن. سونىڭ ارتىنان بالا كەلىپ سالەم بەرىپ، ونى توقتاتىپ اڭگىمەلەسىپ ونى جولداس بولۋعا ۇگىتتەي باستايدى. سول كەزدە ول كىسى قىنجىلىپ ءبىرسىپىرا كونبەي تۇرادى دا: «جارايدى، قاراعىم، قابىرعاڭ قاتپاعان جاس بالا ەكەنسىڭ، بولسام بولايىن»، – دەپ جولداس بولىپ بالاعا ەرىپ جۇرەدى. ءسويتىپ بالانىڭ مالىنىڭ شەتىنە جەتكەن كەزدە بالا وعان: «اعاي، ءسىز جۇرە بەرىڭىز، ءبىزدىڭ ءۇي اناۋ تۇرعان. مەن مىنا مالدى قايىرىپ بارارمىن»، – دەپتى.

سول كەزدە جىگىت: «جوق، قاراعىم، سەنىڭ قابىرعاڭ قاتپاعان جاس بالاسىڭ عوي، سەن ۇيىڭە بارىپ سۋسىنداي بەر. مالدى مەن قايىرىپ بارايىن»، – دەپ بالانى ۇيىنە جىبەرىپ، مالدى ءوزى قايتارىپ كەلەدى.

ءسويتىپ بالانىڭ جولداسى ەندى تابىلادى. كەلەسى كۇنى مالدى ءبولىپ بەرىپ بالاسىن جولداسىمەن ەكەۋىن بايلاردىڭ بالاسىنا قوسىپ شاھارعا اتتاندىرىپ، شال ءوزى كەمپىرىنە جەتەلەتىپ ارتتارىنان ايقايلاپ، مىناداي تاپسىرمالار ايتادى:

— وسى بارعاننان كۇن باتا سارىوزەك دەگەن جەرگە جەتەسىڭدەر. ءشوبى شالعىن، سۋى مول جەر وعان قىزىعىپ قونباندار. ودان ارى بارعاندا اقمولا دەگەن جەرگە كۇن باتا جەتەسىڭدەر. وعان دا قونباندار، ودان ارى كەتكەندە قىزىلجار دەگەن جەرگە كۇن باتا جەتەسىڭدەر. ونىڭ دا سۋى مول، ءشوبى شالعىن جەر. وعان دا قونىپ جۇرمەڭدەر. مىنە، وسى ءۇش جەرگە قونباندار، – دەپ شال قالا بەرەدى. باسقا باي بالالارى «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما دەگەن، ول شال نە بىلەدى دەيسىڭ، جۇرىندەر، كەتتىك» دەپ ءجۇرىپ كەتە بەرەدى.

ءسويتىپ ولار جۇرە-جۇرە كۇن باتا سارىوزەككە جەتەدى. ايتقانداي، ءشوبى شالعىن، سۋى مول جەر ەكەن. باياعى بالانىڭ جولداسى بۇل اراعا قونبايمىز دەسە، باسقا باي بالالارى «قونامىز، الپىستاعى اتاڭنان اقىل سۇراما» دەگەن، سول سوقىر شال نە بىلەدى» دەيسىڭ دەپ بولماپتى. بالالار ءتىپتى بولماعان سوڭ ءبارى دە سول اراعا قونادى. كەشكە جاتقاننان كەيىن باي بالالارى ۇيىقتاپ قالادى. بالانىڭ جولداسى ۇيىقتاماي اتىنىڭ قالقاسىندا تۇرىپ كۇزەتىپ تۇرادى. سول ارادا ەلدەن ارتتارىنا ءبىر سارى قانشىق ەرىپ شىعىپتى. سول قانشىق شاڭقىلداپ ءۇرىپ بولماپتى. ارينە، بۇل بالانىڭ جولداسى بار جان-جانۋارلاردىڭ ءتىلىن بىلەدى ەكەن. ءيتتىڭ داۋىسىن تىڭداپ تۇرسا، ول يت: «بايقا، اق بوز اتتىڭ قالقاسىندا اڭدىپ تۇر»، – دەپ حابارلاپ تۇر ەكەن. سول ارادا ول ءيتتىڭ باسىن كەسىپ الىپ، ءيتتىڭ ميىن تۇگەل الىپ قاعازعا وراپ قالتاسىنا سالىپ الىپ، باسقا اتتىڭ قالقاسىنا كەلىپ تۇرىپتى.

ءبىرسىپىرا ۋاقىت وتكەننەن كەيىن بىرەۋ سول اتتىڭ بەلىن سيپاپ وتە بەرگەندە، ونىڭ باسىن قاعىپ تاستاپتى. سويتسە، ول جالعىز كوزدى جالماۋىز ەكەن دەيدى. ونىڭ كوزىن ويىپ الىپ قاعازعا وراپ قالتاسىنا سالىپ الىپ، ءبارىنىڭ قان-جىنىن قويماي سۋعا اعىزىپ جىبەرىپتى. ەندى جالماۋىز كەمپىردىڭ كەلگەن جاعىنا جۇگىرىپ بارسا، جەر استىندا ءۇيى بار ەكەن. ول ءۇيى التىن ءدىلداعا تولىپ تۇر ەكەن. ونى كورىپ، ەسىگىن جاۋىپ ورنىنا كەلىپ جاتىپ ۇيىقتاي بەرەدى.

ءسويتىپ تاڭ اتادى. بالالار ورنىنان تۇرىپ جاتىپ قارق-قارق كۇلىپ، كيىنىپ «الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما دەگەن، سول شالدىڭ ايتقان سوزىنە ىلەسىپ قونباي كەتسەك الدە قايتەتىن ەدىك» دەپ، تاماقتارىن ءىشىپ ءجۇرىپ كەتىپ، كۇن باتا اقمولاعا كەلىپ جەتىپ، بالانىڭ جولداسى قونبايمىز دەسە، بالالار بولماي وتىرىپ تاعى قونادى. ءسويتىپ بالانىڭ جولداسىندا تاعى ۇيقى جوق، سولاردى كۇزەتۋمەن تاعى دا تۇرادى. ءسويتىپ تاڭ الدىندا ءبىر جالماۋىز كەلە جاتىر ەكەن. ونىڭ باسىن الىپ، ونىڭ كەلگەن جاعىنا بارىپ قاراسا، سونىڭ دا ءۇيى التىن ءدىلداعا تولىپ تۇر ەكەن. ونىڭ ەسەبىن تاۋىپ بەلگىلەپ كەتىپتى. سودان قايتىپ كەلىپ ورنىنا جاتىپ ۇيىقتاپ تۇرسا، بالالار كۇلىپ تۇرىپ جاتىر ەكەن. تاماق ءىشىپ بولىپ تاعى دا ءجۇرىپ كەتەدى. ءسويتىپ كۇن باتا قىزىلجارعا كەلىپ جەتەدى. مىنە، بۇل جەرگە دە بالالار قونامىز دەپ بولماي وتىرىپ قونادى. بالانىڭ جولداسىندا ەش ۇيقى جوق. تاعى كۇزەتىپ تۇرا بەرەدى. ءسويتىپ تۇرعاندا ءتۇن ورتاسى بولعان كەزدە اناندايدا ءبىر قىزىل جار بار ەكەن، سول قىزىل جاردان ءبىر وت شىعادى. سول وت جاعالاپ جاقىنداعاندا، كۇبىرلەپ سويلەسكەن ءسوز ەستىلەدى. سويتسە، بۇل جەتى باستى جالماۋىز ەكەن. ول شەتتە تۇرعان اتتى سيپاپ وتە بەرگەندە ونىڭ دا باسىن الىپ تاستاپ، سول قىزىل جارعا قاراي جۇگىرىپ كەتىپتى. سول قىزىل جارعا كەلسە، ءبىر ۇلكەن ۇڭگىر ەكەن، ىشىندە ات باسى التىن تۇر ەكەن. سول ۇڭگىردى جارىق ەتىپ تۇرادى ەكەن. ءسويتىپ ول جان-جاققا قاراسا، ءبىر ءداۋ ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. ونى ولتىرەدى. ەندى ءبىر اي مەن كۇندەي سۇلۋ قىز جاتىر ەكەن. ونى ولار سيقىرمەن ءولتىرىپ قويىپتى. مىنە وسىلاردى كورىپ، ءبارىن قايتاردا الماق بولىپ دايىنداپ كەتىپ، ورنىنا كەلىپ جاتىپ تاڭەرتەڭ تۇرسا، بالالار كۇلىسىپ تۇرىپ جاتىر: «مىنە، الپىسقا كەلگەن اتاڭنان اقىل سۇراما دەگەن، ءۇش جەردەن دە وتتىك، ەشتەڭە بولعان جوق» دەسىپ، تاماقتارىن ءىشىپ تاعى ءجۇرىپ كەتتى. ءسويتىپ ءتيىستى شاھارىنا كەلىپ، ساۋدالارىن جاساپ بولىپ، ەندى ەلگە قايتپاقشى بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى.

جول-جونەكەي ءبىر اۋىلدا ءبىر جيىن توپتى كورەدى. سول ارادا بالانىڭ جولداسى بالاعا: «سەن جۇرە بەر، مەنى قىزىلجاردان توس، ال باسقالارى قاراماسا، ءوزىڭ قال» – دەپتى. بالا «جارايدى» دەپ ءجۇرىپ كەتەدى. ءسويتىپ الگى جيىن توپقا كەلسە، ءبىر بايدىڭ قىزى سارى قوتىر بولىپ اۋىرىپ جاتىر ەكەن. «سونى كىم جازسا، سوعان قىزىمدى بەرەم» دەپ جاتىر ەكەن. وعان باياعى بالانىڭ جولداسى:

— مەن جازام، – دەپ كەلىپتى. وعان باي: «جازساڭ قىزىمدى ەنشىسىمەن ءبولىپ بەرەمىن» – دەپتى. ءسويتىپ ول جىگىت باياعى ءيتتىڭ ميىمەن سىلاپ جىبەرسە، قىز ابدەن جازىلىپ كەتەدى. ءسويتىپ ول وعان: «سەن اكەڭنەن ەنشىگە ون ەكى تۇيە قومداپ ال»، – دەپتى. قىزى اكەسىنە:

— ماعان ەنشىگە ون ەكى تۇيە قومداپ بەر، – دەپتى. بايعا بۇل قيىن ەمەس قوي، ون ەكى تۇيەنى قومداپ بەرەدى. مىنە ول قىزدى الىپ، ون ەكى تۇيەنى الىپ، قىزىلجاردا جولداسىن قۋىپ جەتەدى. ونىڭ جولداسى مۇندا توسىپ جاتىر ەكەن. ءسويتىپ ول قىزىلجارداعى دۇنيەنى ءۇش تۇيەگە ارتىپ، قىزدى ءتىرىلتىپ الادى. ءسويتىپ اقمولاعا كەلىپ ونداعى دۇنيەنى ءۇش تۇيەگە ارتىپ الىپ ءجۇرىپ كەتەدى. ەندى سارىوزەككە كەلىپ ونداعى دۇنيەنى ءۇش تۇيەگە ارتىپ الىپ، ەلىنە قاراي ءجۇرىپ كەتەدى. ءسويتىپ ەلىنە جاقىنداعاندا بالانىڭ جولداسى: «ال، بالالار، ەلگە جاقىنداپ قالدىڭدار، ەندى وزدەرىڭ كەلەرسىڭدەر. مەن بايدان بارىپ ءسۇيىنشى سۇرايىن»، – دەپ ءجۇرىپ كەتەدى. ءسويتىپ ول بايعا كەلىپ ءسۇيىنشى سۇرايدى:

— بالاڭىز كوپ تابىسپەن كەلەدى، ەكى ايەلى بار، – دەپتى. سول كەزدە باي:

— ەندى ارمانىم جوق، جالعىز ءبىر ارمانىم – ەكى كوزىم، – دەپتى. سول كەزدە جىگىت: «ەكى كوزىندى مەن جازام!» – دەپ جالماۋىزدىڭ كوزىمەن ەكى كوزىن سۇيكەپ قالسا، كوزى شىراداي جانىپ جازىلىپتى. سوندا شال:

— ال ەندى بالام كەلسىن. ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن توي جاسايمىن، سودان قالعان دۇنيە، مال-جان ءبارى سەنىكى. مىنە، سەنىڭ سۇراعان سۇيىنشىڭە، – دەپتى.

ءسويتىپ بالاسى كەلىپ، ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن توي جاساپ، ءتورتىنشى كۇنى ەكى كەلىنى، بالاسى، ايەلى – بەسەۋى قول ۇستاسىپ ۇيدەن شىعىپتى دا:

         — ال، قاراعىم، قالعان مال-دۇنيە سەنىكى، – دەپتى. سول كەزدە جىگىت ءبارىن شاقىرىپ الىپ:

-سىزگە راحمەت. ءسىزدىڭ جانە بالاڭىزدىڭ پيعىلىنا كوپ راحمەت، ماعان ەشتەڭە كەرەك ەمەس. ءسىزدىڭ بالاڭىز جولداس ىزدەپ ءجۇرىپ ءبىر ايەل مەن سارتقا كەزدەسىپ، ايەلدى سارتتان قۇتقارىپ ەدى. سول ايەلدىڭ ولگەن كۇيەۋى مەن ەدىم، قىدىر بولىپ وسىعان كەزدەسكەن ەدىم، – دەپ اسپانعا ۇشىپ كەتىپتى.

ءسويتىپ شال بايقۇس وتە جاقسى تۇرمىستا عۇمىر ءسۇرىپ قالا بەرىپتى.

---