تاربيە وتباسىنان باستالادى (بايانداما)
تاربيە وتباسىنان باستالادى (بايانداما)
1".... ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، رۋحاني تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى..."(ءال – فارابي) - دەگەندەي بالاعا اۋەلى بىلىمنەن بۇرىن، تاربيە بەرىلۋى ءتيىس.
بالاعا انىقتاما بەرەتىن بولساق
بالا - جاسى كامەلەتكە تولماعان، جان - جاقتى تاربيەنى قاجەت ەتەتىن، بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن جەكە تۇلعا ولاي بولسا، بالاعا تاربيە بەرۋشىلەر
بالا:
جانۇيا، اتا - انا
ورتاسى، جولداستار
مەكتەپ ءمۇعالىم
وسىنىڭ ىشىندە بۇگىن اتا - انا، جانۇيا تاربيەسىنە توقتالىپ وتسەك.
«ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن» اباي ايتقانداي، بالا ادامنىڭ دا ءومىردىڭ دە قىزىعى. اتا - انا - تاربيە ونەگەسى، سوندىقتان، مىناداي قازاق ماقال ماتەلدەرى ەرتەدەن جاتتالىپ، ايتىلىپ كەلەدى.
«اتا كورگەن - وق جونار،
انا كورگەن - تون پىشەر،
بالانىڭ ۇياتى - اكەگە،
قىزدىڭ ۇياتى - شەشەگە»
بالاسىنىڭ كەلەشەگىن ويلاعان اتا - انا ءوز مەكەنىن اۋىستىرۋعا دەيىن بارىپ جاتادى.
«ۇلىڭ جاقسى بولسىن دەسەڭ، ۇلى جاقسىمەن كورشى بول، قىزىڭ جاقسى بولسىن دەسەڭ، قىزى جاقسىمەن كورشى بول» دەگەن ونەگەلى ءسوز دە سودان شىقسا كەرەك.
بالا تاربيەسى تۋرالى ءسوز ەتە قالعاندا «التى ايلىق بالاسىن تاربيەشىگە اكەلگەن اتا - اناعا، ءسىز بالاڭىزدىڭ 1، 5 جىل تاربيەسىن وتكىزىپ الدىڭىز، بالانى ىشتەن تاربيەلەۋ كەرەك» دەگەن ەۆرەي حالقىنىڭ مىسالىن كەلتىرىپ جاتامىز.
بالا تاربيەسى - قيىن دا كۇردەلى پروسەسس. ءبىز بالامىزدىڭ تاربيەلى دە ونەگەلى بولىپ ءوسىپ، ءوز قاتارىنىڭ الدى بولعانىن قالايمىز. ءبىراق بالامىزدى وسى ماقساتتارعا ساي تاربيەلەۋ ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك، كۇش - جىگەر قاجەت ەكەنىن ءبارىمىز بىلسەك تە، موينىمىز جار بەرىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسا بەرمەيمىز. كەيىن بالامىز ەسەيگەن ساتتە، «سەن ماعان تارتپاعانسىڭ، مىنانى ولاي ىستەمەدىڭ، انانى بۇلاي ىستەمەدىڭ، ەشتەڭەگە قىرسىزسىڭ» دەپ كىنالاپ جاتامىز.
ەلىمىزدىڭ كوركەيىپ، وركەنيەتتى ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىمەن كورىنەدى.
شىعىس عۇلاماسىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ داستاندارىندا وتباسى تاربيەسى كوپ ايتىلادى.
مەملەكەتتىڭ بەرىكتىگى تەك ەل بيلەۋشى قايراتكەرلەرگە ءادىل زاڭعا، كۇشتى اسكەرگە عانا ەمەس، ءار وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە بايلانىستى ەكەندىگىن سيپاتتايدى.
ونىڭ ويىنشا: وتباسى بەرىكتىگى جاڭا جار تاڭداۋدان باستالادى جانە ونەگەلى وتباسىندا عانا ونەگەلى ۇرپاق تاربيەلەنەدى.
ەلباسى ن. نازاربايەۆ «ەلىمىزدىڭ بولاشاقتا گۇلدەنۋى بۇگىننەن باستالادى» بايانداماسىندا وتباسىنىڭ بەرىكتىگى، جۇبايلاردىڭ ءبىر - بىرىنە، ەڭ باستىسى، بالالارىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى دە كوپ نارسەگە بايلانىستى. اتا - انالار بالالارىنا، ال بالالارى اتا - انالارىنا قامقور بولۋعا ءتيىستى دەپ اتاپ وتكەن.
ق ر - نىڭ كونستيتۋتسياسى دا «بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ اتا - انانىڭ قۇقىعى ءارى پارىزى دەپ كورسەتىلگەن».
1".... ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، رۋحاني تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم - ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى..."(ءال – فارابي) - دەگەندەي بالاعا اۋەلى بىلىمنەن بۇرىن، تاربيە بەرىلۋى ءتيىس.
بالاعا انىقتاما بەرەتىن بولساق
بالا - جاسى كامەلەتكە تولماعان، جان - جاقتى تاربيەنى قاجەت ەتەتىن، بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن جەكە تۇلعا ولاي بولسا، بالاعا تاربيە بەرۋشىلەر
بالا:
جانۇيا، اتا - انا
ورتاسى، جولداستار
مەكتەپ ءمۇعالىم
وسىنىڭ ىشىندە بۇگىن اتا - انا، جانۇيا تاربيەسىنە توقتالىپ وتسەك.
«ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن» اباي ايتقانداي، بالا ادامنىڭ دا ءومىردىڭ دە قىزىعى. اتا - انا - تاربيە ونەگەسى، سوندىقتان، مىناداي قازاق ماقال ماتەلدەرى ەرتەدەن جاتتالىپ، ايتىلىپ كەلەدى.
«اتا كورگەن - وق جونار،
انا كورگەن - تون پىشەر،
بالانىڭ ۇياتى - اكەگە،
قىزدىڭ ۇياتى - شەشەگە»
بالاسىنىڭ كەلەشەگىن ويلاعان اتا - انا ءوز مەكەنىن اۋىستىرۋعا دەيىن بارىپ جاتادى.
«ۇلىڭ جاقسى بولسىن دەسەڭ، ۇلى جاقسىمەن كورشى بول، قىزىڭ جاقسى بولسىن دەسەڭ، قىزى جاقسىمەن كورشى بول» دەگەن ونەگەلى ءسوز دە سودان شىقسا كەرەك.
بالا تاربيەسى تۋرالى ءسوز ەتە قالعاندا «التى ايلىق بالاسىن تاربيەشىگە اكەلگەن اتا - اناعا، ءسىز بالاڭىزدىڭ 1، 5 جىل تاربيەسىن وتكىزىپ الدىڭىز، بالانى ىشتەن تاربيەلەۋ كەرەك» دەگەن ەۆرەي حالقىنىڭ مىسالىن كەلتىرىپ جاتامىز.
بالا تاربيەسى - قيىن دا كۇردەلى پروسەسس. ءبىز بالامىزدىڭ تاربيەلى دە ونەگەلى بولىپ ءوسىپ، ءوز قاتارىنىڭ الدى بولعانىن قالايمىز. ءبىراق بالامىزدى وسى ماقساتتارعا ساي تاربيەلەۋ ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك، كۇش - جىگەر قاجەت ەكەنىن ءبارىمىز بىلسەك تە، موينىمىز جار بەرىپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسا بەرمەيمىز. كەيىن بالامىز ەسەيگەن ساتتە، «سەن ماعان تارتپاعانسىڭ، مىنانى ولاي ىستەمەدىڭ، انانى بۇلاي ىستەمەدىڭ، ەشتەڭەگە قىرسىزسىڭ» دەپ كىنالاپ جاتامىز.
ەلىمىزدىڭ كوركەيىپ، وركەنيەتتى ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىمەن كورىنەدى.
شىعىس عۇلاماسىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ داستاندارىندا وتباسى تاربيەسى كوپ ايتىلادى.
مەملەكەتتىڭ بەرىكتىگى تەك ەل بيلەۋشى قايراتكەرلەرگە ءادىل زاڭعا، كۇشتى اسكەرگە عانا ەمەس، ءار وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە بايلانىستى ەكەندىگىن سيپاتتايدى.
ونىڭ ويىنشا: وتباسى بەرىكتىگى جاڭا جار تاڭداۋدان باستالادى جانە ونەگەلى وتباسىندا عانا ونەگەلى ۇرپاق تاربيەلەنەدى.
ەلباسى ن. نازاربايەۆ «ەلىمىزدىڭ بولاشاقتا گۇلدەنۋى بۇگىننەن باستالادى» بايانداماسىندا وتباسىنىڭ بەرىكتىگى، جۇبايلاردىڭ ءبىر - بىرىنە، ەڭ باستىسى، بالالارىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى دە كوپ نارسەگە بايلانىستى. اتا - انالار بالالارىنا، ال بالالارى اتا - انالارىنا قامقور بولۋعا ءتيىستى دەپ اتاپ وتكەن.
ق ر - نىڭ كونستيتۋتسياسى دا «بالالارىنا قامقورلىق جاساۋ جانە ولاردى تاربيەلەۋ اتا - انانىڭ قۇقىعى ءارى پارىزى دەپ كورسەتىلگەن».
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1. اتا سالتىن ناسيحاتتاي وتىرىپ، ناعىز قازاق جىگىتىنىڭ بويىنداعى قاسيەتتەرىمەن تانىستىرۋ.
