InfoHub Logo

تەمەكى شەگۋ – ادەت پە، الدە اۋرۋ ما؟

ماقساتى: وقۋشىلاردى زياندى ادەتتەردەن ساقتاندىرۋ، تەمەكىنىڭ اعزاعا تيگىزەتىن اسەرى جانە ودان تۋىندايتىن اۋرۋ تۇرلەرى. ولاردىڭ الدىن الۋ شارالارى تۋرالى بىلۋگە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
جۇرگىزۋشى: سالاماتسىزدار ما وقۋشىلار!
ءبىز ءوزىمىزدىڭ دۋمانىمىزدى باستايمىز. بۇگىنگى ءبىزدىڭ باعدارلامامىزعا تاريح، سوسيولوگيا، بيولوگيا، مەديسينا، حيميا سالاسىنىڭ ماماندارى قاتىسىپ وتىر جانە ءبىزدىڭ قۇرمەتتى كورەرمەندەرىمىز سىزدەر قاتىسىپ وتىرسىزدار. ءبىزدىڭ توي-دۋمانىمىز قىزىقتى، پروبلەمالى جانە اسەرلى بولۋى سىزدەردىڭ بەلسەندىلىكتەرىڭىزگە بايلانىستى.
دۋماننىڭ تاقىرىبىن حابارلاماس بۇرىن مىنا انگە قۇلاق سالساڭىزدار دەيمىن. («شاشباۋلىم» انىنە سالىپ ەكى وقۋشى شىعادى، ءبىر وقۋشى ورىندىقتا تەمەكى شەگىپ وتىرعان ادامدى كورسەتىپ وتىرادى)
بۇل وتىرعان شىلىمقور،
سورادى كەپ شىلىمدى ول.
قانشا ايتساڭ دا المايدى،
«تارتپا»دەگەن ءتىلىڭدى ول
قوي، دەسەڭ دە قويمايدى
كوك تۇتىنگە تويمايدى،
سورا-سورا ۋىتى، ءون بويىڭدى جايلايدى.
جوتەل قىسىپ، جاتپايدى
ءبىراق، شىلىم سورعاندا
اۋزى تىنىم تاپپايدى
شىلىمسىز تەك جۇرمەيدى
جوق بوپ قالسا تىلدەيدى،
ءبىراق ونىڭ زيانىن، بىلسە داعى بىلمەيدى.

جۇرگىزۋشى:
بۇل تىڭداعاندارىڭىز شىلىم شەگۋدىڭ زيانى تۋرالى ءاننىڭ ءبىر شۋماعى. بۇگىنگى اڭگىمەمىز وسى قوعامدىق قۇبىلىس تۋرالى بولماق. ياعني، دۋمانىمىزدىڭ تاقىرىبى: «تەمەكى شەگۋ: سانگە بەرىلۋ مە، ادەت پە، اۋرۋ ما؟» وسى تاقىرىپ تۋرالى وي-پىكىرىمىزدى ورتاعا سالامىز.
تەمەكى شەگۋ ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىزعا عانا كىرىپ قانا قويعان جوق، مادەنيەتىمىزگە دە كىردى. ءبىر كەزدە ءوي-ورىسى دامىعان، مادەنيەتتى ادامعا شىلىم شەگۋ ءتىپتى جاراسپاعان. كىسى ولىمىنە اپاراتىن جامان ادەت بىزگە قايدان كەلدى؟

1-وقۋشى:
تەمەكى ادامزاتقا ەرتە كەزدەن بەلگىلى بولعان، ونى ءدىني عۇرىپتارعا پايدالانعان. ەۋروپالىقتاردىڭ شىلىم شەگۋگە قاتىستى تاريحى بىلايشا باستالعان.
1942 جىلى حريستوفور كولۋمبتىڭ ايگىلى «تينتا» كەمەسىنىڭ ماتروسى رودريگو گريانا
«الدا جەر كورىنەدى!» دەپ ايعاي سالادى. ولار بەيتانىس قۇرلىققا كەلگەندە كولۋمب بۇل جەردى عاجايىپ ءۇندىستاننىڭ شىعىس جاعالاۋى دەپ ويلايدى. وسى جەردە جەرگىلىكتى تۇرعىندار كولۋمبقا باسقا سىيلىقتارمەن قاتار «پەتۋش» دەگەن ءشوپتىڭ كەپتىرىلگەن جاپىراقتارى ۇسىنادى. ولار كۇنگە كەپتىرىلگەن وسى جاپىراقتاردى تۇتىكشە ءتارىزدى ەتىپ وراپ شەگەدى ەكەن.
ەۋروپالىقتارعا تەمەكى شەگۋدى ۇندىستەر ۇيرەتكەن، ولار تەمەكى ءتۇتىنى ارقىلى ماسالاردى قۋعان. ۇندىستەردىڭ ەر ادامدارىمەن قوسا ايەلدەرى، بالالارى دا تەمەكى شەككەن. كولۋمبتىڭ ماتروستارى دوستاستىق بەلگىسى رەتىندە «ءومىر تۇتىگىن»، ياعني تەمەكى شەككەن.