تەرروريزم جانە ەكسترەميزم ونىڭ زارداپتارى تاربيە ساعاتى
تاقىرىبى: «تەرروريزم جانە ەكسترەميزم»
ماقساتى: ا) وقۋشىلارعا تەرروريزم جانە ەكسترەميزم تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ، ونىڭ تۇرلەرى، سەبەپتەرى مەن زارداپتارىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) جاسوسپىرىمگە قوعامنىڭ الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ءدىني سيپاتتارىن ۇعىندىرا وتىرىپ، ولاردى تەررورلىق، لاڭكەستىك جانە ءدىني ەكسترەميستىك باعىتتا ارانداتۋعا جول بەرمەۋ؛
ب) جاسوسپىرىمدەرگە بەيبىتشىلىكتىڭ ماڭىزىن جانە مەيىرىمدىلىك پەن ىزگىلىكتىڭ، ادامدارعا جاقسىلىق جاساي ءبىلۋدىڭ ومىردەگى باستى ۇستانىمى ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
ءوتىلۋ ءتۇرى: ويتالقى، پىكىرتالاس.
كورنەكىلىگى: بەينەفيلم، سلايدتار.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءجۇرىسى:
جوسپارى:
1. تەرروريزم جانە ەكسترەميزم ۇعىمىنا، تۇرلەرىنە، قاي ۋاقىتتا پايدا بولعانىنا تۇسىنىك بەرۋ.
2. تەررورلىق جانە ەكسترەميستىك ارەكەتتەردىڭ بەلەڭ الۋى نەلىكتەن؟ (پىكىرتالاس)
3. تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ۇيىمدار مەن ءدىني سەكتالاردىڭ تارالۋى.
ءمۇعالىم ءسوزى:
- تەرروريزم نە ەكەندىگى تۋرالى ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ايتىلعان ءسوز كوپ. بۇل ءسوزدىڭ انىقتاماسى ادامدار مەن قوعامعا بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى. مىسالى، كوپتەگەن تۇلعالاردىڭ انىقتاماسى بويىنشا «تەرروريزم» ءسوزى ءوزىنىڭ ۇعىمىندا دجيحادتى، مۋدجاحيدتاردى، شاريعات ەلدەرىندە جازا قولدانۋدى قامتيدى. «تەرروريزم» – اراب تىلىندە «يرحاب» سوزىمەن اتالادى، ماعىناسى – «قورقىتۋ». تەروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزم ادامزات بالاسىنا ءقاۋىپ پەن قاتەر توندىرەتىن ۇيىمدار. ولار ءوز مۇددەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نەبىر وزبىر ارەكەتتەرگە بارادى. بيلىك پەن بايلىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەشتەڭەدەن تايسالمايدى. بيلىكتى ورنىنان كەتىرىپ، ءدىندى سىلتاۋ ەتىپ، ادامدار ومىرىنە ءقاۋىپ ۇيالاتادى. قوعام اراسىندا الاۋىزدىقتى تۋدىرىپ، تىنىشتىقتى بۇزادى. ەندەشە ءبىز بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدا «تەرروريزم» ۇعىمى تۋرالى كەڭىنەن تۇسىنىك الاتىن بولامىز.
ەكسترەميزم («شەتتەۋ» ياعني ورتالىقتان اۋىتقۋ، بەلگىلەنگەن جەردەن تىس كەتۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى) — جالپى ءتارتىپتى مويىندامايتىن، ءوزىنىڭ پىكىرىمەن عانا ىس-ارەكەت جاساۋشى دەگەندى بىلدىرەدى. ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبى، ادامنىڭ ناداندىققا، كورسەقىزارلىققا بەيىمدەلگەن كوزقاراسىنان پايدا بولادى. ياعني، تەك مەنىڭ عانا پىكىرىم بولۋى كەرەك دەگەن سياقتى. بۇل ەڭ العاشقى ەتاپتارى بولىپ سانالادى. ەكسترەميزمنىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى باسقا بىرەۋدى كورە الماۋ، تۇسىنبەۋ نەمەسە تۇسىنگىسى كەلمەيتىن ادامداردان شىعادى.
لاڭكەسشىلەر دۇرىس باعىتقا جول كورسەتەتىن ادامداردىڭ كەڭەسىنە مۇلدەم قۇلاق اسپايدى. ولار وزدەرىن ەڭ تازا كىرشىكسىز دەپ ساناپ، باسقانىڭ بارلىعىن اداسۋشىلارعا جاتقىزىپ، ءجون بىلەتىن ادامداردى مويىندامايدى. مىنە، وسىنىڭ سالدارىنان الەمدە ءتۇرلى توڭكەرىستەر مەن قانتوگىستەر ورىن الۋدا. گرەك جۇرناعىمەن اياقتالاتىن «ەكسترەميزم» دەگەن لاتىن ءسوزى «شەتتەۋ»، ياعني ورتالىقتان اۋىتقۋ، كانداي دا ءبىر بەلگىلەنگەن شەكتەن تىس كەتۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى. «ەكسترەميزم» ءسوزىنىڭ ەڭ جاقىن ءسينونيمى «راديكاليزم». بۇل ءسوز دە جاناما تۇردە مەيلى دىندە، مىنەز-قۇلىقتا، پىكىردە بولسىن، قالىپتى، دۇرىس دەپ قابىلدانعان دەڭگەيدەن اۋىتقۋ.
ەكسترەميزم جالپى تۇردە ەشبىر مولشەردى، ءتارتىپتى مويىندامايتىن، ءوزىنىڭ شەكتەن شىققان پىكىرى مەن ىس-ارەكەتتەرى ارقىلى ەرەكشەلەنگەن ادامداردى بىلدىرەدى. ساياسي ورتادا پايدا بولگان ەكسترەميزم - ساياسي ەكسترەميزم، ال ءدىني ورتادا پايدا بولگان ەكسترەميزم - ءدىني ەكسترەميزم دەپ اتالادى. XXI عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا ءدىني جاعدايلارمەن بايلانىسقان ەكسترەميزم قاناتىن كەڭ جايىپ كەلەدى. الايدا بۇل ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋ ساحناسى ساياسي ورتا بولعاندىقتان، شىن مانىندە ءدىني ەكسترەميزم بولا المايدى.
ءى. وي قوزعاۋ.
- وقۋشىلار، «تەرروريزم»، «ەكسترەميزم» دەگەن ءسوزدى ايتقاندا ەڭ ءبىرىنشى ويلارىڭا نە كەلەدى؟
- تەررورلىق ءىس - ارەكەتتەردەن زارداپ شەگەتىن كىم؟
(ويلارىن داپتەرگە جازادى)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
1. تەرروريزم - [ لات. terror - قورقىنىش، ۇرەي] - ساياسي ماقساتتى سىلتاۋراتىپ كۇش قولدانۋ؛ ۇعىم XVIII سوڭىندا ۇلى فرانسۋز توڭكەرىسى كەزىندە ياكوبيندىقتار جۇرگىزگەن رەپرەسسيالىق ساياساتتى اتاۋدا قولدانىلدى.
2. پىكىرتالاس. «تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ بەلەڭ الۋى نەلىكتەن؟»
ا) بۇل ىسكە قانداي ادامدار بارادى؟
ءا) تەرروريستىك ءىس - ارەكەتتەر تەك ەر ادامدارعا قاتىستى ما؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى:
- ءدىني سەكتالاردىڭ تارالۋى؛
- اشىق ديپلوماتيالىق ساياساتىمىزدى پايدالانىپ، زاڭسىز سەكتالاردىڭ ەنۋى؛
- 18 - 30 جاس ارالىعىنداعى ەشقانداي ءدىني، ساياسي، قوعامدىق پىكىرى قالىپتاسپاعان، يماندىلىق، پاتريوتتىق سەزىمدەرى جەتىلمەگەن جاستار بارادى.
- تەرروريستىك ءىس - ارەكەتكە تەك ەر ادامدار ەمەس، ايەل ادامدار دا بارادى. قازىرگى كەزدە جانكەشتى - مەرگەن ايەل ادامداردىڭ كوبەيۋى بايقالادى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
«بەينەۋ گيمنازياسى» گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
ىڭىرعالييەۆا نۇرگۇل نۇر قىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ماقساتى: ا) وقۋشىلارعا تەرروريزم جانە ەكسترەميزم تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ، ونىڭ تۇرلەرى، سەبەپتەرى مەن زارداپتارىن ۇعىندىرۋ؛
ءا) جاسوسپىرىمگە قوعامنىڭ الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ءدىني سيپاتتارىن ۇعىندىرا وتىرىپ، ولاردى تەررورلىق، لاڭكەستىك جانە ءدىني ەكسترەميستىك باعىتتا ارانداتۋعا جول بەرمەۋ؛
ب) جاسوسپىرىمدەرگە بەيبىتشىلىكتىڭ ماڭىزىن جانە مەيىرىمدىلىك پەن ىزگىلىكتىڭ، ادامدارعا جاقسىلىق جاساي ءبىلۋدىڭ ومىردەگى باستى ۇستانىمى ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
ءوتىلۋ ءتۇرى: ويتالقى، پىكىرتالاس.
كورنەكىلىگى: بەينەفيلم، سلايدتار.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءجۇرىسى:
جوسپارى:
1. تەرروريزم جانە ەكسترەميزم ۇعىمىنا، تۇرلەرىنە، قاي ۋاقىتتا پايدا بولعانىنا تۇسىنىك بەرۋ.
2. تەررورلىق جانە ەكسترەميستىك ارەكەتتەردىڭ بەلەڭ الۋى نەلىكتەن؟ (پىكىرتالاس)
3. تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك ۇيىمدار مەن ءدىني سەكتالاردىڭ تارالۋى.
ءمۇعالىم ءسوزى:
- تەرروريزم نە ەكەندىگى تۋرالى ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ايتىلعان ءسوز كوپ. بۇل ءسوزدىڭ انىقتاماسى ادامدار مەن قوعامعا بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى. مىسالى، كوپتەگەن تۇلعالاردىڭ انىقتاماسى بويىنشا «تەرروريزم» ءسوزى ءوزىنىڭ ۇعىمىندا دجيحادتى، مۋدجاحيدتاردى، شاريعات ەلدەرىندە جازا قولدانۋدى قامتيدى. «تەرروريزم» – اراب تىلىندە «يرحاب» سوزىمەن اتالادى، ماعىناسى – «قورقىتۋ». تەروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزم ادامزات بالاسىنا ءقاۋىپ پەن قاتەر توندىرەتىن ۇيىمدار. ولار ءوز مۇددەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نەبىر وزبىر ارەكەتتەرگە بارادى. بيلىك پەن بايلىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەشتەڭەدەن تايسالمايدى. بيلىكتى ورنىنان كەتىرىپ، ءدىندى سىلتاۋ ەتىپ، ادامدار ومىرىنە ءقاۋىپ ۇيالاتادى. قوعام اراسىندا الاۋىزدىقتى تۋدىرىپ، تىنىشتىقتى بۇزادى. ەندەشە ءبىز بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدا «تەرروريزم» ۇعىمى تۋرالى كەڭىنەن تۇسىنىك الاتىن بولامىز.
ەكسترەميزم («شەتتەۋ» ياعني ورتالىقتان اۋىتقۋ، بەلگىلەنگەن جەردەن تىس كەتۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى) — جالپى ءتارتىپتى مويىندامايتىن، ءوزىنىڭ پىكىرىمەن عانا ىس-ارەكەت جاساۋشى دەگەندى بىلدىرەدى. ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبى، ادامنىڭ ناداندىققا، كورسەقىزارلىققا بەيىمدەلگەن كوزقاراسىنان پايدا بولادى. ياعني، تەك مەنىڭ عانا پىكىرىم بولۋى كەرەك دەگەن سياقتى. بۇل ەڭ العاشقى ەتاپتارى بولىپ سانالادى. ەكسترەميزمنىڭ تاعى ءبىر كورىنىسى باسقا بىرەۋدى كورە الماۋ، تۇسىنبەۋ نەمەسە تۇسىنگىسى كەلمەيتىن ادامداردان شىعادى.
لاڭكەسشىلەر دۇرىس باعىتقا جول كورسەتەتىن ادامداردىڭ كەڭەسىنە مۇلدەم قۇلاق اسپايدى. ولار وزدەرىن ەڭ تازا كىرشىكسىز دەپ ساناپ، باسقانىڭ بارلىعىن اداسۋشىلارعا جاتقىزىپ، ءجون بىلەتىن ادامداردى مويىندامايدى. مىنە، وسىنىڭ سالدارىنان الەمدە ءتۇرلى توڭكەرىستەر مەن قانتوگىستەر ورىن الۋدا. گرەك جۇرناعىمەن اياقتالاتىن «ەكسترەميزم» دەگەن لاتىن ءسوزى «شەتتەۋ»، ياعني ورتالىقتان اۋىتقۋ، كانداي دا ءبىر بەلگىلەنگەن شەكتەن تىس كەتۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى. «ەكسترەميزم» ءسوزىنىڭ ەڭ جاقىن ءسينونيمى «راديكاليزم». بۇل ءسوز دە جاناما تۇردە مەيلى دىندە، مىنەز-قۇلىقتا، پىكىردە بولسىن، قالىپتى، دۇرىس دەپ قابىلدانعان دەڭگەيدەن اۋىتقۋ.
ەكسترەميزم جالپى تۇردە ەشبىر مولشەردى، ءتارتىپتى مويىندامايتىن، ءوزىنىڭ شەكتەن شىققان پىكىرى مەن ىس-ارەكەتتەرى ارقىلى ەرەكشەلەنگەن ادامداردى بىلدىرەدى. ساياسي ورتادا پايدا بولگان ەكسترەميزم - ساياسي ەكسترەميزم، ال ءدىني ورتادا پايدا بولگان ەكسترەميزم - ءدىني ەكسترەميزم دەپ اتالادى. XXI عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا ءدىني جاعدايلارمەن بايلانىسقان ەكسترەميزم قاناتىن كەڭ جايىپ كەلەدى. الايدا بۇل ەكسترەميزمنىڭ پايدا بولۋ ساحناسى ساياسي ورتا بولعاندىقتان، شىن مانىندە ءدىني ەكسترەميزم بولا المايدى.
ءى. وي قوزعاۋ.
- وقۋشىلار، «تەرروريزم»، «ەكسترەميزم» دەگەن ءسوزدى ايتقاندا ەڭ ءبىرىنشى ويلارىڭا نە كەلەدى؟
- تەررورلىق ءىس - ارەكەتتەردەن زارداپ شەگەتىن كىم؟
(ويلارىن داپتەرگە جازادى)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
1. تەرروريزم - [ لات. terror - قورقىنىش، ۇرەي] - ساياسي ماقساتتى سىلتاۋراتىپ كۇش قولدانۋ؛ ۇعىم XVIII سوڭىندا ۇلى فرانسۋز توڭكەرىسى كەزىندە ياكوبيندىقتار جۇرگىزگەن رەپرەسسيالىق ساياساتتى اتاۋدا قولدانىلدى.
2. پىكىرتالاس. «تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ بەلەڭ الۋى نەلىكتەن؟»
ا) بۇل ىسكە قانداي ادامدار بارادى؟
ءا) تەرروريستىك ءىس - ارەكەتتەر تەك ەر ادامدارعا قاتىستى ما؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى:
- ءدىني سەكتالاردىڭ تارالۋى؛
- اشىق ديپلوماتيالىق ساياساتىمىزدى پايدالانىپ، زاڭسىز سەكتالاردىڭ ەنۋى؛
- 18 - 30 جاس ارالىعىنداعى ەشقانداي ءدىني، ساياسي، قوعامدىق پىكىرى قالىپتاسپاعان، يماندىلىق، پاتريوتتىق سەزىمدەرى جەتىلمەگەن جاستار بارادى.
- تەرروريستىك ءىس - ارەكەتكە تەك ەر ادامدار ەمەس، ايەل ادامدار دا بارادى. قازىرگى كەزدە جانكەشتى - مەرگەن ايەل ادامداردىڭ كوبەيۋى بايقالادى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
«بەينەۋ گيمنازياسى» گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
ىڭىرعالييەۆا نۇرگۇل نۇر قىزى
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: گەرمانيانىڭ ەكونوميكالىق – گەوگرافيالىق جاعدايى. تابيعات جاعدايلارى مەن رەسۋرستارى. حالقى (سلايدىمەن)
