ءتىلىم - مەنىڭ تىرەگىم
ءوزىن - ءوزى تانۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىلىم - مەنىڭ تىرەگىم
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم. س. تورايعىروۆ
* انا ءتىلىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ؛
* انا تىلىنە دەگەن قۇشتارلىقتارىن ارتتىرۋ؛
* انا ءتىلىن سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ «ءتىل»، «وتان»قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
كورنەكى قۇرالدار: داپتەر، وقۋلىق، قاتتى قاعازدان جاسالعان «تانىم»، «عۇلامالار»، «قازىنا»اتتى ءۇش ۇلكەن قاقپا.
بالالار شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى. ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ جانە ولەڭدى بىرگە ايتۋدى ۇسىنۋ.
انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم - قۇرالىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بولماس ەدى جىر - ءانىم.
انا ءتىلىم – ەلدىگىم،
انا ءتىلىم - ەرلىگىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
ساحنالاۋ:
انا ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ مەن وقۋشىلاردىڭ تۋعان ءتىلىن جەتە بىلۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ساباق ساحنالاۋ تۇرىندە ۇيىمداستىرىلدى.
ورتاعا پاتشا رولىندەگى بالا مەن ۋازىرلەرى شىعادى.
پاتشا: تىلدەر پاتشالىعىنا ساياحات جاساۋدى كوپتەن كوڭىلىمە ءتۇيىپ ءجۇر ەدىم. سونىڭ ءساتى بۇگىن تۇسكەن سياقتى. مەن قازاق ءتىلى تۋرالى بىلسەم دەيمىن.
ءمۇعالىم: - سوناۋ بەسىنشى – التىنشى عاسىرلاردان باستاپ ۋاقىت سىنىنا توتەپ بەرىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن ورحون - ەنەسەي، تالاس سىنا جازۋلارى قازاق ءتىلىنىڭ كەزىندە وركەندەپ، گۇلدەنگەن ءداۋىرىن ايعاقتايدى.
پاتشا ۋازىرلەرىمەن «عۇلامالار»قاقپاسىنا كەلەدى. بۇل جەردە قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن عۇلامالاردىڭ پورترەتتەرىنەن جاسالعان توپتامالار كورسەتۋ.
پاتشا: - تۋعان ءتىلىم تۋرالى ولەڭ تىڭداسام دەيمىن.
ءبىر وقۋشى: د ءابىلوۆتىڭ «تۋعان ءتىلىم» ولەڭىن مانەرلەپ ايتىپ بەرەدى.
ولەڭنىڭ ءاربىر جولىن تالداۋ:
*نەلىكتەن ءتىلدى انامەن بايلانىستىرىپ ايتامىز؟
*قانداي ادام ءوز ءتىلىن وتە قۇرمەتتەيدى دەپ ويلايسىڭدار؟
*نەلىكتەن ءوز تىلىندە سويلەيتىن ادام سىيلى بولادى؟
پاتشا جايلاپ «قازىنا» قاقپاسىنا جاقىندايدى.
- بۇل قانداي كەرەمەت بولدى ەكەن، ا؟!
قاقپا اشىلمايدى. پاتشا اشۋلانىپ مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەيدى – اۋ شاماسى،- دەپ قاقپا ەسىگىن قاعىپ – قاعىپ جىبەرەدى. سوندا ارعى جاعىنان تىلدەي قاعاز تۇسەدى.
دۇنيەدە نە ءتاتتى؟
دۇنيەدە نە اششى؟
پاتشا – مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟ – دەپ وقۋشىلاردان سۇرايدى.
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
ءمۇعالىم: مۇنىڭ جاۋابىن ءبىلۋ ءۇشىن دانىشپان اتاعا حات جازعان بولاتىنبىز. بۇگىن سول حاتىمىزدىڭ جاۋابى كەلدى.
و، حان يەم! دۇرىس سويلەي ءبىلۋ دە ونەر، جۇيەسىن تاۋىپ سويلەگەن ءسوز جۇرەككە جەتىپ، جۇيەنى بوساتادى. سوندىقتان دا ءتىل - ءتاتتى. جەبە سالعان جارا جازىلار، بالتامەن وتالعان ورمان قايتا وسەر، ءبىراق ءتىلدىڭ جاراسى جازىلماس. سوندىقتان دا ءتىل - اششى.
سول ۋاقىتتا قاقپا اشىلادى. باقتاعى بۇلاق باسىنان! انا ءتىلىم – قازىنام» دەگەن جازۋى بار كىتاپتى پاتشا قولىنا الىپ، پاراقتاپ قاراي باستايدى.
- ماعان كومەك قاجەت بولدى، كىم كومەكتەسەر ەكەن؟ مىنا كىتاپتا بەرىلگەن ماقال - ماتەلدەردى اياقتاي كەرەك.
1. ءوزىڭ بىلمەگەندى كىسىدەن سۇرا،
ۇلكەن بولماسا،.....................
2. ونەر الدى -............................
3. ءجىپتىڭ ۇزىنى، ءسوزدىڭ...... جاقسى.
4. ءپىل كۇشتى،
ءپىل كۇشتى ەمەس،.......... كۇشتى.
5. وتىز تىستەن شىققان ءسوز،
وتىز رۋلى........ تارايدى.
6. جۇيەلى ءسوز – جۇيەسىن تابار،
جۇيەسىز ءسوز -............
پاتشا: ويپىرماي! ءتىلدىڭ قۇدىرەتى وسى دە. بالار سەندەرگە ۇلكەن راحمەت. مەن بارىپ ءۇش ۇلىمدى سىناپ كورەيىن - دەپ شىعىپ كەتەدى.
دايەكسوز:
- بالار، ساحنالاۋ ارقىلى جانە ومىردەن تۇيگەنىمىزدەن ۇققانىمىزدان ءتىل بالاعا انانىڭ سۇتىمەن تۋىلعان ساتىنەن - اق بەرىلەدى. ءتىل ادامدى جاقسى دا، جاعىمسىز دا كورسەتەدى. ءتىل ادامدى وسىرەدى دە، وشىرەدى. ولاي دەيتىنىمىز تەك قانا جانعا جايلى جاقسى سوزدەردى ءجيى ايتساڭ، ادامدار اراسىندا سىيلى بولاسىڭ. ءوز ءتىلىڭدى جەتىك ءبىلىپ. ونى دامىتا الساڭ، سونداي - اق باسقا ەلگە بارعاندا ءوز تۋعان تىلىڭدە سويلەسەڭ ولار سونداي حالىق بار ەكەندىگىن بىلەدى. دەمەك حالقىڭدى باسقا ۇلتتارعا تانىتاسىڭ، حالقىڭدى وسىرەسىڭ. سوندىقتان دا اقىن س. تورايعىروۆتىڭ «سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم»،- دەگەن ولەڭ جولدارىن ۇمىتپاعاندارىڭ ءجون.
جاڭا اقپارات:
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى. انا ءتىلىن ءسۇيۋ، قۇرمەتتەۋ، ماقتانىش ەتۋ - ءار - ءبىر ازاماتتىڭ مىندەتى».
تاپسىرما:
«انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل»دەگەن ءسوزدى ءتۇسىندىرۋ.
داپتەرمەن جۇمىس:
داپتەردەگى ناقىل سوزدەردى وقىپ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ الۋ جانە ومىردە قولدانۋ.
جۇرەكتەن جۇرەككە:
بالالار انا تىلىنە دەگەن ماحابباتىن ولەڭ جولدارى ارقىلى بىلدىرەدى. ءبارى بىرلەسە وتىرىپ ولەڭ جولدارىن قايتالايدى: ب. ۇسەنبايەۆ. «جۇرەگىمنىڭ بولشەگى».
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىلىم - مەنىڭ تىرەگىم
سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم. س. تورايعىروۆ
* انا ءتىلىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ؛
* انا تىلىنە دەگەن قۇشتارلىقتارىن ارتتىرۋ؛
* انا ءتىلىن سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ «ءتىل»، «وتان»قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
كورنەكى قۇرالدار: داپتەر، وقۋلىق، قاتتى قاعازدان جاسالعان «تانىم»، «عۇلامالار»، «قازىنا»اتتى ءۇش ۇلكەن قاقپا.
بالالار شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى. ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ جانە ولەڭدى بىرگە ايتۋدى ۇسىنۋ.
انا ءتىلىم – ۇرانىم،
انا ءتىلىم - قۇرالىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بولماس ەدى جىر - ءانىم.
انا ءتىلىم – ەلدىگىم،
انا ءتىلىم - ەرلىگىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم.
ساحنالاۋ:
انا ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ مەن وقۋشىلاردىڭ تۋعان ءتىلىن جەتە بىلۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ساباق ساحنالاۋ تۇرىندە ۇيىمداستىرىلدى.
ورتاعا پاتشا رولىندەگى بالا مەن ۋازىرلەرى شىعادى.
پاتشا: تىلدەر پاتشالىعىنا ساياحات جاساۋدى كوپتەن كوڭىلىمە ءتۇيىپ ءجۇر ەدىم. سونىڭ ءساتى بۇگىن تۇسكەن سياقتى. مەن قازاق ءتىلى تۋرالى بىلسەم دەيمىن.
ءمۇعالىم: - سوناۋ بەسىنشى – التىنشى عاسىرلاردان باستاپ ۋاقىت سىنىنا توتەپ بەرىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن ورحون - ەنەسەي، تالاس سىنا جازۋلارى قازاق ءتىلىنىڭ كەزىندە وركەندەپ، گۇلدەنگەن ءداۋىرىن ايعاقتايدى.
پاتشا ۋازىرلەرىمەن «عۇلامالار»قاقپاسىنا كەلەدى. بۇل جەردە قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن عۇلامالاردىڭ پورترەتتەرىنەن جاسالعان توپتامالار كورسەتۋ.
پاتشا: - تۋعان ءتىلىم تۋرالى ولەڭ تىڭداسام دەيمىن.
ءبىر وقۋشى: د ءابىلوۆتىڭ «تۋعان ءتىلىم» ولەڭىن مانەرلەپ ايتىپ بەرەدى.
ولەڭنىڭ ءاربىر جولىن تالداۋ:
*نەلىكتەن ءتىلدى انامەن بايلانىستىرىپ ايتامىز؟
*قانداي ادام ءوز ءتىلىن وتە قۇرمەتتەيدى دەپ ويلايسىڭدار؟
*نەلىكتەن ءوز تىلىندە سويلەيتىن ادام سىيلى بولادى؟
پاتشا جايلاپ «قازىنا» قاقپاسىنا جاقىندايدى.
- بۇل قانداي كەرەمەت بولدى ەكەن، ا؟!
قاقپا اشىلمايدى. پاتشا اشۋلانىپ مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەيدى – اۋ شاماسى،- دەپ قاقپا ەسىگىن قاعىپ – قاعىپ جىبەرەدى. سوندا ارعى جاعىنان تىلدەي قاعاز تۇسەدى.
دۇنيەدە نە ءتاتتى؟
دۇنيەدە نە اششى؟
پاتشا – مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟ – دەپ وقۋشىلاردان سۇرايدى.
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
ءمۇعالىم: مۇنىڭ جاۋابىن ءبىلۋ ءۇشىن دانىشپان اتاعا حات جازعان بولاتىنبىز. بۇگىن سول حاتىمىزدىڭ جاۋابى كەلدى.
و، حان يەم! دۇرىس سويلەي ءبىلۋ دە ونەر، جۇيەسىن تاۋىپ سويلەگەن ءسوز جۇرەككە جەتىپ، جۇيەنى بوساتادى. سوندىقتان دا ءتىل - ءتاتتى. جەبە سالعان جارا جازىلار، بالتامەن وتالعان ورمان قايتا وسەر، ءبىراق ءتىلدىڭ جاراسى جازىلماس. سوندىقتان دا ءتىل - اششى.
سول ۋاقىتتا قاقپا اشىلادى. باقتاعى بۇلاق باسىنان! انا ءتىلىم – قازىنام» دەگەن جازۋى بار كىتاپتى پاتشا قولىنا الىپ، پاراقتاپ قاراي باستايدى.
- ماعان كومەك قاجەت بولدى، كىم كومەكتەسەر ەكەن؟ مىنا كىتاپتا بەرىلگەن ماقال - ماتەلدەردى اياقتاي كەرەك.
1. ءوزىڭ بىلمەگەندى كىسىدەن سۇرا،
ۇلكەن بولماسا،.....................
2. ونەر الدى -............................
3. ءجىپتىڭ ۇزىنى، ءسوزدىڭ...... جاقسى.
4. ءپىل كۇشتى،
ءپىل كۇشتى ەمەس،.......... كۇشتى.
5. وتىز تىستەن شىققان ءسوز،
وتىز رۋلى........ تارايدى.
6. جۇيەلى ءسوز – جۇيەسىن تابار،
جۇيەسىز ءسوز -............
پاتشا: ويپىرماي! ءتىلدىڭ قۇدىرەتى وسى دە. بالار سەندەرگە ۇلكەن راحمەت. مەن بارىپ ءۇش ۇلىمدى سىناپ كورەيىن - دەپ شىعىپ كەتەدى.
دايەكسوز:
- بالار، ساحنالاۋ ارقىلى جانە ومىردەن تۇيگەنىمىزدەن ۇققانىمىزدان ءتىل بالاعا انانىڭ سۇتىمەن تۋىلعان ساتىنەن - اق بەرىلەدى. ءتىل ادامدى جاقسى دا، جاعىمسىز دا كورسەتەدى. ءتىل ادامدى وسىرەدى دە، وشىرەدى. ولاي دەيتىنىمىز تەك قانا جانعا جايلى جاقسى سوزدەردى ءجيى ايتساڭ، ادامدار اراسىندا سىيلى بولاسىڭ. ءوز ءتىلىڭدى جەتىك ءبىلىپ. ونى دامىتا الساڭ، سونداي - اق باسقا ەلگە بارعاندا ءوز تۋعان تىلىڭدە سويلەسەڭ ولار سونداي حالىق بار ەكەندىگىن بىلەدى. دەمەك حالقىڭدى باسقا ۇلتتارعا تانىتاسىڭ، حالقىڭدى وسىرەسىڭ. سوندىقتان دا اقىن س. تورايعىروۆتىڭ «سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىمدا - اق بەرگەن ءبىلىم»،- دەگەن ولەڭ جولدارىن ۇمىتپاعاندارىڭ ءجون.
جاڭا اقپارات:
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى. انا ءتىلىن ءسۇيۋ، قۇرمەتتەۋ، ماقتانىش ەتۋ - ءار - ءبىر ازاماتتىڭ مىندەتى».
تاپسىرما:
«انا ءتىلىڭ – ارىڭ بۇل»دەگەن ءسوزدى ءتۇسىندىرۋ.
داپتەرمەن جۇمىس:
داپتەردەگى ناقىل سوزدەردى وقىپ ماعىناسىن ءتۇسىنىپ الۋ جانە ومىردە قولدانۋ.
جۇرەكتەن جۇرەككە:
بالالار انا تىلىنە دەگەن ماحابباتىن ولەڭ جولدارى ارقىلى بىلدىرەدى. ءبارى بىرلەسە وتىرىپ ولەڭ جولدارىن قايتالايدى: ب. ۇسەنبايەۆ. «جۇرەگىمنىڭ بولشەگى».
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى:. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تۋىپ وسكەن جەرى، ءومىر جولى، قىزمەت ەتكەن كەزەڭدەرى تۋرالى مالىمەت بەرۋ، ەلباسىنىڭ ۇستانىمىن، ءومىر جولىن...
