سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 اپتا بۇرىن)
ءتىلىم - مەنىڭ تىرەگىم
باتىس قازاقستان وبلىسى،
قاراتوبە اۋدانى، ءۇشاعاش اۋىلى،
ءۇشاعاش نەگىزگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى
ءوزىن - ءوزى تانۋ ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جۇمايەۆا نۇريا ساپيوللا قىزى

تاقىرىبى: «ءتىلىم - مەنىڭ تىرەگىم»
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ «ءتىل»، «وتان» قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەردى كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى: - انا ءتىلىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ؛
- انا تىلىنە دەگەن قۇشتارلىقتى ارتتىرۋ؛
- انا ءتىلىن سۇيۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ؛
كورنەكى قۇرالدار: وقۋلىق، داپتەر، قاتتى قاعازدان جاسالعان «تانىم»، «عۇلامالار»، «قازىنا» اتتى ءۇش ۇلكەن قاقپا.

شاتتىق شەڭبەرى
وقۋشىلار شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى، ءبىر - بىرىمەن، مۇعالىممەن سالەمدەسەدى. ءمۇعالىم ساباق تاقىرىبىمەن تانىستىرادى جانە مىنا ولەڭدى بىرگە ايتۋدى ۇسىنادى:
انا ءتىلىم - ۇرانىم،
انا ءتىلىم - قۇرالىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بولماس ەدى جىر - ءانىم.
انا ءتىلىم - ەلدىگىم،
انا ءتىلىم - ەرلىگىم.
انا ءتىلىم بولماسا،
بۇتىندەلمەس كەمدىگىم...

ساحنالاۋ
انا ءتىلىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ مەن وقۋشىلاردىڭ تۋعان ءتىلىن جەتە بىلۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ساباق ساحنالاۋ تۇرىندە ۇيىمداستىرىلادى.
س. تۇرىسبەكوۆتىڭ «كوڭىل تولقىنى» كۇيى
ورتاعا پاتشا شىعادى:
پاتشا: - تىلدەر پاتشالىعىنا ساياحات جاساۋدى كوپتەن كوڭىلىمە ءتۇيىپ ءجۇر ەدىم. سونىڭ ءساتى بۇگىن تۇسكەن سياقتى. مەن قازاق ءتىلى تۋرالى بىلسەم دەيمىن.
ءمۇعالىم: - سوناۋ 5 - 6 عاسىردان باستاپ ۋاقىت سانىنا توتەپ بەرىپ، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جەتكەن ورحون - ەنەسەي، تالاس سىنا جازۋلارى قازاق ءتىلىنىڭ كەزىندە وركەندەپ، گۇلدەنگەن داۋرەنىن ايعاقتايدى.

عۇلامالار قاقپاسى.
ءمۇعالىم: - قازاق ءتىلى - ايتەكە، تولە، قازىبەك بيلەر سىندى شەشەندەردىڭ، اباي، جامبىل، احمەت، ماعجان، ساكەن، مۇحتار سياقتى الىپ اقىن - جازۋشىلاردىڭ، قاجىمۇقان، باۋىرجان باتىرلارىڭ ءتىلى. قازاق ءتىلى - قازاقتىڭ جوعىن جوقتاپ وتكەن ش. ءۋاليحانوۆ پەن ت. رىسقۇلوۆتاي ارىستىڭ ءتىلى.
پاتشا: - تۋعان ءتىلىم تۋرالى ولەڭ تىڭداسام دەيمىن.
وقۋشىلار: تۋعان ءتىلىم
تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلى - ءوز ءتىلىم!
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلى - ءوز ءتىلىم!
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلى - ءوز ءتىلىم!
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلى - ءوز ءتىلىم!

تۋعان تىلدە سىرى تەرەڭ جانىم بار،
تۋعان تىلدە ءانىم مەنەن ءسانىم بار.
تۋعان ءتىلىم ءتىل بولۋدان قالسا ەگەر،
جۇرەگىمدى سۋىرىپ - اق الىڭدار.

تالداۋ:
نەلىكتەن ءتىلدى انامەن بايلانىستىرامىز؟
قانداي ادام ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەيدى؟
نەلىكتەن ءوز تىلىندە سويلەيتىن ادام سىيلى بولادى؟
قازىنا قاقپاسى
پاتشا: اشۋلانىپ - مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەيدى - اۋ، شاماسى، - دەپ قاقپانى ءوزى يتەرەدى.
ءبارىبىر اشىلمايدى. ول قاقپا ەسىگىن قاعادى، سوندا ارعى جاعىنان قاعاز تۇسەدى. نوكەرى اشىپ وقيدى:
دۇنيەدە نە اششى؟
دۇنيەدە نە ءتاتتى؟
پاتشا: - مۇنىڭ ءمانىسى نەدە؟ - دەپ وقۋشىلاردان سۇرايدى.
ءمۇعالىم: - مۇنىڭ جاۋابىن ءبىلۋ ءۇشىن «دانىشپان اتاعا» حات جازعان بولاتىنبىز. بۇگىن سول حاتىمىزدىڭ جاۋابى كەلدى. بالالاردىڭ جاۋابىن سالىستىرىپ كورەيىك. حاتتى اشىپ وقيىق.

حاتتا:
و، حان يەم!
دۇرىس سويلەي بىلۋدە ونەر، جۇيەسىن تاۋىپ سويلەگەن ءسوز جۇرەككە جەتىپ، جۇيەنى بوساتادى. سوندىقتاندا ءتىل - ءتاتتى. جەبە سالعان جارا جازىلار، بالتامەن وتالعان ورمان قايتا وسەر، ءبىراق ءتىلدىڭ جاراسى جازىلماس. سوندىقتان دا ءتىل - اششى.
(سول ۋاقىتتا قاقپا اشىلىپ، جاساندى گۇلدەرمەن بەزەندىرىپ جاساعان بۇلاق باسىنان «انا ءتىلىم - قازىنام» دەگەن كىتاپتى پاتشا قولىنا الىپ، پاراقتاي باستايدى).
پاتشا: - ماعان كومەك قاجەت بولدى، كىم كومەكتەسەر ەكەن؟ مىنا كىتاپتا بەرىلگەن ماقال - ماتەلدى اياقتاۋ كەرەك.
1. ءوز بىلمەگەنىڭدى كىسىدەن سۇرا،
ۇلكەن بولماسا،...
2. ونەر الدى -...
3. ءجىپتىڭ ۇزىنى، ءسوزدىڭ... جاقسى.
4. ءپىل ءۇشتى،
ءپىل كۇشتى ەمەس،... كۇشتى.
5. وتىز تىستەن شىققان ءسوز،
وتىز رۋلى... تارايدى.
6. جۇيەلى ءسوز - جۇيەسىن تابار،
جۇيەسىز ءسوز -...

پاتشا: - ويپىرىم - اي! ءتىلدىڭ قۇدىرەتى وسى دە. بالالار، سىزدەرگە ۇلكەن راحمەت. مەن بارىپ ءۇش ۇلىمدى سىناپ كورەيىن.
(ءمۇعالىم پاتشا ۇلدارىن قالاي سىناعاندىعىن ايتىپ بەرەدى)
اكەسى 1 - ءشى ۇلىنا قوناققا كەلەدى. تاماق سالىنىپ، ەت اسىلادى.
اكەسى: - قاراعىم، انا ەتىڭنەن جاقسى جەرىنەن ءبىر كەسىپ بەرشى؟
- ارينە، ساننىڭ ەتى ءدامدى. ەندى جامان جەرىنەن كەسىپ بەرشى، - دەدى
- ءتىس وتپەيتىن ءسىڭىر عوي.
اكەسى 2 - ءشى ۇلىنان دا وسىنداي سىي - سىياپات كورەدى.
سودان سوڭ 3 - ءشى ۇلىنا كەلگەندە دە:
- بالام ەتتىڭ جاقسى جەرىنەن بەرشى، - دەيدى. ءتىل بەرەدى.
- ەندى جامان جەرىنەن بەرشى، - دەيدى. تاعى دا تىلدەن كەسىپ بەرەدى.
اكەسى:
- مۇنىڭ قالاي بالام، جاقسى جەرىنەن دەسەم دە، جامان جەرىنەن دەسەم دە ءتىل كەسىپ بەردىڭ؟
بالاسى:
- وي، اكە - اي، جاقسى دا، جامان دا ۇرىس - كەرىس، وسەك تە وسى تىلدەن شىعادى.
- ەكى ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق دەگەندەي، ءار ادام ءوز تىلىنە ساق بولسا، ەش ۋاقىتتا ۇرىس - كەرىس بولماس ەدى. «باسقا پالە – تىلدەن».
اكەسى:
- دۇرىس ەكەن، بالام. بۇگىن كوپ نارسەنى ۇققاندايمىن. ەندى قايتايىن. ايتارىم اقىلىڭنان اجىراما، - دەگەن ەكەن.

دايەكسوز:
- ساحنالاۋ ارقىلى جانە ءوزىمىزدىڭ ومىردەن تۇيگەنىمىزدەن ۇققانىمىزداي ءتىل بالاعا انانىڭ اق سۇتىمەن تۋىلعان ساتىنەن - اق بەرىلەدى. ءتىل ادامدى جاقسى دا، جاعىمسىز دا كورسەتەدى. ءتىل ادامدى وسىرەدى دە، وشىرەدى دە. ويتكەنى جانعا جايلى جاقسى سوزدەردى ءجيى ايتساڭ، ادامدار اراسىندا سىيلى بولاسىڭ. ءوز ءتىلىڭدى جەتىك ءبىلىپ، ونى دامىتا الساڭ، سونداي - اق باسقا ەلگە بارعاندا تۋعان تىلىڭدە سويلەسەڭ ولار سونداي حالىق بار ەكەنىن بىلەدى. دەمەك حالقىڭدى باسقا ۇلتتارعا تانىتاسىڭ، حالقىڭدى وسىرەسىڭ. ەگەر سەنىڭ انا ءتىلىڭ دە ەشكىم سويلەمەسە حالقىڭ وشەدى - وسى. سوندىقتان دا اقىن س. تورايعىروۆتىڭ:

«سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى، انام ءتىلىن،
بەسىكتە جاتقانىم دا - اق بەرگەن ءبىلىم»، دەگەن ولەڭ جولدارىن ۇمىتپاعاندارىڭ ءجون.

جاڭا اقپارات
«ق ر مەملەكەتتىك ءتىلى - قازا ءتىلى. انا ءتىلىن ءسۇيۋ، قۇرمەتتەۋ، ماقتانىش ەتۋ - ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى»
تاپسىرما
«انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل» دەگەن ءسوزدى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭدەر.
داپتەرمەن جۇمىس
تاپسىرما: ناقىل سوزدەردى وقىپ، ماعىناسىن ءتۇسىندىر
1. ءتىل جەر جەردە ۇلت جوق
ش. ايتماتوۆ
2. ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى - ءبىلىمنىڭ كىلتى... ءبىزدىڭ جاستارىمىز انا تىلىنە جەتىك، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى بولسىن.
ا. جۇبانوۆ
3. انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ.
ب. مومىش ۇلى

جۇرەكتەن جۇرەككە
جۇرەگىمنىڭ بولشەگى
قانىڭ، جانىڭ - تىلىندە،
ارىڭ، ءنارىڭ تىلىڭدە.
ۇمتىل ونى بىلۋگە.
تىلدەن الىپ عيبرات،
قۇلشىناسىڭ بىلىمگە.

انا ءتىلىڭ - ەرتەگىڭ،
انا ءتىلىڭ - وركەنىڭ،
انا ءتىلىڭ - ەرتەڭىڭ.
قادىرلە انا ءتىلىڭدى -
جۇرەگىڭنىڭ بولشەگىن.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما