ءتورت تولعاۋ (ءى نۇسقا)
توقانىڭ قارتايعان شاعىندا ەل-جۇرتقا ءقادىرلى بولىپ تانىلعان جالماعامبەت دەيتىن ۇلكەن ۇلى قىرىق التى جاسىندا دۇنيە سالىپتى. سول جىلدىڭ قارى قالىڭ ءتۇسىپ، كوكتەمدە جالماعامبەتتىڭ بەيىتى سۋ استىندا قالسا كەرەك. بۇعان توقاڭ قاتتى كۇيىنىپ، ۇلىنىڭ سۇيەگىن قايتادان دوڭەس جەرگە قويۋدى نيەت ەتسە، اۋىلدىڭ مولداسىماق ءدىندار ادامدارى: «جانازا شىعاراردا «امانات!» دەپ جەرلەنبەگەن مۇسىلمان بالاسىنىڭ مۇردەسىن قازۋ كۇپىرلىك، كىتاپ سوزىندە ورنىنان قوزعالعان پەندە و دۇنيەدە بەيىشتىڭ قاراسىن كورە الماق ەمەس»، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىرىپتى.
توقانىڭ ايگىلى «ءتورت تولعاۋ» دەيتىن كۇيى وسى ءبىر قاسىرەت شەكتىرگەن وقيعاعا وراي شىققان. جاي شىقپاعان، كوكىرەككە كەپتەلگەن شەر تارقاماي، قايتا-قايتا تولقي لىقسىپ، ءتورت كۇي بولىپ شىققان. ەر جەتىپ، ەلگە ءقادىرلى بولعان بالاسىنىڭ ءولىمى — ءبىر قايعى، توڭىرەگىندەگى كۇيرەپ قالعان ەت جاقىندارىنىڭ قاسىرەت شەگۋى — ەكىنشى قايعى، كۇتپەگەن جەردەن جالماعامبەتتىڭ دەگەن توپىراعىنىڭ سۋعا قارىق بولۋى — ءۇشىنشى قايعى... قىسقاسى، ءاربىر كۇيزەلىس ساتىندە توقا دومبىراسىنا عانا مۇڭىن شاعىپ، دومبىرادان عانا كۇيزەلگەن جانىنا جاردەم تىلەپ، «ءتورت تولعاۋ» اتتى تىزبەكتى كۇيىن دۇنيەگە اكەلگەن. بۇل كۇي ءوز ىشىندە «ەستىرتۋ»، «ارناۋ»، «انا جۇرەگى»، «نەمەرە زارى» دەگەن بولەك-بولەك اتاۋلارىمەن بەلگىلى.
وسى جولى قوجا-مولدانىڭ قارسىلىق جاساعانىنا قاراماي، توقا جالماعامبەتتىڭ سۇيەگىن دوڭەس جەرگە قايتا جەرلەتكەن. ءوزىنىڭ جانىن تۇسىنەتىن ەل ازاماتتارىنا ارقا سۇيەپ، سولارعا جۇرەك ازابىن شاعىم ەتكەندەي، ساۋعا سۇراعانداي: «دۇنيەنىڭ تۇتقاسى «امانات» دەگەن جالعىز اۋىز سوزدە تۇرسا، قىلشا موينىم تالشا، كوتەردىم ءبارىن دە. بولماسا كوكتەم شىققان سايىن بالامنىڭ سۋ استىندا قالعانىن كورىپ، پەندە بولىپ وتىرماي-اق قويايىن... ۋا، اعايىن، جالماعامبەتىمنىڭ باسىنا بارىڭدار... جەردى جىرىپ سۋ اعىزىڭدار... بەسىكشەسىن قايتا اشىڭدار... ولگەنىنە كونگەندە، وزگەسىنە كونبەيتىن نەسى قالدى، ەگەر جالماعامبەتىمنىڭ دەنەسى بۇزىلماسا، ماعان ءسۇيىنشى سۇراپ حابار بەرىڭدەر!» — دەگەن ەكەن.
قىستا جەرلەگەن ءمايىت بۇزىلمايدى عوي، ۇيىقتاعانداي بولىپ جاتقان جالماعامبەتتى توقا مەن بايبىشەسى كورىك كەلىپ كورەدى. سول جەردە كورىك داۋىس سالىپ، بىلاي دەپ جوقتاۋ ايتىپتى دەيدى:
اينالايىن قۇداي-اۋ!
قاپالىق سالدىڭ باسىما،
تولتىرىپ كوزدى جاسىما،
بوزداعىمنان ايىرىپ،
قابىرعامدى مايىرىپ،
قامالدىم قايعى قوسىنا،
كورەسىم مەنىڭ وسى ما!
قارا ءبىر تاۋدىڭ القىمى-اي،
بولعاندا قاڭتار سالقىنى-اي،
جانناتقا جانىڭ قونسىن دەپ،
جاتاعىڭ جايلى بولسىن دەپ،
جاۋىپ ەد تورقا توپىراق.
جىلاۋلى بولعان حالقىڭ-اي!
قۇدانىڭ ءىسى ءجون بولار،
جىلاۋسىز كۇنىم كەم بولار،
ناۋرىزدىڭ تۋعان ايىندا
سەل اعىپ سالا-سايىندا،
جامباسىڭا سۋ تيسە،
كوكىرەگىمە شەر تولار!
بۇل ءىستى سالسا قۇدايىم،
اقسارباس تاعى سويايىن،
كوزىمدى جاسپەن ويايىن،
اعارعان شاشتى جايايىن.
تورقا دەپ قويعان جەرىڭنىڭ،
توپان سۋ السا ماڭايىن
قالاي دا عانا شىدايىن!
وسى جوقتاۋ ءوزىنىڭ ەرەكشە سازدى، مۇڭدى سارىنىمەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل اراسىندا ايتىلادى. كوز كورگەن قارتتاردىڭ ايتۋىندا، توقانىڭ اقىندىق شالىمى دا ەشكىمنەن كەم بولماعان. جاڭاعى جوقتاۋ مەن ونىڭ مۇڭدى سارىنىن بايبىشەسىنە توقانىڭ ءوزى شىعارىپ بەرىپ ەدى دەگەن ءسوز بار.
«ءتورت تولعاۋ» كۇيىنىڭ سوڭعى «نەمەرە زارى» دەگەن بولىگى توقانىڭ نەمەرەسى، جالماعامبەتتىڭ بالاسى حاميتكە قاتىستى. سول كەزدە ءحاميتتىڭ ەسى كىرىپ قالعان كەزى ەكەن، اكەسىنىڭ سۋىق ءتانىن مۇردەدەن شىعارىپ، قايتا جەرلەردە «كوكەلەپ!» ولىكتىڭ ۇستىنە قۇلاپ، ۇلكەن-كىشىنىڭ ساي سۇيەگىن سىرقىراتىپ ەدى دەيدى. بۇعان توقا دا بەيتاراپ قاراي الماي، كەيىن «نەمەرە زارى» دەپ اتاپ كۇي تولعاعان.
You Might Also Like
-
قايراقباي زامانىندا بۇتاباي دەگەن كىسى اعا سۇلتاندىققا سايلانىپتى. ءبىراق بۇتاباي اعايىننىڭ ءقادىرىن، الاشتىڭ قۇرمەتىن ۇمىتا باستاعان كەزىندە، اۋىل اقساقالدارىمەن بىرگە قايراقباي دا بارىپ «قۇتت...
-
ادام ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى – بولاشاق ماماندىقتى تاڭداۋ. باستاپقىدا، ءبىز بۇل تاڭداۋدىڭ زور ماندىلىگىن تۇسىنبەيمىز، ءبىراق تا، ول تەك الداعى وقۋىمىزبەن شەكتەلمەيدى. ءومىرىمىزدىڭ ...
