توتە جازۋ. قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: توتە جازۋ. قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: ۇلتتىق ءتىل تاريحىنىڭ قالىپتاسۋ جولىمەن جانە ۇلى عالىم ا. بايتۇرسىن ۇلى نەگىزىن قالاعان توتە جازۋ جۇيەسى ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىسۋ، ونىڭ تاريحي ماڭىزىن ۇعىنۋ.
ءا) تاربيەلىك: «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ قۇندىلىقتارىن ۇعىنۋعا باۋلۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: ءوز وي - پىكىرىن ەركىن، جۇيەلى جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتە وتىرىپ، ءتىل بايلىعىن، ساۋاتتى جازۋ داعدىسىن ارتتىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: توپتاستىرۋ، ءتۇسىندىرۋ، ستو تەحنولوگياسىنىڭ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ۇلەستىرمەلى پاراقشالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
پايدالانىلعان ادەبيەت:
ر. بەردىباي، ر. نۇرعالي، ب. ىبىرايىم «قازاق ءتىلى 10 - سىنىپ»
الماتى: «مەكتەپ»2006. ينتەرنەت جەلىسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ ءجۇرۋ ءتارتىبى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. ءبىلىم الۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
«ميعا شابۋىل» - ءادىسى. وتكەن ساباقتا بەرىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
ءبىلىم الۋشىلاردىڭ سوزدىك قورى، اۋىزەكى سويلەۋى داميدى.
«ءبىر اينالىم سويلەم» ءادىسى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن ءبىر - ەكى ءبىلىم الۋشى قورىتىندىلايدى.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
«وي قوزعاۋ» ءادىسىن پايدالانا وتىرىپ، سۇراقتارقويۋ:
1. ەسكى جازبا ءتىلى قاي عاسىردان باستالدى؟
2. تۇركى تىلدەرىنە ورتاق تاريحي جازبا مۇرالار نەگىزىنەن نەشە ءداۋىردى قامتيدى؟(كونە، ورتا، جاڭا داۋىرلەر)
3. ءالىپبي دەگەنىمىز نە؟(ارىپتەردىڭ جۇيەلى تىزبەگى)
ءىY. ماعىنانى تانۋ.
«ءوزىم ءۇشىن جازۋ»- ءادىسى ارقىلى ءبىلىم الۋشىلار وزىنە كەرەكتى مالىمەتتى جازىپ الادى.
حح عاسىردىڭ باسىندا حالقىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتى، عۇلاما عالىم ا. بايتۇرسىن ۇلى ەسكى قازاق جازبا ءتىلىن كۇللى قازاق حالقىنىڭ يگىلىگىنە اينالدىرۋ يدەياسىن ۇسىندى. جازۋ - سىزۋدى دەموكراتيالاندىرۋ ارقىلى كۇللى حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ ىسىنە بار ءبىلىمىن، كۇش – جىگەرىن سالدى. حالىقتى جاپپاي ساۋاتتاندىرۋدى، ءبىلىم بەرۋدى تەزىرەك قولعا الماسا، قازاق قوعامىنىڭ زامان اعىمىنا ىلەسە الماي، قالىپ قوياتىنىن تەرەڭ تۇسىنە بىلگەن عالىم جۇيەسى اسا كۇردەلى ەسكى جازبا تىلىنە تۇبەگەيلى رەفورما جاسادى. الدىمەن اراب ءالىپبيىن پايدالانا وتىرىپ، حالىق ءتىلىنىڭ توعىز داۋىستى(ا - ءا، ى - ءى، و - ءو، ۇ - ءۇ، ە) تۇراتىن دىبىس جۇيەسىن نەگىزگە الىپ قازاق ءالىپبيىن ءتۇزدى.
قازاق ءالىپبيى — قازاق ءتىلىنىڭ ارىپتەرىنىڭ جۇيەلى تىزبەگى، قازاق حالقىنىڭ مادەني ومىرىندە باسقا دا تۇركى حالىقتارىمەن بىرگە پايدالانىپ كەلگەن ءار ءتۇرلى ءارىپ تاڭبالارىنان تۇراتىن دىبىستىق جازۋ جۇيەسى. ا. بايتۇرسىن ۇلى ۇسىنعان جازۋ جۇيەسى جالپاق جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. 24 ارىپتەن تۇراتىن جۇيەسى ۇعىمعا جەڭىل، ەملەسى وڭاي بولدى. جۇرتشىلىق سوندىقتان بۇل جازۋدى بۇرىنعى جازۋدان بولەكتەپ،، توتە جازۋ، توتە وقۋ دەپ اتادى. ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋىن تەك قازاق زيالىلارى ەمەس، الەمدىك ءتىل عىلىمىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى ە. د. پوليۆانوۆ،، فونەتيكا زەرتتەۋشىسى ياكوۆليەۆتەر جوعارى باعالادى. الايدا توتە جازۋدىڭ كەڭەستەر وداعىنداعى عۇمىرى ۇزاققا بارمادى. 1929جىلى قازاق جازۋى لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن، 29 ارىپتەن تۇراتىن جازۋعا كوشتى. ال 1940 جىلى قاراشا ايىنان باستاپ لاتىن نەگىزدى قازاق جازۋى 41 ارىپتەن تۇراتىن ورىس گرافيكاسىنا بەيىمدەلگەن جازۋعا كوشتى.
ءىىى. ءبىلىمدى بەكىتۋ.
«سۇراق – جاۋاپ» - ءادىسى. وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ۇيىمشىلدىققا، بىرلەسە جۇمىس جاساۋعا جۇمىستانادى.
«بەس جول ولەڭ / سەنكۆەين»- ءادىسى بويىنشا ءبىلىم الۋشىنىڭ قانشالىقتى تاقىرىپتى مەڭگەرگەندىگىن انىقتاۋعا بولادى. ءبىلىم الۋشىلار العان اقپاراتتارىن تۇيىندەپ ايتۋعا، وزدەرىنىڭ ويلارىن از سوزبەن، ناقتى جەتكىزۋگە جۇمىستانادى.
«ىستىق ورىندىق» - ءادىسى. وتىلگەن تاقىرىپتى قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىن انىقتاۋ ماقساتىندا، ساباقتى جاقسى مەڭگەردىم دەگەن ءبىلىم الۋشى شىعىپ، ىستىق ورىندىققا وتىرادى، وسى ءبىلىم الۋشىعا وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويىلادى.
ءىۇ. ۇيگە تاپسىرما. جاڭا لاتىن ءالىپبيى تۋرالى وي - پىكىرلەرىن جازىپ كەلۋ.
V. باعالاۋ.
«تەلەگرامما»- ءادىسى. ءبىلىم الۋشىلار بۇگىنگى كۇنى العان اسەرىن نەمەسە ءوز سۇراقتارىن ستيكەرگە جازىپ كونۆەرتكە جابىستىرادى. بۇل سۇراقتار مەن ۇسىنىستار كەلەسى ساباقتىڭ باسىندا تالقىلانادى.
اتىراۋ وبلىسى، ماقات اۋدانى،
«ماقات مۇناي جانە گاز تەحنولوگيالىق كوللەدجى» كمقك
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپان وقىتۋشىسى
احاتوۆا مەرەكە قۇسىم قىزى
توتە جازۋ. قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: ۇلتتىق ءتىل تاريحىنىڭ قالىپتاسۋ جولىمەن جانە ۇلى عالىم ا. بايتۇرسىن ۇلى نەگىزىن قالاعان توتە جازۋ جۇيەسى ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىسۋ، ونىڭ تاريحي ماڭىزىن ۇعىنۋ.
ءا) تاربيەلىك: «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ قۇندىلىقتارىن ۇعىنۋعا باۋلۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: ءوز وي - پىكىرىن ەركىن، جۇيەلى جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتە وتىرىپ، ءتىل بايلىعىن، ساۋاتتى جازۋ داعدىسىن ارتتىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: توپتاستىرۋ، ءتۇسىندىرۋ، ستو تەحنولوگياسىنىڭ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ۇلەستىرمەلى پاراقشالار، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
پايدالانىلعان ادەبيەت:
ر. بەردىباي، ر. نۇرعالي، ب. ىبىرايىم «قازاق ءتىلى 10 - سىنىپ»
الماتى: «مەكتەپ»2006. ينتەرنەت جەلىسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ ءجۇرۋ ءتارتىبى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. ءبىلىم الۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
«ميعا شابۋىل» - ءادىسى. وتكەن ساباقتا بەرىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
ءبىلىم الۋشىلاردىڭ سوزدىك قورى، اۋىزەكى سويلەۋى داميدى.
«ءبىر اينالىم سويلەم» ءادىسى بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن ءبىر - ەكى ءبىلىم الۋشى قورىتىندىلايدى.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
«وي قوزعاۋ» ءادىسىن پايدالانا وتىرىپ، سۇراقتارقويۋ:
1. ەسكى جازبا ءتىلى قاي عاسىردان باستالدى؟
2. تۇركى تىلدەرىنە ورتاق تاريحي جازبا مۇرالار نەگىزىنەن نەشە ءداۋىردى قامتيدى؟(كونە، ورتا، جاڭا داۋىرلەر)
3. ءالىپبي دەگەنىمىز نە؟(ارىپتەردىڭ جۇيەلى تىزبەگى)
ءىY. ماعىنانى تانۋ.
«ءوزىم ءۇشىن جازۋ»- ءادىسى ارقىلى ءبىلىم الۋشىلار وزىنە كەرەكتى مالىمەتتى جازىپ الادى.
حح عاسىردىڭ باسىندا حالقىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتى، عۇلاما عالىم ا. بايتۇرسىن ۇلى ەسكى قازاق جازبا ءتىلىن كۇللى قازاق حالقىنىڭ يگىلىگىنە اينالدىرۋ يدەياسىن ۇسىندى. جازۋ - سىزۋدى دەموكراتيالاندىرۋ ارقىلى كۇللى حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ ىسىنە بار ءبىلىمىن، كۇش – جىگەرىن سالدى. حالىقتى جاپپاي ساۋاتتاندىرۋدى، ءبىلىم بەرۋدى تەزىرەك قولعا الماسا، قازاق قوعامىنىڭ زامان اعىمىنا ىلەسە الماي، قالىپ قوياتىنىن تەرەڭ تۇسىنە بىلگەن عالىم جۇيەسى اسا كۇردەلى ەسكى جازبا تىلىنە تۇبەگەيلى رەفورما جاسادى. الدىمەن اراب ءالىپبيىن پايدالانا وتىرىپ، حالىق ءتىلىنىڭ توعىز داۋىستى(ا - ءا، ى - ءى، و - ءو، ۇ - ءۇ، ە) تۇراتىن دىبىس جۇيەسىن نەگىزگە الىپ قازاق ءالىپبيىن ءتۇزدى.
قازاق ءالىپبيى — قازاق ءتىلىنىڭ ارىپتەرىنىڭ جۇيەلى تىزبەگى، قازاق حالقىنىڭ مادەني ومىرىندە باسقا دا تۇركى حالىقتارىمەن بىرگە پايدالانىپ كەلگەن ءار ءتۇرلى ءارىپ تاڭبالارىنان تۇراتىن دىبىستىق جازۋ جۇيەسى. ا. بايتۇرسىن ۇلى ۇسىنعان جازۋ جۇيەسى جالپاق جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. 24 ارىپتەن تۇراتىن جۇيەسى ۇعىمعا جەڭىل، ەملەسى وڭاي بولدى. جۇرتشىلىق سوندىقتان بۇل جازۋدى بۇرىنعى جازۋدان بولەكتەپ،، توتە جازۋ، توتە وقۋ دەپ اتادى. ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋىن تەك قازاق زيالىلارى ەمەس، الەمدىك ءتىل عىلىمىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى ە. د. پوليۆانوۆ،، فونەتيكا زەرتتەۋشىسى ياكوۆليەۆتەر جوعارى باعالادى. الايدا توتە جازۋدىڭ كەڭەستەر وداعىنداعى عۇمىرى ۇزاققا بارمادى. 1929جىلى قازاق جازۋى لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن، 29 ارىپتەن تۇراتىن جازۋعا كوشتى. ال 1940 جىلى قاراشا ايىنان باستاپ لاتىن نەگىزدى قازاق جازۋى 41 ارىپتەن تۇراتىن ورىس گرافيكاسىنا بەيىمدەلگەن جازۋعا كوشتى.
ءىىى. ءبىلىمدى بەكىتۋ.
«سۇراق – جاۋاپ» - ءادىسى. وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ۇيىمشىلدىققا، بىرلەسە جۇمىس جاساۋعا جۇمىستانادى.
«بەس جول ولەڭ / سەنكۆەين»- ءادىسى بويىنشا ءبىلىم الۋشىنىڭ قانشالىقتى تاقىرىپتى مەڭگەرگەندىگىن انىقتاۋعا بولادى. ءبىلىم الۋشىلار العان اقپاراتتارىن تۇيىندەپ ايتۋعا، وزدەرىنىڭ ويلارىن از سوزبەن، ناقتى جەتكىزۋگە جۇمىستانادى.
«ىستىق ورىندىق» - ءادىسى. وتىلگەن تاقىرىپتى قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىن انىقتاۋ ماقساتىندا، ساباقتى جاقسى مەڭگەردىم دەگەن ءبىلىم الۋشى شىعىپ، ىستىق ورىندىققا وتىرادى، وسى ءبىلىم الۋشىعا وتكەن تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويىلادى.
ءىۇ. ۇيگە تاپسىرما. جاڭا لاتىن ءالىپبيى تۋرالى وي - پىكىرلەرىن جازىپ كەلۋ.
V. باعالاۋ.
«تەلەگرامما»- ءادىسى. ءبىلىم الۋشىلار بۇگىنگى كۇنى العان اسەرىن نەمەسە ءوز سۇراقتارىن ستيكەرگە جازىپ كونۆەرتكە جابىستىرادى. بۇل سۇراقتار مەن ۇسىنىستار كەلەسى ساباقتىڭ باسىندا تالقىلانادى.
اتىراۋ وبلىسى، ماقات اۋدانى،
«ماقات مۇناي جانە گاز تەحنولوگيالىق كوللەدجى» كمقك
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپان وقىتۋشىسى
احاتوۆا مەرەكە قۇسىم قىزى
توتە جازۋ. قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
5 سانىنا كوبەيتۋ جانە ءبولۋ كەستەسىن قۇراستىرۋ.
