تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ
تاربيە ساعاتى. 2 سىنىپ
تاقىرىبى: تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ.
ماقساتى: ءوزىن - ءوزى كۇتە بىلۋگە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: پىكىرلەسۋ.
ءادىسى: پىكىرلەسۋ، سالىستىرۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس.
بارىسى:
وي قوزعاۋ:
1. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
سوزدەردىڭ ءبىرىنشى ارىپتەرىن عانا الىپ، ءسوز قۇراستىر.
تاسباقا، ۋران، بالىق، ەرتەك، راكەتا، كول، ۋرا، لاق، ەسىك، زەبرا.
تۋبەركۋلەز
2. تۋبەركۋلەز - دەگەنىمىز نە؟ (وقۋشى پىكىرلەرىن تىڭداۋ)
ماعىنانى تانۋ:
ءمۇعالىمنىڭ سۋرەتتەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋى.
تۋبەركۋلەز (لات. tuberculum – تومپەشىك)، ەسكىشە: قۇرت اۋرۋ، كوكساۋ – ادام مەن جانۋارلاردا بولاتىن سوزىلمالى جۇقپالى اۋرۋ. تۋبەركۋلەزدىڭ قوزدىرعىشى – ميكوباكتەريانى (“كوح تاياقشاسىن”) نەمىس ميكروبيولوگى ر. كوح (1843 – 1910) اشتى (1882). تۋبەركۋلەز ميكوباكتەريالارى جىڭىشكە، ءتۇزۋ نە ءسال ءيىلىپ كەلگەن تاياقشالار، ۇزىندىعى 1 – 10، ەنى 0، 2 – 0، 6 مكم.
جۇقپالى اۋرۋ
جۇقپالى اۋرۋدىڭ تارايتىن نەگىزگى كوزى – ناۋقاس ادامنان تۇسكەن ميكروبتارى بار قاقىرىق. ساۋ ادامعا ول نەگىزىنەن تۋبەركۋلەزبەن اۋىرعان ادام تۇكىرگەن قاقىرىقتىڭ ۇساق سۇيىق تامشىلارى ارقىلى نە كەپكەن تۇيىرشىكتەرىن اۋامەن بىرگە جۇتقاندا؛ سيرەك جاعدايدا – تۋبەركۋلەزبەن اۋىرعان ءۇي جانۋارلارىنىڭ ءسۇتىن شيكىلەي ىشكەندە، ەتىن شالا ءپىسىرىپ جەگەندە جۇعادى. ورگانيزمگە تۋبەركۋلەز تاياقشاسىنىڭ ەنۋى اۋرۋعا سەبەپشى بولعانىمەن، ونىڭ تولىق دامۋى ءۇشىن جەتكىلىكسىز. ادامدار تۋبەركۋلەزبەن بۇرىن ناۋقاستانىپ، ورگانيزمنىڭ يممۋنيتەتى تومەندەگەندە، دۇرىس قورەكتەنبەگەندە (اسىرەسە مال ونىمدەرىنىڭ بەلوكتارى، ۆيتاميندەر تاپشى بولعاندا)، سانيتارلىق - گيگيەنالىق جاعدايلار دۇرىس ساقتالماعاندا، سونداي - اق اۋرۋمەن ۇزاق ۋاقىت بويى ارالاسقاندا اۋىرادى. تۋبەركۋلەز كوبىنەسە 3 جاسقا دەيىنگى بالالاردا پايدا بولادى، ويتكەنى ولاردا اۋرۋعا قارسى يممۋنيتەت ءالى دە ناشار دامىعان، سونداي - اق جاسوسپىرىمدەردە جىنىستىق جەتىلۋ كەزەڭىندە پايدا بولادى. تۋبەركۋلەز نەگىزىنەن تۇقىم قۋالامايدى. تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ادامداردىڭ، ادەتتە، بالالارى اۋرۋ بولىپ تۋمايدى. ءبىراق تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن اتا - انا دەر كەزىندە ەمدەلمەسە، اۋرۋدان ساقتانۋ ەرەجەلەرىن دۇرىس ساقتاماسا، دەرتتى بالاسىنا جۇقتىرىپ، بالانىڭ تۋبەركۋلەزبەن اۋرۋى مۇمكىن.
تۋبەركۋلەز تۇرلەرى
تۋبەركۋلەزدىڭ اشىق جانە جابىق تۇرلەرى بولادى. اشىق تۇرىندە قاقىرىقتا تۋبەركۋلەز تاياقشالارى بولادى، سوندىقتان تۋبەركۋلەزدىڭ مۇنداي تۇرىمەن اۋىراتىن ادامدار وتە ءقاۋىپتى دەپ ەسەپتەلىنەدى. ال جابىق تۇرىندە قاقىرىقتا تۋبەركۋلەز تاياقشالارى بولمايدى، ءبىراق دەرت اسقىناتىن بولسا، تۋبەركۋلەزدىڭ مۇنداي تۇرىمەن اۋىراتىن ناۋقاستار دا اۋرۋ جۇقتىرادى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى ءار ءتۇرلى ورگانداردى، كوبىنەسە وكپەنى زاقىمدايدى
اۋرۋدى انىقتاۋ ءتۇرى
اۋرۋدى ءار ءتۇرلى ادىسپەن انىقتايدى. تۋبەركۋلەزدى ەرتەرەك انىقتاۋ ماقساتىمەن بالالارعا تەرى استىنا ءدارى جىبەرىپ، جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى (مانتۋ رەاكسياسى). حالىقتى جاپپاي فليۋوروگرافيالىق (رەنتگەنولوگيالىق جولمەن) تەكسەرۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەمى
تۋبەركۋلەزگە قارسى ارنايى ەگۋ (بسج) جۇرگىزىلەدى، ول ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن 3 – 5 كۇننەن كەيىن ىسكە اسىرىلادى. اۋرۋدى ەمدەۋدىڭ تەراپيالىق، حيرۋرگيالىق، ت. ب. ادىستەرى تابىلىپ، كۇندەلىكتى دارىگەرلىك جۇمىستا قولدانىلاتىن بولدى. ساناتورييلەردە ەمدەلۋ وتە پايدالى. قازاقستاندا تۋبەركۋلەزگە قارسى جۇمىستى تۋبەركۋلەز ماسەلەرى ۇلتتىق ورتالىعى ۇيلەستىرىپ وتىرادى. ءاربىر وبلىس ورت - ندا ارناۋلى ديسپانسەر، جەرگىلىكتى جەرلەردە ولاردىڭ بولىمشەلەرى جۇمىس ىستەيدى. رەسپۋبليكا تۋبەركۋلەزگە قارسى قاجەتتى ءدارى - دارمەكپەن، ەمدەۋ ورىندارى توسەك - ورىنمەن جەتكىلىكتى قامتاماسىز ەتىلگەن.
تۋبەركۋلەز - تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعىنا ءبىرشاما نۇقسان كەلتىرەتىن الەمدە ەڭ اۋقىمدى تارالعان جۇقپالى اۋرۋلار قاتارىنا جاتادى. 1993 جىلى
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۋبەركۋلەزدى جالپى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ گلوبالدى ماسەلەسى دەپ جاريالادى. قازىرگى تاڭدا جەر بەتىندەگى بۇكىل حالىقتىڭ 1/3 بولىگى تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسى - مەن جۇقتىرىلعان، ال جىل سايىن جۋىق شامامەن 8، 4 ملن. تۋبەركۋلەزدىڭ جاڭاجاعدايلارى تىركەلسە، شامامەن 2 ملن. ادام وسى اتالعان اۋرۋدان كوز جۇمادى
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۋبەركۋلەز جاعدايلارىنىڭ ءبىرشاما جاعدايلارىن ەمدەپ - جازۋعا بولاتىندىعىن دالەلدەدى. سىرقاتتىڭ انىقتالۋى جانە ونى ەمدەۋ شارالارى دۇرىس تا، ءتيىمدى تاعايىندالعان بولسا، تۋبەركۋلەز ناۋقاستارى تولىعىمەن جازىلۋى ءتيىس.
وي قورىتۋ: «جاۋابىن تاپ» ويىن تەست جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
1.تۋبەركۋلەز دەگەنىمىز نە؟
ويىن
سۋرەت
اۋرۋ
2. تۋبەركۋلەز قانداي اۋرۋ؟
جۇقپايتىن
جۇقپالى
پايدالى.
3. تۋبەركۋلەز تۇرلەرى قانداي؟
اشىق - جابىق
كەڭ - تار
از - كوپ
4. تۋبەركۋلەزبەن قاي مۇشە اۋىرادى،
جۇرەك
وكپە
باس
5. تۋبەركۋلەز ەمدەلە مە؟
جوق
ەمدەلەدى
جازىلمايدى
قازالى اۋدانى، اباي اۋلى №90 مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ايسۇلۋ راحمانبەرگەن
سلايدىن جۇكتەۋ
تاقىرىبى: تۋبەركۋلەز - جۇقپالى اۋرۋ.
ماقساتى: ءوزىن - ءوزى كۇتە بىلۋگە، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: پىكىرلەسۋ.
ءادىسى: پىكىرلەسۋ، سالىستىرۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس.
بارىسى:
وي قوزعاۋ:
1. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
سوزدەردىڭ ءبىرىنشى ارىپتەرىن عانا الىپ، ءسوز قۇراستىر.
تاسباقا، ۋران، بالىق، ەرتەك، راكەتا، كول، ۋرا، لاق، ەسىك، زەبرا.
تۋبەركۋلەز
2. تۋبەركۋلەز - دەگەنىمىز نە؟ (وقۋشى پىكىرلەرىن تىڭداۋ)
ماعىنانى تانۋ:
ءمۇعالىمنىڭ سۋرەتتەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋى.
تۋبەركۋلەز (لات. tuberculum – تومپەشىك)، ەسكىشە: قۇرت اۋرۋ، كوكساۋ – ادام مەن جانۋارلاردا بولاتىن سوزىلمالى جۇقپالى اۋرۋ. تۋبەركۋلەزدىڭ قوزدىرعىشى – ميكوباكتەريانى (“كوح تاياقشاسىن”) نەمىس ميكروبيولوگى ر. كوح (1843 – 1910) اشتى (1882). تۋبەركۋلەز ميكوباكتەريالارى جىڭىشكە، ءتۇزۋ نە ءسال ءيىلىپ كەلگەن تاياقشالار، ۇزىندىعى 1 – 10، ەنى 0، 2 – 0، 6 مكم.
جۇقپالى اۋرۋ
جۇقپالى اۋرۋدىڭ تارايتىن نەگىزگى كوزى – ناۋقاس ادامنان تۇسكەن ميكروبتارى بار قاقىرىق. ساۋ ادامعا ول نەگىزىنەن تۋبەركۋلەزبەن اۋىرعان ادام تۇكىرگەن قاقىرىقتىڭ ۇساق سۇيىق تامشىلارى ارقىلى نە كەپكەن تۇيىرشىكتەرىن اۋامەن بىرگە جۇتقاندا؛ سيرەك جاعدايدا – تۋبەركۋلەزبەن اۋىرعان ءۇي جانۋارلارىنىڭ ءسۇتىن شيكىلەي ىشكەندە، ەتىن شالا ءپىسىرىپ جەگەندە جۇعادى. ورگانيزمگە تۋبەركۋلەز تاياقشاسىنىڭ ەنۋى اۋرۋعا سەبەپشى بولعانىمەن، ونىڭ تولىق دامۋى ءۇشىن جەتكىلىكسىز. ادامدار تۋبەركۋلەزبەن بۇرىن ناۋقاستانىپ، ورگانيزمنىڭ يممۋنيتەتى تومەندەگەندە، دۇرىس قورەكتەنبەگەندە (اسىرەسە مال ونىمدەرىنىڭ بەلوكتارى، ۆيتاميندەر تاپشى بولعاندا)، سانيتارلىق - گيگيەنالىق جاعدايلار دۇرىس ساقتالماعاندا، سونداي - اق اۋرۋمەن ۇزاق ۋاقىت بويى ارالاسقاندا اۋىرادى. تۋبەركۋلەز كوبىنەسە 3 جاسقا دەيىنگى بالالاردا پايدا بولادى، ويتكەنى ولاردا اۋرۋعا قارسى يممۋنيتەت ءالى دە ناشار دامىعان، سونداي - اق جاسوسپىرىمدەردە جىنىستىق جەتىلۋ كەزەڭىندە پايدا بولادى. تۋبەركۋلەز نەگىزىنەن تۇقىم قۋالامايدى. تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن ادامداردىڭ، ادەتتە، بالالارى اۋرۋ بولىپ تۋمايدى. ءبىراق تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن اتا - انا دەر كەزىندە ەمدەلمەسە، اۋرۋدان ساقتانۋ ەرەجەلەرىن دۇرىس ساقتاماسا، دەرتتى بالاسىنا جۇقتىرىپ، بالانىڭ تۋبەركۋلەزبەن اۋرۋى مۇمكىن.
تۋبەركۋلەز تۇرلەرى
تۋبەركۋلەزدىڭ اشىق جانە جابىق تۇرلەرى بولادى. اشىق تۇرىندە قاقىرىقتا تۋبەركۋلەز تاياقشالارى بولادى، سوندىقتان تۋبەركۋلەزدىڭ مۇنداي تۇرىمەن اۋىراتىن ادامدار وتە ءقاۋىپتى دەپ ەسەپتەلىنەدى. ال جابىق تۇرىندە قاقىرىقتا تۋبەركۋلەز تاياقشالارى بولمايدى، ءبىراق دەرت اسقىناتىن بولسا، تۋبەركۋلەزدىڭ مۇنداي تۇرىمەن اۋىراتىن ناۋقاستار دا اۋرۋ جۇقتىرادى. تۋبەركۋلەز تاياقشالارى ءار ءتۇرلى ورگانداردى، كوبىنەسە وكپەنى زاقىمدايدى
اۋرۋدى انىقتاۋ ءتۇرى
اۋرۋدى ءار ءتۇرلى ادىسپەن انىقتايدى. تۋبەركۋلەزدى ەرتەرەك انىقتاۋ ماقساتىمەن بالالارعا تەرى استىنا ءدارى جىبەرىپ، جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزىلەدى (مانتۋ رەاكسياسى). حالىقتى جاپپاي فليۋوروگرافيالىق (رەنتگەنولوگيالىق جولمەن) تەكسەرۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەمى
تۋبەركۋلەزگە قارسى ارنايى ەگۋ (بسج) جۇرگىزىلەدى، ول ءسابي دۇنيەگە كەلگەننەن 3 – 5 كۇننەن كەيىن ىسكە اسىرىلادى. اۋرۋدى ەمدەۋدىڭ تەراپيالىق، حيرۋرگيالىق، ت. ب. ادىستەرى تابىلىپ، كۇندەلىكتى دارىگەرلىك جۇمىستا قولدانىلاتىن بولدى. ساناتورييلەردە ەمدەلۋ وتە پايدالى. قازاقستاندا تۋبەركۋلەزگە قارسى جۇمىستى تۋبەركۋلەز ماسەلەرى ۇلتتىق ورتالىعى ۇيلەستىرىپ وتىرادى. ءاربىر وبلىس ورت - ندا ارناۋلى ديسپانسەر، جەرگىلىكتى جەرلەردە ولاردىڭ بولىمشەلەرى جۇمىس ىستەيدى. رەسپۋبليكا تۋبەركۋلەزگە قارسى قاجەتتى ءدارى - دارمەكپەن، ەمدەۋ ورىندارى توسەك - ورىنمەن جەتكىلىكتى قامتاماسىز ەتىلگەن.
تۋبەركۋلەز - تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعىنا ءبىرشاما نۇقسان كەلتىرەتىن الەمدە ەڭ اۋقىمدى تارالعان جۇقپالى اۋرۋلار قاتارىنا جاتادى. 1993 جىلى
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۋبەركۋلەزدى جالپى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ گلوبالدى ماسەلەسى دەپ جاريالادى. قازىرگى تاڭدا جەر بەتىندەگى بۇكىل حالىقتىڭ 1/3 بولىگى تۋبەركۋلەز ميكوباكتەرياسى - مەن جۇقتىرىلعان، ال جىل سايىن جۋىق شامامەن 8، 4 ملن. تۋبەركۋلەزدىڭ جاڭاجاعدايلارى تىركەلسە، شامامەن 2 ملن. ادام وسى اتالعان اۋرۋدان كوز جۇمادى
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى تۋبەركۋلەز جاعدايلارىنىڭ ءبىرشاما جاعدايلارىن ەمدەپ - جازۋعا بولاتىندىعىن دالەلدەدى. سىرقاتتىڭ انىقتالۋى جانە ونى ەمدەۋ شارالارى دۇرىس تا، ءتيىمدى تاعايىندالعان بولسا، تۋبەركۋلەز ناۋقاستارى تولىعىمەن جازىلۋى ءتيىس.
وي قورىتۋ: «جاۋابىن تاپ» ويىن تەست جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
1.تۋبەركۋلەز دەگەنىمىز نە؟
ويىن
سۋرەت
اۋرۋ
2. تۋبەركۋلەز قانداي اۋرۋ؟
جۇقپايتىن
جۇقپالى
پايدالى.
3. تۋبەركۋلەز تۇرلەرى قانداي؟
اشىق - جابىق
كەڭ - تار
از - كوپ
4. تۋبەركۋلەزبەن قاي مۇشە اۋىرادى،
جۇرەك
وكپە
باس
5. تۋبەركۋلەز ەمدەلە مە؟
جوق
ەمدەلەدى
جازىلمايدى
قازالى اۋدانى، اباي اۋلى №90 مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ايسۇلۋ راحمانبەرگەن
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
