تۋعان جەردىڭ توپىراعى
بەينە ءبىر كەۋدەسىن كەرىپ تۇراتىن ادامداردى ەلەستەتەتىن بۇل بيىك اعاشتاردىڭ اراسىنداعى كولەڭكەدە وسە الماي قالعان نازىك قايىڭدى كورگەنىمدە مارقۇم اتام ەسىمە تۇسەدى. ول كەزدەردە مەن بالا بولعاندىقتان، اتام ايتقان سوزدەردىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرە قايماپپىن. ونىڭ سوزدەرىنىڭ استارىندا نە جاتقانىن ەندى عانا ءتۇسىنىپ كەلەمىن.
اتامنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى ەدى. بالالىعىما قاراماي، ونىڭ ويشىل كوزدەرىنەن مۇڭ كورۋشى ەدىم. بەتىندەگى اجىمدەءرى تەرەڭدەپ، جۇرتتىڭ تامسانا قارايتىن كەڭ يىقتارى قۋسىرىپ بارا جاتقانىن بايقايتىنمىن. ءيا، كەيىنگى كەزدەردە ونىڭ مىنەزى دە وزگەرە باستادى. ىلگەرىدە مەنى ەركەلەتىپ، قىزىق ەرتەگىلەردى، اڭىز اڭگىمەلەردى ايتىپ بەرەتىن. سوڭعى كەزدەرى ەرتەگى ايتىپ بەرۋىن سۇراسام، «ەرتەڭ، ارعى كۇنى» دەپ كەيىنگە سىلتەپ، قاشقاقتايتىنىن سەزەمىن. ەكەۋمىز مال باعۋعا شىعىپ، سول نازىك قايىڭنىڭ تۇبىندە وتىرعانىمىزدا، اتامنىڭ تەرەڭ قيالعا بەرىلىپ كەتەتىنىن سەزەمىن. كەي كەزدەردە قايىڭنىڭ نازىك شىبىعىن سيپاپ، وزىنشە ىشىنەن ءبىر نارسەلەردى ايتاتىن. ءبىراق مەن ونىڭ سىرىن تۇسىنە قويماعان ەدىم. ادەتتەگىدەي مال باعىپ جۇرگەن كۇندەرىمىزدىڭ بىرىندە مالداردى قايتارىپ، سول ءبىر قايىڭنىڭ جانىنا كەلسەم، اتام وي تۇڭعيىعىنا باتىپ وتىر ەكەن. كوزىنەن اققان جاس بەتىن جۋىپ كەتىپتى. مەن ودان نە ءۇشىن وسى جەرگە كەلگەنىندە كوڭىلى بوسايتىنىن سۇراعانىمدا، اتام مەنى قۇشاعىنا تارتىپ، باسىمدى سيپاپ، جۇرەك سىرىن اقتاردى.
— بالام، قاراشى مىنا اعاشتاردى، قانداي بيىك بولىپ وسكەن، ءا؟ ال، مىنا قايىڭدى قاراشى! بۇنىڭ دا بوي تالاستىرا ءوسىپ، كوككە جەتكىسى كەلەدى. ءبىراق، ەش امالى جوق، سەبەبى اينالاسىنداعى ۇلكەن اعاشتار ونىڭ وسۋىنە جول بەرمەيدى. بۇل دۇنيە دەگەن سولاي ەكەن، حالىقتار دا وسىلارعا ۇقساپ باقىتتى جانە باقىتسىزدىقتى باسىنان وتكەرەدى ەكەن. مەن ءوز حالقىمنىڭ تاعدىرىن مۇشكىل حالگە ءتۇسىپ قالعان وسى قايىڭعا ۇقساتامىن، — دەپ تەرەڭ تىنىس الىپ، تاعى دا ويعا شومدى. ەكەۋمىز دە ءۇنسىز ۇزاق وتىردىق. ونىڭ كوزىنەن ەرىكسىز اعىپ جاتقان جاس ساقالىنان تۇراق تابا الماي، مەنىڭ موينىما تامىپ جاتتى.
— اتا، ساعان نە بولدى، نەگە جىلاپ وتىرسىز؟ — دەپ سۇرادىم اراداعى تىنىشتىقتى بۇزىپ. ول كوز جاسىن ءسۇرتىپ، ادەتتەگىدەي ماڭدايىمنان ءسۇيدى دە ءسوزىن جالعاستىردى:
— قوزىم مەنىڭ، سەن ەندى عانا اشىلايىن دەپ جاتقان ءبايشەشەكءسىڭ. مەن ساعان قانشا ايتسام دا بالالىق تۇسىنىگىڭمەن قابىلداي المايسىڭ. كەيىن ەر جەتىپ، ءومىردىڭ ىستىق-سۋىعىن باسىڭنان ءوتكەرگەندە مەنىڭ ايتقاندارىمنىڭ سىرىنا قانىعاسىڭ. سەن — ءدۇنيەدەگى ۇلى قاھارمان حالىقتىڭ پەرزەنتىسىڭ. ازىرگە باقىتىڭ بايلاۋلى. ءبىراق ءبىزدىڭ ەل دە تاۋەلسىزدىك الاتىن كۇن تۋادى. سەنىڭ زامانداستارىڭنىڭ ونداي كۇندى كورەتىندەرىنە سەنىمىم مول. سەبەبى، تاريحقا ءامىر جۇرمەيدى. بالام، دەمەك زۇلىمدىقتىڭ دا شەگى بولىپ، باقىتتى كۇندەر تۋماي قويمايدى. سۋ اققان ارىقتا ءبىر كۇندەرى قايتادان سۋ اعاتىن بولادى. سول كەزدە بۇگىندە ءوز جەرىندە ازاپ شەگىپ جاتقان حالقىمىز باسىن كوتەرىپ، اتا-بابالارى مۇراعا قالدىرعان ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەتتى ودان ءارى دامىتىپ، ازات ءومىر سۇرەتىن بولادى. ۇلىم، مىنا كىشكەنتاي قايىڭ اعاشىن كوردىڭ بە؟ بۇل دا ءوز ۋاقىتى كەلگەندە كوككە بوي سوزا وسەتىن بولادى. بۇل — تابيعاتتىڭ زاڭى.
اتام اڭگىمەسىن اياقتادى دا تاعى ەگىلە جىلادى.
— اتا، بوسقا جىلاماشى؟ «ەر جىگىت جىلامايدى» دەپ ءوزىڭىز ايتپاپ پا ەدىڭىز؟
مەن ونىڭ كوز جاسىن كىشكەنە الاقاندارىممەن سۇرتە باستادىم. اتام نەمەرەسىنىڭ الدىندا جىلاعانىنا ىڭعايسىزداندى بىلەم، تەرەڭ تىنىس الىپ، تىنىشتالدى.
سول وقيعادان كەيىن ءبىر اي وتپەي-اق، اتام سىرقاتتانىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالدى. ءوزى ورمانداعى نازىك قايىڭ ءتارىزدى السىزدەنىپ كەتكەن ەدى. اتامنىڭ سىرقاتى مەڭدەپ، ناشارلاعان كەزدە تۋعان-تۋىسقاندارىمىز كەلىپ، ونىڭ باسىندا وتىردى. ول اقىرعى دەمى ءۇزىلىپ بارا جاتقاندا ءبارىمىزدى قاسىنا شاقىرتىپ:
— بالالارىم،تۋعاندارىم،مەنەن كەيىن دە وسىلاي ءتاتۋ-تاتتى تۇرىڭدار، — دەدى دە ماماما قاراپ، — قىزىم، ساندىقتىڭ... دورباشا..، — دەگەن ءسوزدى ارەڭ ايتتى. مامام دەرەۋ كونە ساندىقتى اشىپ، ىشىنەن توپىراق سالىنعان دورباشانى شىعارىپ، اتاما بەردى. اتام اۋزى اشىلعان دورباشاداعى توپىراقتى ەمىرەنە يىسكەدى.
— تۋعان جەردىڭ توپىراعى قانداي قىمبات جانە جاعىمدى، بۇل قاسيەتتى توپىراق! سەندەرگە ايتاتىن وسيەتىم، مەنىڭ ءقابىرىمنىڭ ۇستىنە توپىراقتى تەگىس سەبىڭدەر. سول كەزدە رۋحىم قايتپاي، تىنىش جاتاتىن بولامىن. اھ، ءبىزدى زار ەتكەن،وتان!
اتام كوزىن جۇمدى دا، ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندى.
— اتا، اتا، كوزىڭدى اششى؟! مەنى تاستاپ كەتپەشى؟!
ءوزىمدى ۇستاي الماي، ەڭىرەپ، بوزداپ جىلادىم. ەرتەسىنە بەسىن نامازىنان كەيىن اتامدى جەر قوينىنا بەردىك. دورباشاداعى توپىراقتىڭ ءبىر بولىگىن ءقابىرىنىڭ ۇستىنە سەپتىم...
جىلدار جىلجىپ وتە بەردى. مەن ەر جەتىپ، كامەلەت جاسىنا كەلسەم دە، الگى قايىڭ اعاشى سول قالپىندا. ول ءالى دە كوككە تالاسادى. ءبىراق اينالا وسكەن سانسىز اعاشتار وعان مۇمكىندىك بەرمەي كەلەدى. بۇل قايىڭ — مەن ءۇشىن اتامنان قالعان قاسيەتتى ەسكەرتكىش.
... بۇگىن مەن سول قايىڭعا جالعىز ەمەس، بەس جاسار ۇلىممەن كەلدىم. ءبىر كەزدەردە مەن دە ۇلىم سياقتى بالا ەدىم. ويىندا ەشتەڭە جوق ول، كوبەلەك قۋىپ كەتتى. ال، مەن بولسام، اتاما ۇقساپ قايىڭ تۇبىندە قيال تەڭىزىندە ءجۇزىپ ءجۇرمىن. سانا ساڭىلاۋىندا — حالقىمنىڭ بۇگىنگى تاعدىرى، كەلەشەگى. مىڭ ءبىر شۇكىرشىلىك، حالقىم ءقازىر ويانىپ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە، قازاق، وزبەك، قىرعىز ءتارىزدى باۋىرلارىنىڭ تاۋەلسىزدىگى وعان ۇلكەن ءۇمىت ارتادى. اتامنىڭ ارمانداعان كۇندەرى دە الىس ەمەستەي كورىنەدى. ازاتتىققا يە بولساق، اتامنىڭ رۋحى ءبىر اۋناپ تۇسەر ەدى. تۋعان جەر، وتان — انا، قايعىرما! ازاتتىق تاڭى اتاتىن كۇن الىس ەمەس. سوندا دا الاڭداتار وقيعالار جوق ەمەس. اتام دورباشادا ساقتاپ كەلگەن تۋعان جەردىڭ توپىراعىن ۇلىم مەنىڭ قابىرىمە سەۋىپ جۇرمەسە ەدى...
ءبىر مەزەتتە قايىڭ ساباعىنان ءبىر تامشى شىرىن جەرگە اعىپ ءتۇستى. بۇل كورىنىس مەنى قايران قالدىردى. سەبەبى مەن ىلگەرىدە «ءوسىمدىكتەر ادامداردىڭ وي-پىكىرىن سەزەدى» دەگەنگە سەنبەۋشى ەدىم. بۇل سوزدە قاندايدا ءبىر اقيقات بار كورىنەدى. مۇمكىن ول مارقۇم اتامدى ەسكە العان بولار. ياكي، ءوزىنىڭ اۋىر تاعدىرىنا نالىپ جىلاپ جاتقان شىعار؟ وسى كەزدە بىرەۋدىڭ جاقىن ماڭنان «سەنىڭ حالقىڭ وسى قايىڭ اعاشى سياقتى بەيشارا، ەزىلىپ جاتقان حالىق» دەگەن داۋىسىن ەستىگەندەي بولدىم. ول داۋىسقا مەن «وسە الماي قالعان اعاشتىڭ ءبىر بۇتاعى مەن بولام» دەگەن جاۋاپ قايتاردىم. سول كەزدە قايىڭ ەكەۋمىز ءۇنسىز جىلادىق. ءبىر كەزدە جاڭبىر اقىرىن جاۋا باستاعانىن دا سەزبەي قالىپپىن. ۇلىمنىڭ: «اكە، جاڭبىر جاۋا باستادى، ۇيگە قايتايىق» دەگەن ءۇنى مەنىڭ ويىمدى تارىداي شاشىپ جىبەردى.
— ۇلىم، جاڭبىردىڭ جاۋعانى جاقسى. ءبىراز سۋ بولساق، تۇك ەتپەيدى. كەل، وسى قايىڭدى اشىق الاڭعا شىعارىپ وتىرعىزايىق. جاڭبىردىڭ سۋىندا تەز جەرسىنىپ كەتەتىن بولادى، — دەدىم مەن وعان.
ەكەۋمىز كۇن كورىنبەيتىن سالقىن كولەڭكە ىشىنەن قايىڭ اعاشىن قازىپ، ونى اشىق جەرگە ورنالاستىردىق. وسى جەردە قايىڭ جاپىراقتارىنىڭ رەڭى بىردەن قويۋ تۇسكە ەنىپ، ەرەكشە جاسارعانداي كوءرىندى ماعان. ۇلىم ەكەۋمىز ۇيگە قاراي بەت الدىق. مەن ءسال ايالداپ، قايىڭعا قارادىم. ول بولسا: «راقمەت ساعان، ادام بالاسى، سەنىڭ وسىنداي قامقورلىق كورسەتەتىنىڭدى بىلگەن ەدىم. مەنى قاراڭعىلىقتان قۇتقاردىڭ. مەنى ۇمىتپاي ءجۇر. سەبەبى مەن اتاڭنان قالعان ەستەلىكپىن» دەگەندەي بولدى. مەن وعان «ءار نارسەنىڭ شەگى بار. مىنە، سەن دە ازاتتىققا شىقتىڭ. سەن سياقتى مەنىڭ حالقىم دا مىندەتتى تۇردە ەركىندىككە، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزەدى. ءوسىپ، گۇلدەنەتىن شاقتارىمىز ءالى دە الدا» دەدىم. جاڭبىر ۇدەي ءتۇستى.
You Might Also Like
-
ايعالي بيىل بەس جاستا. ءالى مەكتەپكە باماعانمەن، ءبىراز ساندى بىلەدى. ونى ەكىنشى سىنىپتا وقيتىن اپكەسىنىڭ قاسىندا وتىرىپ ۇيرەنىپ العان. سان سانا دەسەڭ، ەكى قولىن كوتەرەدى دە، سۇپ-سۇيكىمدى بارماقتارىن...
