InfoHub Logo

بۇرىڭعى زاماندا ءبىر باي بار ەكەن. ءۇش قاتىنى بار دا، بالاسى جوق ەكەن. ءبىر كۇندەرى باي قاتىندارىنا ايتادى: «مەن قارتايدىم، سەندەردەن بالا تۋمادى، قىدىرىپ اۋليەگە تۇنەيىن، قۇداي بالا بەرمەس پە ەكەن؟» – دەيدى. تەمىر تاياق الىپ، تەمىر ەتىك كيىپ جاياۋ بالا تىلەپ ءجۇرىپ كەتەدى. ايلاردان اي وتكەندە، جىلداردان جىل وتكەندە، تەمىر تاياقتان تەبەندەي قالعاندا بايدىڭ الدىنان ءبىر جۇلىنداي جەردەن ءتۇتىن شىعادى. باي وعان جەتىپ كەلسە، ءۇيدىڭ ىشىندە ءبىر جالماۋىز كەمپىر وتىر، باي كىرىپ سالەم بەرەدى. كەمپىر سالەمىن الىپ، ءبىراز وتىرعان سوڭ، دالادان بىرەۋ كەلىپ ايعاي سالدى: «ادام ءيىسى شىعادى عوي!» – دەپ. كەمپىر ايتادى: «اۋزىڭا ءبىر سالاتۇعىن ادام وتىر». بۇل كەلگەن جالماۋىز كەمپىردىڭ بالاسى ەكەن، ۇيگە كىرىپ بايدى جەپ قويدى.

باي كەتكەندە ەكى قاتىنى جۇكتى بولىپ قالعان ەكەن. بايى ولگەندە، ەكى قاتىن ۇل تاپتى. بايبىشە بالاسىنىڭ اتىن تۇمارباس قويدى، توقالى بالاسىنىڭ اتىن بايتاس قويدى. بالالار جەتى جاسقا كەلدى. تۇمارباس بالالارمەن اسىق ويناپ ءجۇرىپ، بالالارمەن توبەلەسەدى. ءبىر بالانىڭ اسىعىن تارتىپ الادى. سوندا بۇل بالا ايتادى: «سەن بىزگە زورلىق قىلعانشا تەنتىرەپ كەتكەن اكەڭدى تاۋىپ الساڭشى»، – دەيدى. تۇمارباس تەز ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، شەشەسىنەن سۇرايدى: «مەنىڭ اكەم قايدا كەتتى، ماعان ايت»، – دەپ. شەشەسى ايتادى. «سەن تۋماي تۇرعاندا كەتىپ ەدى، تەمىر تاياق، تەمىر ەتىك كيىپ ەدى، قۇدايدان بالا سۇراپ كەتىپ ەدى، سودان بەرى اكەڭنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن»، – دەپ.

بايبىشەدەن تۋعان تۇمارباس اكەسىن ىزدەپ جونەلدى. ءبىر كۇندەرى بولعاندا الدىنان ءبىر جۇلىنداي جەردەن ءتۇتىن شىعادى، بالا سوعان جەتىپ كەلسە، باياعى جالماۋىز كەمپىردىڭ ءۇيى ەكەن.

تۇمارباس اكەسىنىڭ ەتىگى مەن تاياعىن تانيدى. كەمپىر ءبىر قازان ەت اسىپ وتىر ەدى. قارنى اشىپ كەلگەن تۇمارباس كەمپىردەن ەت سۇراپ ەدى، كەمپىر بەرمەدى. تۇمارباس اشۋلاندى دا، كەمپىردى توبەگە ءبىر قويىپ ءولتىرىپ، قازانداعى بار ەتتى جەپ، تويىپ الدى. ءسويتىپ، وتىرعاندا ءبىر ادام دالادان ايعاي سالادى. «ۇيدە كىم بار؟ ادام ءيىسى شىعادى!» – دەدى. سوندا ۇيدەن تۇمارباس شىعا كەلدى. «ءوزىم بارمىن!» – دەپ، سول جەردس ەكەۋى الىسا كەتەدى. تۇمارباس الىپ ۇرىپ، باسىن كەسىپ الدى، اكەسىن ولتىرگەن ءداۋدى ءولتىرىپ، كەگىن الدى.

ەندى بالا ەلىنە قايتتى. بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ ۇيىنە كەلدى، شەشەسىنەن سۇرايدى: «ماعان ىرىمشىك قايناتىپ قويدىڭ با؟» شەشەسى ايتادى: «كۇندە قايناتىپ قويعان ىرىمشىكتى كۇندە ءبىر اققۋ كەلىپ جەپ كەتەدى». تۇمارباس اققۋدىڭ كەلەتىن ۋاقىتىن ءبىلىپ، مىلتىعىن وقتاپ، ءبىر ءشيدىڭ ىشىنە كەلىپ تىعىلىپ وتىرادى. ءبىر ۋاقىتتا اققۋلار ۇشىپ كەلەدى. ىرىمشىككە كەلىپ قونعان ۋاقىتتا مىلتىعىن الىپ تارس ەتكىزەدى. اققۋ ۇشىپ جونەلەدى، ارتىنان تۇمارباس شابا جونەلەدى. ءبىراز جەرگە بارعاندا تۇمارباس جوعارى قاراسا، جوعارىدان ءبىر نارسە ءتۇسىپ كەلە جاتىر. قولىن توسىپ ۇستاپ قاراسا، ادامنىڭ شىناشاعى. ونى الىپ جانقالتاسىنا سالدى دا، ارتىنان شابا بەردى. اققۋ بيىكتەپ ۇشىپ، كورىنبەي كەتتى. ءبىر كۇن وتكەن ۋاقىتتا داريانىڭ جاعاسىندا مىڭ بۇزاۋ باعىپ جۇرگەن ءبىر تاز بالاعا جولىعادى. تۇمارباس تازدان سۇرايدى: «بۇل كىمنىڭ بۇزاۋى؟» – دەيدى. تاز ايتادى: «اقبار دەگەن حاننىڭ بۇزاۋى». تۇمارباس: «كەشكە بارعاندا وسى بۇزاۋدىڭ ءبارىن دە بايلايمىسىڭ؟» – دەدى. تاز ايتتى: «كەشكە ايداپ بارىپ «بايلاڭعىردىڭ بۇزاۋى بايلان» دەسەم، اربىرەۋى ءار تەرەككە بايلانىپ قالادى، ەرتەسىنە: «شەشىلىڭدەر» دەسەم، شەشىلەدى،–دەدى. تۇمارباس ايتتى: «تۇندە نە جۇمىس قىلاسىڭ؟» تاز ايتتى: «قىزداردىڭ تابانىن سيپايمىن. كەشكە بارعان ۋاقىتتا قىزدار مەنى تەرىگە وراپ تاستايدى. توردەن ەسىككە، ەسىكتەن تورگە دومالاتادى»، – دەدى. ءبارىن ەستىپ بولعان سوڭ، تازدى جوق قىلىپ، بۇزاۋدى باعىپ جۇرەدى، قارۋ-جاراعىن ءبىر بەلگىلى جەرگە كومەدى.

كۇن كەش بولعان ۋاقىتتا مىڭ بۇزاۋدى ايداپ اۋىلعا كەلەدى. «بايلاڭعىردىڭ بۇزاۋى بايلان»، – دەگەن ەكەن، بۇزاۋلاردىڭ ار-بىرەۋى ءار اعاشقا بايلانىپ قالادى. سونان سوڭ تۇمارباس حاننىن ۇيىنە كەلدى. قىزدار كۇندەگى قالىبى بويىنشا تەرىگە سالىپ تۇمارباستى توردەن ەسىككە، ەسىكتەن تورگە دومالاتادى. ءبىر ۋاقىتتا قىزدار تۇمارباستى وراعان تەرىدەن شىعارىپ جىبەردى. تۇندە باتىر قىزدارمەنەن بىرگە جاتادى. تۇمارباس تىنىعىپ جاتسا، حاننىڭ كىشى قىزى قانىكەي ىڭقىلدايدى. تۇمارباس قىزدىڭ جانىنا بارىپ ايتادى؛ «سەنىڭ قاي جەرىڭ اۋىرىپ جاتىر؟» – دەيدى. قىز ايتادى: «نە قىلايىن دەپ ەدىڭ؟» تۇمارباس: «جوق نارسەڭ بولسا، تاۋىپ بەرەيىن دەپ ەدىم»، – دەيدى. قىز: «شىناشاعىما مىلتىق ءتيىپ، سول جەرىم اۋىرادى. سول شىناشاعىمدى تاۋىپ بەرگەن كىسىگە مەن تيەر ەدىم»، – دەيدى. «مەن تاۋىپ بەرسەم. ماعان تيەر مە ەدىڭ؟». قىز: «تيەمىن»، – دەدى. تۇمارباس قىزدىڭ شىناشاعىن بەردى. قىز سوندا مۇنىڭ تۇمارباس ەكەنىن ءبىلدى. قىز بەن جىگىت بىرگە جاتىپ، كوڭىل قوسىپ ءجۇردى. ءبىر كۇندەرى بولعاندا حان جۇرتىنا جار شاقىرادى: «ءۇش قىزدى سۇيگەنىنە قوسامىن، حالقىم جيىلسىن»، – دەدى. حاننىڭ قول استىنا قاراعان بارلىق حالىق ءبىرى قالماي كەلدى.

ءبىر ەلدەن جالعىز كەلسە دە، تۇمارباس حاننىڭ قىزىن الىپتى. باتىر ەلىنە قاراي كوشەدى. ءوز ەلىنە ەسەن-ساۋ كەلىپ، حاننىڭ قىزىمەن قوسىلىپ، تۇمارباس مۇراتىنا جەتتى.

---