تۇسباعار
تۇسباعار
دۇنيەتانۋ 2 سىنىپ
ماقساتى 1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جەرگىلىكتى جەردى تۇسباعار جانە پلان ارقىلى باعدارلاۋدى ۇيرەتۋ، كوكجيەك تۇستارىنىڭ باعىتتارىن، ازيمۋتتارىن انىقتاۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنى جايدان – كۇردەلىگە ءپرينسيپتى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا، ساباقتا العان بىلىمدەرىن ومىردە پايدالانا بىلۋگە جانە ساۋالدىڭ تاپسىرماداعى شەشىمىن تەز تابۋعا داعدىلاندىرۋ، باعدارلاۋ تۋرالى بىلىمدەرىن ودان ءارى دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى نەگىزىندە وقۋشىلارعا ۇلتتىق، ونەگە - تالىمدەرىن(ۇلكەندى تىڭداۋ، ادامگەرشىلىك، ۇيىمشىلدىق، تاپقىرلىق) ۇيرەتۋ جانە تابيعات سۇلۋلىعىن تانۋ، ونى ايالاۋ، قورعاۋ، تۋعان ولكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ.
تىرەك ءبىلىمى: وقۋشىلاردىڭ كوكجيەك، كوكجيەك تۇستارى تۋرالى تۇسىنىگى.
نەگىزگى ۇعىمدار: باعدارلاۋ، ازيمۋت، تۇسباعار،
پسيحولوگيالىق احۋال
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءبىز بالدىرعان بالامىز،
قۇستاي قانات قاعامىز.
دۇنيەنى ارالاپ،
وقىپ ءبىلىم الامىز.
وقۋشىلار شەڭبەردە جينالىپ، مۇعالىممەن بىرگە بۇگىنگى ساباققا ساتتىلىك تىلەيدى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ سۇراقتارعا جاۋاپ العاننان كەيىن ءۇنتاسپادان ى. ءالتىنساريننىڭ «باي مەن جارلى بالاسى» اتتى شىعارماسىنان ءۇزىندى تىڭداتىپ، وقۋشىلارعا پروبلەمالىق سۇراق قويامىن.
- ۇسەن كوشتى تابۋ ءۇشىن، جەرگىلىكتى جەردىڭ قانداي بەلگىلەرىنە سۇيەندى؟
وقۋشىلار جاۋابى:
1. مالدىڭ جاس تەزەگىن تاۋىپ الۋى؛
2. مولالى جەردە ەل بولادى؛
3. قۇس ۇشقان جەردە كول بولادى، كولدى جەردە ەل بولادى.
جارلى بالاسى ۇسەن ومىردەگى ءوزىنىڭ تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن وسى بەلگىلەرگە سۇيەنىپ انىقتاي بىلگەن.
ماعىنانى تانۋ
1. ەندەشە باعدارلاۋ دەگەنىمىز - كوكجيەك تۇستارىن،
باقىلاۋشىنىڭ ءوزىنىڭ تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
باعدارلاۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار:
ا) بەلگىلى جەردى باعدارلاۋ؛ ءا) بەلگىسىز جەردى باعدارلاۋ.
بەلگىلى جەردى باعدارلاۋدىڭ ەش قاجەتتىگى جوق، ۇيرەنشىكتى داعدى ارقىلى جۇرەمىز. بەلگىسىز جەردە ءجۇرۋ، جولدى دالمە - ءدال تابۋ تۇسباعار ارقىلى جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن تۇسباعارمەن ازيمۋتتى انىقتايدى.№7 - سلايد
سولتۇستىك پەن بەلگىلى ءبىر زاتقا دەيىن جۇرەتىن جول اراسىنداعى بۇرىش ازيمۋت دەپ اتالادى. ازيمۋت ارابشا اس - سۋمۋت – جول دەگەن ماعىنا بەرەدى.
ازيمۋت ا ارپىمەن بەلگىلەنەدى.
ازيمۋتتى انىقتاۋ ءۇشىن تاقتاعا شەڭبەر سىزىلادى.№8، 9،- سلايدتار
وقۋشىلاردان شەڭبەردىڭ گرادۋستىق شاماسىن سۇراۋ.(360°)
شەڭبەردىڭ ءار بولىگىن 90°– تىق بۇرىشقا تەڭ ەكەندىگىن جانە بەرىلگەن ازيمۋتتى شەڭبەردىڭ قاي بولىگىنەن ىزدەۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرامىن دا، ازيمۋتتى ولشەپ كورسەتەمىن. ياعني، 275ºءىV بولىكتەن، س - ب - تان تابۋ، 200 ºءىىى بولىكتەن، و - ب - تان تابۋعا بولادى.
تاقتاعا ازيمۋتتى ترانسپورتير قۇرالىمەن سىزىپ كورسەتەمىن. ازيمۋت باعىتى ۇنەمى ساعات ءتىلىنىڭ باعىتىنا سايكەس كەلەدى.
2. داپتەرمەن جۇمىس. انىقتامالاردى جازدىرتۋ.№10 - 11 - سلايد
باعدارلاۋ دەگەنىمىز - كوكجيەك تۇستارىن، باقىلاۋشىنىڭ ءوزىنىڭ
تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
تۇسباعدار - جۇرەتىن جولدى ءدال انىقتايتىن قۇرال.
ازيمۋت (ارابشا اس - سۋمۋت – جول) دەپ باقىلاۋشى تۇرعان نۇكتە مەرەديانىنىڭ سولتۇستىك باسىنان دىتتەگەن باعىتقا دەيىنگى ارالىقتاعى بۇرىشتى ايتادى.
توپتارعا تۇسباعار بەرىلىپ، تاقتاداعى سۋرەت ارقىلى پايدالانۋ ءادىسىن كورسەتەمىن. سىنىپتىڭ سولتۇستىك باعىتىن انىقتاپ بەرەمىن.№12 - سلايد
سەرگىتۋ ءساتى
ورماندا كىرپى كەلەدى،
ساڭىراۋقۇلاق تەرەدى.
كەزدەستى، مىنە، كەرەگى:
ەكەۋى قايىڭ استىنان.
بىرەۋى تەرەك قاسىنان.
قانشا ولار بولماق ەسەپتە،
توقىلعان سالسا سەبەتكە؟
وي سەرگىتەدى، شارشاعاندارى باسىلادى
وي تولعانىس
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ەرەجە جازىلعان تاپسىرمالاردى توپتارعا ءبولىپ بەرەمىن.
1 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.№13 - سلايد
سىزبا بويىنشا كوكجيەك تۇستارىنىڭ ازيمۋتىن انىقتا:
مىسالى اº (سش)=90º: 2=45 º
1. اº (وش)=90º+؟....
2. اº(وب) =180 º+؟...
3. اº(سب) =؟- 45 º=....
2 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.
ءترانسپورتيردى پايدالانىپ، سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ باعىتتارىن جانە ازيمۋتتارىن انىقتا.№14 - سلايد
3 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.
كارتادا جانە پلاندا ارنايى باعىتپەن سولتۇستىك كورسەتىلمەسە، وندا جوعارعى جاعى سولتۇستىك، تومەنگى جاعى وڭتۇستىك، وڭ جاعى شىعىس، سول جاعى باتىس.
قىزىلوردا قالاسىنىڭ پلانىنان ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ تۇرعان ورنىن انىقتاڭدار. تۇسباعداردىڭ كومەگىمەن مەكتەپتەن ۆوكزال قاي باعىتتا، قانداي ازيمۋتتا ورنالاسقانىن انىقتا.№15 - سلايد
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. «كىم جىلدام؟» ويىنى.№16 - سلايد
1. ورتاعا 4 وقۋشى شىعادى. ويشا بەتىڭدى سولتۇستىككە قارات. سوندا ارت جاعىڭ.......، سول جاعىڭ.....، وڭ جاعىڭ.....، بالالاردىڭ ەسىندە قالعانشا جاتتىعۋ جاساتۋ.
2. جەردىڭ سولتۇستىك ءپوليۋسىنىڭ ۇستىندە باعدار بەرەتىن قانداي جۇلدىز ورنالاسقان؟№17 - سلايد
3. سىرداريا وزەنىنىڭ قاي باعىتتا اعىپ جاتقانىن قالاي بىلۋگە بولادى؟№18 - سلايد
ۇيگە تاپسىرما
مازمۇنداۋ
كۇندەلىكتەرىنە جازىپ بەرەمىن
باعالاۋ وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ
باعالاۋ پاراقشاسىن تولتىرادى.
دۇنيەتانۋ 2 سىنىپ
ماقساتى 1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جەرگىلىكتى جەردى تۇسباعار جانە پلان ارقىلى باعدارلاۋدى ۇيرەتۋ، كوكجيەك تۇستارىنىڭ باعىتتارىن، ازيمۋتتارىن انىقتاۋ تاسىلدەرىن مەڭگەرتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىنى جايدان – كۇردەلىگە ءپرينسيپتى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا، وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا، ساباقتا العان بىلىمدەرىن ومىردە پايدالانا بىلۋگە جانە ساۋالدىڭ تاپسىرماداعى شەشىمىن تەز تابۋعا داعدىلاندىرۋ، باعدارلاۋ تۋرالى بىلىمدەرىن ودان ءارى دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ساباقتىڭ بىلىمدىلىك ماقساتى نەگىزىندە وقۋشىلارعا ۇلتتىق، ونەگە - تالىمدەرىن(ۇلكەندى تىڭداۋ، ادامگەرشىلىك، ۇيىمشىلدىق، تاپقىرلىق) ۇيرەتۋ جانە تابيعات سۇلۋلىعىن تانۋ، ونى ايالاۋ، قورعاۋ، تۋعان ولكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ.
تىرەك ءبىلىمى: وقۋشىلاردىڭ كوكجيەك، كوكجيەك تۇستارى تۋرالى تۇسىنىگى.
نەگىزگى ۇعىمدار: باعدارلاۋ، ازيمۋت، تۇسباعار،
پسيحولوگيالىق احۋال
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ءبىز بالدىرعان بالامىز،
قۇستاي قانات قاعامىز.
دۇنيەنى ارالاپ،
وقىپ ءبىلىم الامىز.
وقۋشىلار شەڭبەردە جينالىپ، مۇعالىممەن بىرگە بۇگىنگى ساباققا ساتتىلىك تىلەيدى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ سۇراقتارعا جاۋاپ العاننان كەيىن ءۇنتاسپادان ى. ءالتىنساريننىڭ «باي مەن جارلى بالاسى» اتتى شىعارماسىنان ءۇزىندى تىڭداتىپ، وقۋشىلارعا پروبلەمالىق سۇراق قويامىن.
- ۇسەن كوشتى تابۋ ءۇشىن، جەرگىلىكتى جەردىڭ قانداي بەلگىلەرىنە سۇيەندى؟
وقۋشىلار جاۋابى:
1. مالدىڭ جاس تەزەگىن تاۋىپ الۋى؛
2. مولالى جەردە ەل بولادى؛
3. قۇس ۇشقان جەردە كول بولادى، كولدى جەردە ەل بولادى.
جارلى بالاسى ۇسەن ومىردەگى ءوزىنىڭ تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن وسى بەلگىلەرگە سۇيەنىپ انىقتاي بىلگەن.
ماعىنانى تانۋ
1. ەندەشە باعدارلاۋ دەگەنىمىز - كوكجيەك تۇستارىن،
باقىلاۋشىنىڭ ءوزىنىڭ تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
باعدارلاۋدىڭ ەكى ءتۇرى بار:
ا) بەلگىلى جەردى باعدارلاۋ؛ ءا) بەلگىسىز جەردى باعدارلاۋ.
بەلگىلى جەردى باعدارلاۋدىڭ ەش قاجەتتىگى جوق، ۇيرەنشىكتى داعدى ارقىلى جۇرەمىز. بەلگىسىز جەردە ءجۇرۋ، جولدى دالمە - ءدال تابۋ تۇسباعار ارقىلى جۇرگىزىلەدى. ول ءۇشىن تۇسباعارمەن ازيمۋتتى انىقتايدى.№7 - سلايد
سولتۇستىك پەن بەلگىلى ءبىر زاتقا دەيىن جۇرەتىن جول اراسىنداعى بۇرىش ازيمۋت دەپ اتالادى. ازيمۋت ارابشا اس - سۋمۋت – جول دەگەن ماعىنا بەرەدى.
ازيمۋت ا ارپىمەن بەلگىلەنەدى.
ازيمۋتتى انىقتاۋ ءۇشىن تاقتاعا شەڭبەر سىزىلادى.№8، 9،- سلايدتار
وقۋشىلاردان شەڭبەردىڭ گرادۋستىق شاماسىن سۇراۋ.(360°)
شەڭبەردىڭ ءار بولىگىن 90°– تىق بۇرىشقا تەڭ ەكەندىگىن جانە بەرىلگەن ازيمۋتتى شەڭبەردىڭ قاي بولىگىنەن ىزدەۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرامىن دا، ازيمۋتتى ولشەپ كورسەتەمىن. ياعني، 275ºءىV بولىكتەن، س - ب - تان تابۋ، 200 ºءىىى بولىكتەن، و - ب - تان تابۋعا بولادى.
تاقتاعا ازيمۋتتى ترانسپورتير قۇرالىمەن سىزىپ كورسەتەمىن. ازيمۋت باعىتى ۇنەمى ساعات ءتىلىنىڭ باعىتىنا سايكەس كەلەدى.
2. داپتەرمەن جۇمىس. انىقتامالاردى جازدىرتۋ.№10 - 11 - سلايد
باعدارلاۋ دەگەنىمىز - كوكجيەك تۇستارىن، باقىلاۋشىنىڭ ءوزىنىڭ
تۇرعان ورنىن جانە ءجۇرۋ باعىتىن انىقتاۋ.
تۇسباعدار - جۇرەتىن جولدى ءدال انىقتايتىن قۇرال.
ازيمۋت (ارابشا اس - سۋمۋت – جول) دەپ باقىلاۋشى تۇرعان نۇكتە مەرەديانىنىڭ سولتۇستىك باسىنان دىتتەگەن باعىتقا دەيىنگى ارالىقتاعى بۇرىشتى ايتادى.
توپتارعا تۇسباعار بەرىلىپ، تاقتاداعى سۋرەت ارقىلى پايدالانۋ ءادىسىن كورسەتەمىن. سىنىپتىڭ سولتۇستىك باعىتىن انىقتاپ بەرەمىن.№12 - سلايد
سەرگىتۋ ءساتى
ورماندا كىرپى كەلەدى،
ساڭىراۋقۇلاق تەرەدى.
كەزدەستى، مىنە، كەرەگى:
ەكەۋى قايىڭ استىنان.
بىرەۋى تەرەك قاسىنان.
قانشا ولار بولماق ەسەپتە،
توقىلعان سالسا سەبەتكە؟
وي سەرگىتەدى، شارشاعاندارى باسىلادى
وي تولعانىس
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ەرەجە جازىلعان تاپسىرمالاردى توپتارعا ءبولىپ بەرەمىن.
1 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.№13 - سلايد
سىزبا بويىنشا كوكجيەك تۇستارىنىڭ ازيمۋتىن انىقتا:
مىسالى اº (سش)=90º: 2=45 º
1. اº (وش)=90º+؟....
2. اº(وب) =180 º+؟...
3. اº(سب) =؟- 45 º=....
2 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.
ءترانسپورتيردى پايدالانىپ، سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ باعىتتارىن جانە ازيمۋتتارىن انىقتا.№14 - سلايد
3 - توپ. ەرەجەنى ەسىڭە ساقتا! ازيمۋت ماگنيت ءتىلىنىڭ سولتۇستىك باسىنان ساعات ءتىلىنىڭ اينالۋ باعىتى بويىنشا 0º - تان 360º - قا دەيىن ەسەپتەلىنەدى.
كارتادا جانە پلاندا ارنايى باعىتپەن سولتۇستىك كورسەتىلمەسە، وندا جوعارعى جاعى سولتۇستىك، تومەنگى جاعى وڭتۇستىك، وڭ جاعى شىعىس، سول جاعى باتىس.
قىزىلوردا قالاسىنىڭ پلانىنان ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ تۇرعان ورنىن انىقتاڭدار. تۇسباعداردىڭ كومەگىمەن مەكتەپتەن ۆوكزال قاي باعىتتا، قانداي ازيمۋتتا ورنالاسقانىن انىقتا.№15 - سلايد
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. «كىم جىلدام؟» ويىنى.№16 - سلايد
1. ورتاعا 4 وقۋشى شىعادى. ويشا بەتىڭدى سولتۇستىككە قارات. سوندا ارت جاعىڭ.......، سول جاعىڭ.....، وڭ جاعىڭ.....، بالالاردىڭ ەسىندە قالعانشا جاتتىعۋ جاساتۋ.
2. جەردىڭ سولتۇستىك ءپوليۋسىنىڭ ۇستىندە باعدار بەرەتىن قانداي جۇلدىز ورنالاسقان؟№17 - سلايد
3. سىرداريا وزەنىنىڭ قاي باعىتتا اعىپ جاتقانىن قالاي بىلۋگە بولادى؟№18 - سلايد
ۇيگە تاپسىرما
مازمۇنداۋ
كۇندەلىكتەرىنە جازىپ بەرەمىن
باعالاۋ وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ
باعالاۋ پاراقشاسىن تولتىرادى.
You Might Also Like
