ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى،
تۇششىقۇدىق اۋىلى، س. جاڭعابىلوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى تۇرمانبەتوۆا لاۋرا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ناتۋرال سانداردان باسقا بولشەك سانداردىڭ بار ەكەنىن ءبىلۋ، ۇلەستەرگە ءبولۋدى ۇيرەنۋ، بولشەكتىڭ الىمى جانە بولىمىمەن تانىسۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: تەز ويلاپ، تەز قورىتۋعا، بولشەكتەردى دۇرىس وقۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ، ويىن، ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىك: سحەما، دوڭگەلەك، پلاكاتتار، سلايد
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: توپقا ءبولۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءىى. وتكەن ساباقتى قورىتىندىلاۋ
1. قوسىندىنىڭ جانە كوبەيتىندىنىڭ بولىنگىشتىك بەلگىلەرى قالاي ايتىلادى؟
(125+75): 25 جانە (81*10): 9 اياقتاڭدار.
2. جاي ساندار جانە قۇراما ساندار دەگەن نە؟
11، 17، 23، 55، 521، 625، 757، 123، 61 ساندارىنان:
جاي سانداردى جانە قۇراما سانداردى ايتىڭدار.
3. كەستەنى تولتىرىڭدار:
ءىىى. جاڭا تاقىرىپقا ادىستەمەلىك نۇسقاۋ
اۆ كەسىندىسى نەشە بولىككە بولىنگەن؟ اس كەسىندىسى ونىڭ نەشە بولىگىنە تەڭ ەكەنىن ايتىڭدار.
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
دوڭگەلەكتى بىرلىك (ءبىر ءبۇتىن) رەتىندە قابىلداپ، ونى تەڭ 2 بولىككە، تەڭ 4 بولىككە، تەڭ 8 بولىككە بولەيىك.
ءبۇتىننىڭ بىرنەشە تەڭ بولىكتەرىنىڭ ءارقايسىسى ۇلەستەر دەپ اتالادى.
ءبىرىنشى دوڭگەلەك تەڭ 2 بولىككە ءبولىنىپ، ونىڭ ءبىر بولىگى بويالسا، دوڭگەلەكتىڭ ەكىدەن ءبىر ۇلەسى بويالعان. ەكىدەن ءبىردىڭ جازىلۋى: 1/2
ەكىنشى دوڭگەلەك تەڭ 4 بولىككە ءبولىنىپ، ونىڭ ءبىر بولىگى بولعان بولسا، دوڭگەلەكتىڭ تورتتەن ءبىرى بويالعان. تورتتەن ءبىردىڭ جازىلۋى: 1/4
ءۇشىنشى دوڭگەلەك تەڭ 8 بولىككە بولىنگەن. ونىڭ 3 بولىگى بويالعان بولسا، دوڭگەلەكتىڭ سەگىزدەن ءۇش بولىگى بويالعان. سەگىزدەن ءۇشتىڭ جازىلۋى: 3/8
مۇنداعى 1/2؛ 1/4؛ 3/8 - جاي بولشەكتەر. جاي بولشەكتەردىڭ جازىلۋىنداعى سىزىقشا (--) بولشەك سىزىعى دەپ اتالادى.
ءبىر ۇلەس نەمەسە بىردەي بىرنەشە ۇلەستەردىڭ قوسىندىسى جاي بولشەك تۇرىندە جازىلادى. مىسالى، 3/4 جاي بولشەگى ءارقايسىسى 1/4 ۇلەسكە تەڭ 3 ۇلەستىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. ۇلەستەر تەڭ بولىكتەر بولعاندىقتان، «ۇلەس» دەگەندى «بولىك» دەپ تە اتايدى.
ءبىر ءبۇتىننىڭ 1/2 بولىگى «جارتى» دەپ اتالسا، 1/4 بولىگى «شيرەك» دەپ اتالادى.
بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى سان ءبىر ءبۇتىننىڭ نەشە ۇلەسكە بولىنگەنىن كورسەتەدى. ونى بولشەكتىڭ ءبولىمى دەپ اتايدى. بولشەك سىزىعىنىڭ ۇستىندەگى سان نەشە ۇلەستىڭ الىنعانىن كورسەتەدڭ. ونى بولشەكتىڭ الىمى دەپ اتايدى.
جاي بولشەك - ا/ۆ، مۇنداعى ا – الىمى، ۆ - ءبولىمى (ا - ناتۋرال سان نەمەسە ءنول سانى، ۆ – ناتۋرال سان).
جاي بولشەكتى وقىعاندا الدىمەن بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى سان (ءبولىمى) شىعىس سەپتىگىندە، بولشەك سىزىعىنىڭ ۇستىندەگى سان (الىمى) اتاۋ سەپتىگىندە وقىلادى.
مىسالى، 7/10 جاي بولشەگىنىڭ وقىلۋى: «وننان جەتى»، 4/5 جاي بولشەگىنىڭ وقىلۋى: «بەستەن ءتورت».
ەكى ناتۋرال ساننىڭ ءبولىندىسىن جاي بولشەك تۇرىندە جازۋعا بولادى.
ەكى ناتۋرال ساننىڭ ءبولىندىسىن بولشەك تۇرىندە جازعاندا، بولشەكتىڭ الىمىنا بولىنگىش جازىلىپ، بولىمىنە بولگىش جازىلادى.
مىسالى، 12: 4=12/4؛ 100: 25=100/25؛ 90: 18=90/18.
ناتۋرال ساندى ءبولىمى كەز كەلگەن ناتۋرال سان بولاتىن جاي بولشەك تۇرىندە جازۋعا بولادى. 33=3/1؛ 3=12/4
بولشەكتىڭ الىمى ناتۋرال سان نەمەسە ءنول، ال ءبولىمى ناتۋرال سان بولادى. 7/10؛ 0/3=0؛ 5/9
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
№776، 777، 779(اۋىزشا)
№780، 781، 783، 784، 785(1 - 3)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ماتەماتيكالىق ديكتانت
ا) جاي بولشەك تۇرىندە جاز: بەستەن ءۇش؛ التىدان ءبىر؛ ون بىردەن توعىز؛ جيىرمادان ون توعىز؛ توقسان ەكىدەن وتىز ءبىر؛ جۇزدەن توقسان جەتى
ءا) دوڭگەلەكتى تەڭ 4 بولىككە بولگەندەگى ونىڭ ءبىر بولىگىن............. دەپ اتايدى.
ب) بولشەك سىزىعى.......... بىلدىرەدى.
ۆ) بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى بولىگى............ دەپ، ال ۇستىندەگى بولىگى............ دەيدى.
تولىق نۇقساسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
تۇششىقۇدىق اۋىلى، س. جاڭعابىلوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى تۇرمانبەتوۆا لاۋرا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۇلەستەر. جاي بولشەكتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ناتۋرال سانداردان باسقا بولشەك سانداردىڭ بار ەكەنىن ءبىلۋ، ۇلەستەرگە ءبولۋدى ۇيرەنۋ، بولشەكتىڭ الىمى جانە بولىمىمەن تانىسۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ، ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: تەز ويلاپ، تەز قورىتۋعا، بولشەكتەردى دۇرىس وقۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ، ويىن، ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
كورنەكىلىك: سحەما، دوڭگەلەك، پلاكاتتار، سلايد
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: توپقا ءبولۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءىى. وتكەن ساباقتى قورىتىندىلاۋ
1. قوسىندىنىڭ جانە كوبەيتىندىنىڭ بولىنگىشتىك بەلگىلەرى قالاي ايتىلادى؟
(125+75): 25 جانە (81*10): 9 اياقتاڭدار.
2. جاي ساندار جانە قۇراما ساندار دەگەن نە؟
11، 17، 23، 55، 521، 625، 757، 123، 61 ساندارىنان:
جاي سانداردى جانە قۇراما سانداردى ايتىڭدار.
3. كەستەنى تولتىرىڭدار:
ءىىى. جاڭا تاقىرىپقا ادىستەمەلىك نۇسقاۋ
اۆ كەسىندىسى نەشە بولىككە بولىنگەن؟ اس كەسىندىسى ونىڭ نەشە بولىگىنە تەڭ ەكەنىن ايتىڭدار.
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
دوڭگەلەكتى بىرلىك (ءبىر ءبۇتىن) رەتىندە قابىلداپ، ونى تەڭ 2 بولىككە، تەڭ 4 بولىككە، تەڭ 8 بولىككە بولەيىك.
ءبۇتىننىڭ بىرنەشە تەڭ بولىكتەرىنىڭ ءارقايسىسى ۇلەستەر دەپ اتالادى.
ءبىرىنشى دوڭگەلەك تەڭ 2 بولىككە ءبولىنىپ، ونىڭ ءبىر بولىگى بويالسا، دوڭگەلەكتىڭ ەكىدەن ءبىر ۇلەسى بويالعان. ەكىدەن ءبىردىڭ جازىلۋى: 1/2
ەكىنشى دوڭگەلەك تەڭ 4 بولىككە ءبولىنىپ، ونىڭ ءبىر بولىگى بولعان بولسا، دوڭگەلەكتىڭ تورتتەن ءبىرى بويالعان. تورتتەن ءبىردىڭ جازىلۋى: 1/4
ءۇشىنشى دوڭگەلەك تەڭ 8 بولىككە بولىنگەن. ونىڭ 3 بولىگى بويالعان بولسا، دوڭگەلەكتىڭ سەگىزدەن ءۇش بولىگى بويالعان. سەگىزدەن ءۇشتىڭ جازىلۋى: 3/8
مۇنداعى 1/2؛ 1/4؛ 3/8 - جاي بولشەكتەر. جاي بولشەكتەردىڭ جازىلۋىنداعى سىزىقشا (--) بولشەك سىزىعى دەپ اتالادى.
ءبىر ۇلەس نەمەسە بىردەي بىرنەشە ۇلەستەردىڭ قوسىندىسى جاي بولشەك تۇرىندە جازىلادى. مىسالى، 3/4 جاي بولشەگى ءارقايسىسى 1/4 ۇلەسكە تەڭ 3 ۇلەستىڭ قوسىندىسىنا تەڭ. ۇلەستەر تەڭ بولىكتەر بولعاندىقتان، «ۇلەس» دەگەندى «بولىك» دەپ تە اتايدى.
ءبىر ءبۇتىننىڭ 1/2 بولىگى «جارتى» دەپ اتالسا، 1/4 بولىگى «شيرەك» دەپ اتالادى.
بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى سان ءبىر ءبۇتىننىڭ نەشە ۇلەسكە بولىنگەنىن كورسەتەدى. ونى بولشەكتىڭ ءبولىمى دەپ اتايدى. بولشەك سىزىعىنىڭ ۇستىندەگى سان نەشە ۇلەستىڭ الىنعانىن كورسەتەدڭ. ونى بولشەكتىڭ الىمى دەپ اتايدى.
جاي بولشەك - ا/ۆ، مۇنداعى ا – الىمى، ۆ - ءبولىمى (ا - ناتۋرال سان نەمەسە ءنول سانى، ۆ – ناتۋرال سان).
جاي بولشەكتى وقىعاندا الدىمەن بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى سان (ءبولىمى) شىعىس سەپتىگىندە، بولشەك سىزىعىنىڭ ۇستىندەگى سان (الىمى) اتاۋ سەپتىگىندە وقىلادى.
مىسالى، 7/10 جاي بولشەگىنىڭ وقىلۋى: «وننان جەتى»، 4/5 جاي بولشەگىنىڭ وقىلۋى: «بەستەن ءتورت».
ەكى ناتۋرال ساننىڭ ءبولىندىسىن جاي بولشەك تۇرىندە جازۋعا بولادى.
ەكى ناتۋرال ساننىڭ ءبولىندىسىن بولشەك تۇرىندە جازعاندا، بولشەكتىڭ الىمىنا بولىنگىش جازىلىپ، بولىمىنە بولگىش جازىلادى.
مىسالى، 12: 4=12/4؛ 100: 25=100/25؛ 90: 18=90/18.
ناتۋرال ساندى ءبولىمى كەز كەلگەن ناتۋرال سان بولاتىن جاي بولشەك تۇرىندە جازۋعا بولادى. 33=3/1؛ 3=12/4
بولشەكتىڭ الىمى ناتۋرال سان نەمەسە ءنول، ال ءبولىمى ناتۋرال سان بولادى. 7/10؛ 0/3=0؛ 5/9
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
№776، 777، 779(اۋىزشا)
№780، 781، 783، 784، 785(1 - 3)
Vءى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ماتەماتيكالىق ديكتانت
ا) جاي بولشەك تۇرىندە جاز: بەستەن ءۇش؛ التىدان ءبىر؛ ون بىردەن توعىز؛ جيىرمادان ون توعىز؛ توقسان ەكىدەن وتىز ءبىر؛ جۇزدەن توقسان جەتى
ءا) دوڭگەلەكتى تەڭ 4 بولىككە بولگەندەگى ونىڭ ءبىر بولىگىن............. دەپ اتايدى.
ب) بولشەك سىزىعى.......... بىلدىرەدى.
ۆ) بولشەك سىزىعىنىڭ استىنداعى بولىگى............ دەپ، ال ۇستىندەگى بولىگى............ دەيدى.
تولىق نۇقساسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى، سام كەنتى،
