InfoHub Logo

استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ ق. مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى №90 كمم
اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ەسەنالى نۇرگۇل تويلىباي قىزى

ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن قاجەتتىلىك نە ماجبۇرلىك ەمەس، شىنايى قىزىعۋشىلىق بولۋى ماڭىزدى.

ا.ب.اۆگۋستين فيلوسوف يتاليا

«اياققا كىسەن سالۋعا بولار، قولعا كىسەن سالۋعا بولار – تىلگە كىسەن سالۋعا بولماس» – دەگەندەي انا ءتىلىنىڭ قۇدىرەتى جايلى قانشاما ويشىلدارىمىز، اقىن-جازۋشىلارىمىز قۇندى پىكىرلەر قالدىردى. وسىناۋ بابالارىمىز سويلەپ، دانالارىمىز تولعاپ، انالارىمىز الديلەپ وسكەن قازاق ءتىلىنىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنىڭ كوركەيۋىنە زور ىقپال ەتۋدە.

قازىرگى تاڭدا قانشا ۇلت، ءناسىل بولسا، سولاردان ءبىزدى دارالاپ تۇرعان باستى بويتۇمارىمىز6 تۋعان ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزىمىز.
قازىرگى جاھاندانعان، اقپاراتتىڭ دامىعان عاسىرىندا بولىپ جاتقان ءتۇرلى وزگەرىستەر مەن جاڭاشىلدىقتار ەلىمىزدىڭ ەكونوميكا سالاسىنا دا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە دە تىڭ ىزدەنىستەر مەن وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلۋىنە سەبەپ بولىپ وتىر.

بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مودەرنيزاسيالانعان زاماندا كوپ ءتىلدى مەڭگەرتۋگە اسا نازار اۋدارىلىپ، جان-جاقتى جول اشىلعان. «كەلەشەككە كەمەل بىلىممەن»، – دەپ ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ ۇستانىم ەتكەندەي، كەلشەككە تەرەڭ بىلىممەن قادام باسىپ، الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنىڭ قۇپيالارىنا ءۇڭىلىپ، قوعامعا بەيىم، ءوز قابىلەتىن تانىتا الاتىن، جان-جاقتى دامىعان، باسەكەگە قابىلەتتى، بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەن قۇزىرەتتى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ باستى ماقساتتاردىڭ بىرەگەيى بولىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى نىعايىپ، قوعامداعى دەموكراتيانىڭ ءورىسى كەڭەيگەن شاقتا ادامنىڭ قوعامدىق تا، تۇلعالىق تا ءرولى جاڭا سيپاتقا يە بولىپ وتىر. سوعان وراي رۋحاني قۇندىلىقتار جاڭارىپ، ادامنىڭ زياتكەرلىك الەۋەتىن قالىپتاستىرۋداعى ءبىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى قاعيدالار تۇبەگەيلى وزگەردى. جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتە وقىتىلاتىن ءاربىر ءپان وقۋشى تۇلعاسىن جەتىلدىرۋمەن قاتار ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدى كوزدەيدى.

بۇگىنگى تەحنولوگيا جانە جاھاندانۋ زامانىندا وسكەلەڭ ۇرپاقتى كوپمادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ ۇدەرىسىن ىزدەستىرۋ قارقىندى جۇرگىزىلىپ وتىرعانىن بايقاۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا ءوزارا بايلانىسى مەن ءوزارا تاۋەلدىلىگى باسىم الەمدە جاس ۇرپاقتى باسەكەلەستىككە دايىنداۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى كوپتىلدىلىك بولىپ تابىلادى. ءقازىر كوپتىلدى ءبىلىم بەرۋ – مەكتەپتەگى وقۋ پاندەرىن ەكى نەمەسە ودان دا كوپ تىلدە وقىتۋ، جاس ۇرپاقتىڭ ءبىلىم كەڭىستىگىندە ەركىن سامعاۋىنا جول اشاتىن، الەمدىك عىلىم قۇپيالارىنا ءۇڭىلىپ، ءوز قابىلەتىن تانىتۋىنا مۇمكىنشىلىك بەرەتىن ەڭ باستى قاجەتتىلىك.

كوپتىلدى ءبىلىم بەرۋ – كوپتىلدى تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزى. ءۇشتىلدى وقىتۋ – زامان تالابى. ۇشتىلدىلىك – باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەر قاتارىنا اپارار باستى باسپالداقتاردىڭ ءبىرى. مەكتەپتە كوپتىلدى تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى، وقۋ پروسەسىنىڭ ايقىن ۇيىمداستىرىلۋى مازمۇن مەن وقىتۋ پرينسيپتەرىن ارنايى تاڭداۋ، وقىتۋ جانە ناتيجەنى تەكسەرۋ، سايكەسىنشە جوسپارلاۋدى قاداعالايتىن ارنايى تەحنولوگيالاردى قولدانۋ بارىسىندا مۇمكىن بولادى. «ءۇشتۇعىرلى ءتىل» تۋرالى يدەيانى مەملەكەت باسشىسى 2006 جىلدىڭ قازانىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XII قۇرىلتايىندا جاريا ەتتى. ال 2007 جىلعى “جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان” اتتى حالىققا جولداۋىندا “تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىلىعى” اتتى مادەني جوبانى كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋدى ۇسىندى.

ەلباسىمىزدىڭ «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان» اتتى حالقىنا جولداۋىندا: “تىلدەردىڭ ءۇشتۇعىرلىعى مادەني جوباسىن كەزەڭدەپ جۇزەگە اسىرۋدى قولعا الۋدى ۇسىنامىن. قازاقستان بۇكىل الەمگە حالقى ءۇش ءتىلدى پايدالاناتىن مادەنيەتتى ەل رەتىندە تانىلۋعا ءتيىس. بۇلار – قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى - جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرۋ ءتىلى” دەگەن ساليقالى ۇندەۋىمەن ەلباسىمىز مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن وقۋشىلارعا ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىر. ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا مۇعالىمدەرگە سەنىم ارتا وتىرىپ، جاستارىمىزدان ۇمىتتەنەدى. «بولاشاقتا ەڭبەك ەتىپ، ءومىر سۇرەتىندەر – بۇگىنگى مەكتەپ وقۋشىلارى، ءمۇعالىم ولاردى قالاي تاربيەلەسە، قازاقستان دا سول دەڭگەيدە بولادى. سوندىقتان دا ۇستازعا جۇكتەلەتىن مىندەت اۋىر» – دەلىنگەندەي، جاستاردى ساۋاتتى باۋلىساق بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولاتىنى بەلگىلى. «مەن ءسوزىمدى، اسىرەسە، جاستارىمىزعا ارناعىم كەلەدى. مەن سىزدەرگە – جاڭا بۋىن قازاقستاندىقتارعا سەنىم ارتامىن. سىزدەر جاڭا باعىتتىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالۋعا تيىسسىزدەر. ال كەيىنگى تولقىن جاستارعا ايتارىم: سەندەر – بولاشاققا دەگەن ۇكىلى ءۇمىتىمىزدىڭ تىرەگىسىڭدەر»، – دەگەن جولداردا جاستارىمىزعا دەگەن ءۇمىت پەن سەنىم جاتىر. ياعني كوپتىلدى ءبىلىم الۋشى تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءبىز قازاق جانە ورىس ءتىلىن ءبىلۋدى تەرەڭدەتۋمەن قاتار اعىلشىن ءتىلىن يگەرۋدە دە سەرپىلىس جاساۋىمىز كەرەك. بۇل سەرپىلىستى مىناداي ماسەلەلەردى جان-جاقتى قاراستىرۋدان باستاۋ كەرەك دەپ ويلايمىن، ول:

– وقۋلىق
– بىلىكتى مامان
– مەكتەپتەگى ساعات سانى مەن سىنىپتاعى وقۋشى سانى

سونىمەن وقۋشىلاردىڭ قازىرگى كەزدە ورىس ءتىلىن جانە اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىنە توقتالار بولساق، ارينە ءبىرىنشى كەزەكتە سىنعا ۇشىرايتىنى اعىلشىن ءتىلى. ءوز ويىم مۇنىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى بار.

بىرىنشىدەن مەكتەپتە وقۋشى قولىنا بەرىلەتىن وقۋلىقتاردىڭ ساپاسى مەن جۇيەلىلىگى. اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن ورتانىڭ جوقتىعى. ەلىمىزدىڭ بارلىق مەكتەپتەرى ءبىر باسپانىڭ جانە  ناقتى ءبىر اۆتوردىڭ كىتابىمەن وقىمايدى.          

نە دەسەكتە قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن ءۇشتىلدى وقىتۋدىڭ قاجەت ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتەدى. ەڭ باستىسى العا قويىلعان ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى قادامداردى نىق باسىپ، ىجداھاتتىلىقپەن، ارتىلعان سەنىمدى اقتاۋ جولىندا ادال ەڭبەك ەتۋ.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. جارىقبايەۆ ق. اتالى ءسوز.– الماتى: جالىن، 1980.
2. اقيقات. 2013 جىل، №1. «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى
3. اقيقات. 2011جىل، №5. «قازاق ءتىلىن ءبىلۋ - انشەيىن ءبىر ۇران ەمەس»، ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءحۇىى سەسسياسىندا سويلەگەن ءسوزى
4. نازاربايەۆ ن.ءا. (قازاقستان حالقىنا جولداۋى). جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان. – استانا، 2007
5. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ى. التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى ورتا مەكتەپتە وقىتۋپروسەسىندە كوپتىلدىلىكتى دامىتۋ ماسەلەلەرى  ادىستەمەلىك قۇرال   استانا 2013
6. بايدىبەك قاراشا ۇلى قاناتتى سوزدەر

---