حالىق اۋىز ادەبيەتى
حالىق اۋىز ادەبيەتى
فولكلور – قازىرگى تىلمەن ايتقاندا «امبەباپ»، ياعني سينكرەتيكالىق ونەر ءتۇرى. وندا ونەردىڭ ءار ءتۇرى – ءسوز، مۋزىكا، حورەوگرافيا جانە تەاتر ونەرى شوعىرلانعان. اۋىز ادەبيەتى – تالاي عاسىرلار جەمىسى. حالىق جىراۋلارى، جىرشىلارى، ەرتەكشىلەرى وسى سوناۋ ىقىلىم زاماننان رۋحاني اسىل قازىنا رەتىندە ساقتاپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا مۇرا ەتىپ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتكىزگەن.
ادامزات ءوزىنىڭ سوناۋ بالاڭ كەزىندە، تابيعاتتىڭ جۇمباق، تۇڭعيىق سىرىنا ويى جەتە الماعان كەزىندە سول تابيعاتتىڭ سيقىرلى الۋان جۇمباعىن شەشسەم، ونى ءوز يگىلىگىمە جاراتسام، باعىندىرسام دەگەن ارمانىن ءوزىنىڭ اۋىز ادەبيەتىمەن بەينەلەگەن. ادامنىڭ تابيعاتتىڭ دۇلەي، مىلقاۋ كۇشىمەن ارپالىسى دا سول اۋىز ادەبيەتىندە ورنەكتەلگەن. قوعامدىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ءومىردىڭ ىلگەرىلەۋىنە، ادامنىڭ وي - ساناسىنىڭ وسۋىنە، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتىڭ سىرىنا تەرەڭ بولۋىنا بايلانىستى اۋىز ادەبيەتى دە مازمۇنى، فورماسى جاعىنان بايىپ، دامىپ وتىرعان.
قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوناۋ كونە داۋىردەن كەلە جاتقان رۋحاني مۇرا ەكەنى «قۇلامەرگەن»، «ەر توستىك» ەرتەگىلەرىنەن ايقىن تانىلادى. الەۋمەتتىك جىككە بولىنگەن قوعامدىق ومىردەگى قايشىلىقتار، بايلار مەن سوعان تاۋەلدىلەر، كەدەي - كەپشىكتەر اراسىنداعى كۇرەس، تارتىس اۋىز ادەبيەتىنىڭ مۇنان بىلايعى دامۋ ورىسىندە كەڭ قامتىلعان. حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ولەڭ - جىر، ەرتەگى، ماقال ماتەلدەرى، ليرو - ەپوستىق جىرلارىندا قاراپايىم ادامداردىڭ، ەڭبەك ادامدارىنىڭ جاسامپاز كۇشىنە، اقىل - پاراساتپەن سەنگەن، سولاردى ماداقتاعان.
سوندىقتان، اۋىز ادەبيەتىندەگى بۇقارا وكىلدەرى تەك جاقسى جاعىنان عانا سۋرەتتەلەدى، ولار تاماشا قاسيەتتەرى ارقىلى وقۋشىنى وزىنە ەلىكتىرە بىلەدى.
اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇرلەرى
حالىق اۋىز ادەبيەتى ءار سالادا، ءار ءتۇرلى جانردا دامىعان. تۇرمىس - سالت جىرلارىنان باستاپ، ەپوستىق جىرلارعا دەيىنگى باي مۇرا حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جانرلى ءورىسىن تانىتادى.
تۇرمىس - سالت ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرى:
• تۇرمىس سالت جىرلارى؛
• ماقال - ماتەلدەر مەن جۇمباقتار؛
• ليرو - ەپوستىق جىرلار؛
• ايتىس ولەڭدەرى؛
• تاريحي جىرلار، شەشەندىك سوزدەر.
حالىق ەڭ اسىل ونەرى – باي اۋىز ادەبيەتى ارقىلى ءوزىنىڭ تاريحىن، حالىقتىق رۋحىن بەينەلەگەن. قورىتا كەلگەندە، اۋىز ادەبيەتىنىڭ تولىپ جاتقان تۇرلەرىن ەپوستىق، درامالىق جانە ليريكالىق جانردىڭ ماڭىنا توپتاۋعا بولادى.
فولكلور – قازىرگى تىلمەن ايتقاندا «امبەباپ»، ياعني سينكرەتيكالىق ونەر ءتۇرى. وندا ونەردىڭ ءار ءتۇرى – ءسوز، مۋزىكا، حورەوگرافيا جانە تەاتر ونەرى شوعىرلانعان. اۋىز ادەبيەتى – تالاي عاسىرلار جەمىسى. حالىق جىراۋلارى، جىرشىلارى، ەرتەكشىلەرى وسى سوناۋ ىقىلىم زاماننان رۋحاني اسىل قازىنا رەتىندە ساقتاپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا مۇرا ەتىپ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جەتكىزگەن.
ادامزات ءوزىنىڭ سوناۋ بالاڭ كەزىندە، تابيعاتتىڭ جۇمباق، تۇڭعيىق سىرىنا ويى جەتە الماعان كەزىندە سول تابيعاتتىڭ سيقىرلى الۋان جۇمباعىن شەشسەم، ونى ءوز يگىلىگىمە جاراتسام، باعىندىرسام دەگەن ارمانىن ءوزىنىڭ اۋىز ادەبيەتىمەن بەينەلەگەن. ادامنىڭ تابيعاتتىڭ دۇلەي، مىلقاۋ كۇشىمەن ارپالىسى دا سول اۋىز ادەبيەتىندە ورنەكتەلگەن. قوعامدىق، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ءومىردىڭ ىلگەرىلەۋىنە، ادامنىڭ وي - ساناسىنىڭ وسۋىنە، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتىڭ سىرىنا تەرەڭ بولۋىنا بايلانىستى اۋىز ادەبيەتى دە مازمۇنى، فورماسى جاعىنان بايىپ، دامىپ وتىرعان.
قازاق حالقىنىڭ اۋىز ادەبيەتىنىڭ سوناۋ كونە داۋىردەن كەلە جاتقان رۋحاني مۇرا ەكەنى «قۇلامەرگەن»، «ەر توستىك» ەرتەگىلەرىنەن ايقىن تانىلادى. الەۋمەتتىك جىككە بولىنگەن قوعامدىق ومىردەگى قايشىلىقتار، بايلار مەن سوعان تاۋەلدىلەر، كەدەي - كەپشىكتەر اراسىنداعى كۇرەس، تارتىس اۋىز ادەبيەتىنىڭ مۇنان بىلايعى دامۋ ورىسىندە كەڭ قامتىلعان. حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ولەڭ - جىر، ەرتەگى، ماقال ماتەلدەرى، ليرو - ەپوستىق جىرلارىندا قاراپايىم ادامداردىڭ، ەڭبەك ادامدارىنىڭ جاسامپاز كۇشىنە، اقىل - پاراساتپەن سەنگەن، سولاردى ماداقتاعان.
سوندىقتان، اۋىز ادەبيەتىندەگى بۇقارا وكىلدەرى تەك جاقسى جاعىنان عانا سۋرەتتەلەدى، ولار تاماشا قاسيەتتەرى ارقىلى وقۋشىنى وزىنە ەلىكتىرە بىلەدى.
اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇرلەرى
حالىق اۋىز ادەبيەتى ءار سالادا، ءار ءتۇرلى جانردا دامىعان. تۇرمىس - سالت جىرلارىنان باستاپ، ەپوستىق جىرلارعا دەيىنگى باي مۇرا حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جانرلى ءورىسىن تانىتادى.
تۇرمىس - سالت ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرى:
• تۇرمىس سالت جىرلارى؛
• ماقال - ماتەلدەر مەن جۇمباقتار؛
• ليرو - ەپوستىق جىرلار؛
• ايتىس ولەڭدەرى؛
• تاريحي جىرلار، شەشەندىك سوزدەر.
حالىق ەڭ اسىل ونەرى – باي اۋىز ادەبيەتى ارقىلى ءوزىنىڭ تاريحىن، حالىقتىق رۋحىن بەينەلەگەن. قورىتا كەلگەندە، اۋىز ادەبيەتىنىڭ تولىپ جاتقان تۇرلەرىن ەپوستىق، درامالىق جانە ليريكالىق جانردىڭ ماڭىنا توپتاۋعا بولادى.
You Might Also Like
