حورلىعايىن
(4 اكتىلى، ليريكالى ليبەرەتتو)
پرولوگ
ءتۇن ورتاسى. اۋىل مارالدى كولىنىڭ جاعاسىندا. وڭاشا وتاۋدا حورلان مەن عۇسني ۇيىقتاپ جاتىر. قوي كۇزەتكەن سەيتەن قويشى قوڭىرلاتىپ ءان سالىپ كەلە جاتىر.
سەيتەن
داۋىسىم اۋەنىندەي اققۋ قازدىڭ،
كۇي توككەن كوكىرەگىمنەن ونەرپازبىن،
ومىردەن سىي ورنىنا سوققى جەدىم،
ياپىر-اۋ، سۇم تاعدىرعا مەن نە جازدىم.
(ساحنادان ءوتىپ بارا جاتىپ):
ءان سالسام اقتارىلار ىشتەگى ارمان،
اۋزىمنان شىعار جالىن لاپىلداعان،
زار زامان زىندانىنداي تۇنشىقتىرىپ
تارىلتتى-اۋ تىنىسىمدى مىنا جالعان.
ءاننىڭ تەربەتۋىمەن ماۋجىراپ ويانعان حورلان ەلەڭدەپ قۇلاق سالىپ، تۇرەگەلىپ تىڭدايدى. ءبىرازدان سوڭ. ءعۇسنيدى وياتىپ:
عۇسني، عۇسني، تۇرەگەل،
تۇرشى، ويانشى، عۇسنيجان.
بار، سەيتەندى ەرتىپ كەل،
قانداي سۇلۋ مىناۋ ءان!
عۇسني
نەمەنە، ءتۇن ىشىندە
ۇيقى بەرمەي مازالاپ،
بۇزىپ كەتتى-اۋ ءتۇسىمدى،
مىنا الباستى قاپ-قاپ-قاپ!
(بۇركەنە ءتۇسىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ الادى.)
Xورلان (سىرتقا شىعىپ).
سەيتەن، سەيتەن!
سەيتەن
اۋ! (كەلەدى).
ۇيقىڭ قايدا، قاراعىم،
بوزعىل تارتقان تاڭ مىناۋ.
Xورلان
ءسىز بە جاڭا ءان سالعان؟
سەيتەن
يا، مەن عوي، حورلانجان.
Xورلان
ۇيرەندىڭىز ءسىز قايدان؟
سەيتەن
ەستىپ ەدىم ەستايدان.
Xورلان
ەستاي دەگەن قاي ءانشى،
بىلمەدىم مەن قالايشا؟
سەيتەن
ول ءبىر ۇزاق حيكايا،
ايتارمىن ءبىر وڭاشا.
Xورلان
ايتىڭىزشى تاعى دا،
وتە سۇلۋ ءان ەكەن...
سەيتەن
ويبوي، سوردى قايناتار
ەستىپ قالسا سۇلتەكەڭ!
Xورلان
(سەيتەندى ەركىنە قويماي ۇيگە الىپ كەلىپ).
اعام ۇرىسپاس. ايتىڭىز، ءما دومبىرا
سەيتەن
قالدىرمايىن كوڭىلىڭدى، بولماس ءسىرا. بىلتىرعى جىلدىڭ كوكتەمىندە، سوناۋ قوڭىر ادىر بويىندا قوي جۋساتىپ ءجۇر ەدىم. سارى قايقاڭنان ساۋ ەتىپ ءبىر توپ اتتى شىعا كەلدى دە، ماعان بۇرىلىپ كەلىپ، ءجون سۇراستى. باسشىسى ءبىر سەرى جىگىت ەكەن. قولىندا قارشىعاسى، موينىندا اسقان دومبىراسى بار. ءبىراق، ءوزى سەرى سياقتى ەمەس، ەتە كىشىپەيىلدى، يباداتتى ادام ەكەن. اتىنان ءتۇسىپ، مەنىمەن سىرلاسا باستادى. مەن، باياعى سۇڭقار سۇلتاننىڭ قويشىسى ەكەنىمدى ايتتىم. ول ماعان نەشە ءتۇرلى سارىندى ءبىر سوزدەر ايتتى. مانىسىنە ونشا تۇسىنە المادىم. ءبىر سوزىندە:
قوڭىر ادىر بويىندا قوي باعاسىڭ،
قوي سوڭىندا الدە نە ويلاناسىڭ؟
بەتەگەدەي قۋارىپ ساقال-شاشىن
قوي سوڭىندا وتەر مە قىرشىن جاسىڭ.
— دەدى... اتتانارىندا ماعان ءبىر كىشكەنە ورامال بەردى. «قوي باعىپ جۇرگەندە جىلاي قالساڭ، وسى ورامالمەن كوز جاسىڭدى سۇرتەرسىڭ. مەنى دە ەسكە الارسىڭ» دەدى. مەن، «قاراعىم، دومبىراڭ بار ەكەن، ءبىر ءان ايتىپ، سەرگىتىپ كەتشى» دەدىم. سونداعى ونىڭ ايتقانى مىناۋ ەدى:
رۋىم قانجىعالى، اتىم ەستاي،
مەن ءجۇرمىن سارارقادا سايراپ قۇستاي،
جەل ءمىنىپ، ساعىم قۋعان جۇمباق جانمىن،
قيالدىڭ قارشىعاسىن قولىما ۇستاي.
(بۇل ۋاقىتتا حورلان ىڭىلداپ قوسىلىپ، ءاندى ۇيرەنۋگە زەيىن سالادى)
دالادا قوي ۇركەدى، يتتەر ءۇرىپ، سيىر مەڭىرەپ، ازان-قازان بولادى.
سەيتەن. كۇزەتەيىن مالىمدى. شاي-شاي-شاي.
Xورلان. بۇزىپ كەتتى-اۋ ءانىمدى، پاي-پاي-پاي.
دومبىرانى الىپ شەرتىپ، ءاندى ەسىنە ءتۇسىرىپ ىڭىلداپ قوسىلادى. بىرتە-بىرتە كۇشەيە بەرەدى. ءاندى ۇيرەنگەنىنە بالاشا قۋانىپ:
قانداي شىركىن اسەرلى،
تامىلجىعان ءان ەكەن،
جيىپ الىپ قىزداردى،
ۇيرەتەيىن تاڭەرتەڭ.
شىمىلدىق
ءى اكت
I كارتينا
سۇڭقاردىڭ ءۇيى. توردە الپىستان اسقان اق بۋرىل شال تاسپىق تارتىپ وتىر. سۇلتان، سۇڭقاردىڭ ايەلى ايعانىم، سۇلتاننىڭ ايەلى بيبيعايشا بار.
سۇلتان
ادام ەمەس، بەرەر مە سايتانعا مال.
و، انتاتقان حورلاننان ساداعا قال.
سۇڭقار
قۇدا بول دەپ قىپشاققا جالىنبايمىن...
ايعانىم
پاي-پاي-پاي-پاي، ورىنسىز بۇل نە جانجال؟
بيبيعايشا
نە قىلاسىن، كەيىتىپ اقساقالدى،
ونى الماسا، بەرەرمىز عۇسنيجاندى.
ايعانىم
نە دەگەنىڭ، كەلىن-اۋ، ءبىزدىڭ حورلان،
كەم بولىپ پا سونشاما عۇسنيىڭنان.
سۇڭقار
ۇل ورنىنا ۇلىم بولعان،
قىز ورنىنا قىزىم بولعان،
باقىتىم دا، بايلىعىم دا
ەمەس پە ەدى جالعىز حورلان،
ەركەلەتتىم، ەركىن ءوستى
اققۋداي بوپ كولدە قونعان.
ءوزىن ايتشى وسى ماڭدا،
قىز وتە مە حورلانجاننان.
سۇلتان
ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسىن ايتايىن مەن:
جاس بالا ەمەس، نە كەرەك ەركەلەگەن،
بوي تۇزەسىن، قىز بولسىن كادىمگىدەي،
قايدا كەتكەن وزىندە ۇيات دەگەن...
كۇنى ەرتەڭ قۇدالار كەلگەن كەزدە
بۇل قالپىندا كورسەتەم نە بەتىممەن،
ماسقارالاپ جۇرمەسىن ءبارىمىزدى،
ايتىم، قويدىم، قۇتىلدىم مىندەتىمنەن.
(شىعىپ كەتەدى)
سۇڭقار دا شىعىپ كەتەدى.
ءبىر توپ كەمپىر كەلەدى. كەمپىرلەر ايعانىم مەن بيبيعايشاعا حورمەن:
قۇتتى بولسىن، كەلىندەر، قۇتتى بولسىن،
باقىت ورناپ باسىڭا ىرىس قونسىن،
وشاعىڭنىڭ ءۇش بۇتى كۇمىس بولىپ،
ءابدرا مەن كەبەجەڭە التىن تولسىن،
بيبيعايشا، ايعانىم،
مالعا تولسىن ايماعىڭ،
شايقالماسىن ىرىسىڭ،
بۇزىلماسىن قايماعىڭ.
ايعانىم، بيبيعايشا
ايتسىن، ايتسىن ۋايىمىن، ايتسىن، ايتسىن،
سىزدەرگە دە قۇدايدان العىس، قايتسىن.
ءبارى قوسىلىپ
كىشكەنتايدان قولدا وسكەن حورلىعايىن،
قۇداي قوسقان، قۇت قونعان تاپتى قاينىڭ،
ويىن-تويىن قىزىق قىپ ۇزاتارمىز،
جارىلقاسىن جولىنان ءبىر قۇدايىم.
مەدەت بەرگەي ۋا اللا،
باقىت بەرگەي حورلانعا
شاپاعاتى تيگەي-دى.
بىزدەي مۇسكىن جاندارعا.
(ءبارى باتا قىلادى).
II كارتينا
مارالدى كولىنىڭ جاعاسىنداعى قالىن. ورماننىڭ ءىشى. حورلىعايىن باستاعان ءبىر توپ قىز جەمىس تەرىپ ءجۇر. حورلىعايىن جالاڭاياق، بالتىرىن سىبانىپ الىپ، سۋعا قارماق سالىپ، ءۇڭىلىپ قاراپ تۇر. جانىندا ەتىگى مەن دومبىراسى. دومبىراسىن الا سالىپ «جاي قوڭىر» ءانىن ايتىپ وتىرادى:
كولى بار مارالدىنىڭ، دوپ-دوڭگەلەك،
كوزىندەي سۇلۋ قىزدىڭ، تۇر مولدىرەپ،
اسپانمەن ارالاسقان ايدىنىنا
قونادى قيقۋ سالىپ قاز بەن ۇيرەك.
قىزدار حورى
(جەمىس تەرىپ ءجۇرىپ ايتادى)
بىزدەر جەمىس تەرەمىز نۋلى ورماندا،
قىزىل جيدەك جينايمىز ورامالعا،
مارالدىنىڭ سىلانعان ەركە اققۋى
جەمىس تەرىپ بەرەمىز قىز حورلانعا.
بۇلدىرگەن، بۇلدىرگەن،
قىپ-قىزىل شيەدەي،
قاپ-قارا قاراقات،
تىزىلگەن تۇيمەدەي.
قىزىل گۇل، قىزىل گۇل،
جايناشى، جايناشى،
بۇتاقتا جاز بۇلبۇل،
سايراشى، سايراشى،
جايقال گۇلىم،
جازعى نۇرىم،
جىبەك جەلمەن جەلپيىك شان، جۋىتپاي،
قۇلپىر ورمان،
ءبىزدىڭ حورلان
كەلىپ تۇرسىن بۇرالىپ تال شىبىقتاي.
ساحناعا سۇلتان مەن بيبيعايشا شىعادى.
سۇلتان (حورلاندى كورىپ)
سايتاننىڭ تۇرىسىن.
بيبي
قويشى، قۇرىسىن...
سۇلتان
قوياتىنى جوق،
نە بىلجىراپ تۇرسىڭ،
بيبي
پاي-پاي-پاي،
سابىر ەتشى ازعانتاي،
ىشتەن شىققان بالا عوي،
ايتساق اقىل،
دەمەس پە ماقۇل.
سۇلتان
ايتىپ پا ەدىڭدەر وزىنە ءىستىڭ جايىن؟
بيبي
جوق. بۇگىن ءبىر ادامعا ايتقىزايىن.
سۇلتان
ءساتتى كۇن سارسەمبىگە قۇدا كەلمەك،
تەزدەتىڭدەر، توي جابدىق بولسىن دايىن،
وسىندا ۇيات كەلىپ، ءجۇردى بار عوي...
بيبي
جۇرە بەرشى جونىڭە، قىلما ۋايىم.
(سۇلتان كەتەدى).
بيبي
حورلانجان، ay، حورلىعايىن،
بەرى كەلشى اينالايىن.
حورلان جۇگىرىپ كەلىپ ءبيبيدى ەركەلەي قۇشاقتايدى، قىزدار دا جينالا باستايدى.
بيبي
كىم بولعانىڭ، قالقام-اۋ، قارماق سالىپ
حورلان
اپا-اۋ، كولدە بار ەكەن التىن بالىق،
اتام مەنەن اعاما كورسەتەيىك،
ءجۇر، اپاتاي، بارايىق ۇستاپ الىپ...
بيبي
قويشى، قالقام، ۇيگە ءجۇر،
قايتەسىڭ سول بالىقتى.
حورلان
اپا-اۋ! ءجۇزىڭ سولعىن عوي،
نەگە كوڭلىن جابىقتى؟
كانە، قىزدار، باستايىق،
اپام ءۇشىن ءبىر ويىن،
ءبىر سەرگىتىپ تاستايىق،
باسىنباسىن ۋايىم.
قىزدار قول ۇستاسىپ، بيبيعايشا مەن حورلاندى ورتاعا الىپ، بيلەپ ءجۇرىپ ءان ايتادى. حورلان دا قوسىلادى.
حور
ايتشى، ايتشى، جان اپا، بيبي اپا،
نەگە عانا بولدىڭىز مۇنشا قاپا؟
الدە ءبىراز ءجۇرسىز بە سىرقاتتانىپ
قايعىڭىزدى سەرگىتەيىك ءان شىرقاتا،
كانە، حورلان، عۇسني، بەرشى بيلەپ بىرەر بي.
(حورلان جىگىت بوپ، عۇسني قىز بوپ بيلەيدى.)
راي-راي-راي-راي،
بۇلبۇلشا سايراي،
وينايمىز، كۇلەمىز،
گۇلدەي، جايناي،
عۇسنن، حورلان،
ءبىرىڭ كۇن، ءبىرىڭ اي،
ايدىنعا قونعان
ەگىز اققۋداي،
راي-راي-راي-راي،
ۋا شىركىن، اققۋداي...
بۇل ۋاقىتتا ساحناعا جالاڭاياق بالالار، جاس بالالارىن كوتەرگەن ايەلدەر، جۇگەن، قۇرىق ۇستاعان مالشىلار تولىپ كەتەدى.
ءبارى قوسىلىپ
مارالدىنىڭ ەركەسى حورلىعايىن،
جۇبانىشى كوڭىلدىڭ، اينالايىن،
جۇرگەن جەرىڭ جارمەڭكە، ويىن، ساۋىق،
كوڭىلىمىزدە قالدىرماس ەش ۋايىم...
بالاپانداي باۋلىنعان حورلىعايىن،
مارالدىدان سەن ۇشىپ اققۋدايىن،
كوزىمىزدى تالدىرىپ، كەتسەڭ الىس،
بۇلت باسقانداي بولادى-اۋ، كوكتىڭ ايىن.
حورلان (ويلانىپ)
ءانىڭىزدىڭ اياعى تىم جابىرقاۋ،
تەگى مۇندا قۇپيا ءبىر سىر بار-اۋ...
سەيتەن
جاي انشەيىن، قاراعىم، جاي انشەيىن،
كوڭىلىڭە اپ قالما. قوي كەتەيىن.
ساحناعا اسىعىس اۋىلدىڭ ءبىر جىگىتى شىعادى، قولىندا قامشى.
جىگىت
حورلان، حورلان، كەل بەرى،
حورلان
نە بوپ قالدى، جارقىنىم؟
جىگىت
ەستاي دەگەن ءبىر سەرى،
انەۋگى ايتقان اقىنىڭ،
كەلە جاتىر وسىندا
جانىندا توپ نوكەرى...
(جۇرت ەنتەلەي جينالا باستايدى.)
حورلان (توپقا)
ايتتىم عوي، كەلە جاتىر انەۋگى ءانشى،
(بيبيگە)
اپاتاي، ۇيگە بارىپ كورپە سالشى،
بيبي
قۇپ بولادى، قاراعىم. قارسى الىڭدار.
(كەتەدى. قاتىن-قالاشتار دا كەتە باستايدى).
جىگىت
انەكي، تىڭداڭدارشى، سونىڭ داۋسى.
(الىستان «جاي قوڭىر» ءانى ەستىلىپ، جاقىنداي تۇسەدى).
ءبىر قىز
كيىنسەڭشى، حورلان-اۋ.
حورلان
اندا قاپتى ەتىگىم،
الىپ كەلشى، عۇسني،
ەكىنشى قىز
كيىنە الماي قالدىڭ-اۋ.
حورلان
ەشتەڭە ەتپەس، سوكپەس،
عۇسني
ءما ەتىگىڭ، تەز كي.
(حورلان ەتىنىن كيىپ جاتادى. قىزدار دا جوندەلە باستايدى).
حورلان
بارىڭدار تەز الدىنان.
(بىرىنشە جىگىت كەتەدى).
ءبىر قىز
«جاي قوڭىردى» شىعارعان
وسى ءانشى عوي، حورلان؟
حورلان
ەستىرسىڭدەر سوڭىنان.
(ءبىر توپ جولداسىمەن ەستاي جارق ەتىپ شىعا كەلگەندە، حورلان ساسىپ قالعانداي بولادى).
ەستاي (كەلە سالا)
ەركەسى مارالدىنىڭ بار ما حورلان؟
اتاعىن كەلدىك ەستىپ التى قىردان.
حورلان
اداسقان جوق شىعارسىز جونىڭىزدەن،
ەستىپ ەك ءبىز دە ءسىزدى «جاي قوڭىردان».
(قىزدار، جىگىتتەر دۋ كۇلىسەدى)
ەستاي
(حورلاننىڭ ەركەكشە كيىنەتىنىن ەستىپ كەلسە دە، قاساقانا قالجىڭداپ)
سىرتتان ءبىز ەستۋشى ەدىك حورلان قىز دەپ،
كەلىپ ەك سول سەبەپتى ادەيى ىزدەپ،
حورلان
بولارسىز قاتالاسقان، ەستاي اعا،
جۇرگەيسىز مەنى ءسىرا ءىنىڭىز دەپ.
(دۋ كۇلكى)
ەستاي
كانە، حورلان، ءىنىمىز،
تانىسايىق. (حورلان قولىن ۇسىنادى).
قول الىسساق، مۇنىمىز
بولماس ايىپ.
حورلان
اعا، ءىنى بولعان سوڭ
وسى لايىق.
ءبىر قىز
باتا جۇرمەس قۇر قولدى
نە قىلايىق (دۋ كۇلكى).
ەستايدىڭ ءبىر جولداسى
ولاي بولسا الارسىز
قۇشاق جايىپ (دۋ كۇلكى).
قىزدار (حورمەن)
ات ارىتىپ كەلىپتى وڭشەڭ سەرى،
سىناسارمىز، بار ەكەن نە ونەرى... (كۇلكى).
ەستاي جولداستارى
اسىقپاڭىز سۇلۋلار، سابىرسىز بوپ،
سىزدەرمەنەن سىناسار كۇن ىلگەرى.
قىزدار
وڭاي ولجا شىقپاۋشى ەدى ءبىزدىڭ جاقتان
جارار ەدى اقتالسا اتتىڭ تەرى (دۋ كۇلكى).
حورلان
كانە، قىزدار،
باستاڭىزدار،
قوناقتاردى ءۇي جاققا.
قىزدار
سىي مەيماندار،
ۇيالماڭدار
كەلگەننەن سوڭ قوناققا،
كانە ۇيگە ءجۇرىڭىز،
اق ورداعا كىرىڭىز،
كۇتە بىلەر قوناعىن،
حورلان سىندى ءىنىڭىز،
جولىڭىزعا گۇلىمىز،
جۇرىڭىزدەر، ءجۇرىڭىز.
شىمىلدىق
II اكت
I كارتينا
تىس. ساحنانىڭ ءبىر جاق شەتىنەن سۇڭقاردىڭ ءۇيى، ەكىنشى جاعىنان حورلاننىڭ وتاۋى كورىنىپ تۇرادى. الىستان جاستاردىڭ ءانى ەستىلىپ تۇرادى. سۇڭقار ۇيىنە قاراي كەتىپ بارا جاتىپ، توقتاپ:
سەگىز قىرلى سەمسەردەي،
جىگىتتىڭ ناعىز سۇلتانى ەكەن.
شارىقتاپ ۇشقان شابىتتى
سارارقانىڭ سۇڭقارى ەكەن...
جالعىز-اق جارلى دەمەسەڭ،
سابازدا جوق-اۋ ەش ايىپ،
شىركىن ەستاي ەر ەكەن،
حورلانىما ىلايىق. (كەتەدى.)
ساحناعا ايعانىم مەن بيبيعايشا شىعادى.
بيبيعايشا
جەڭەشە-اۋ، ايتساڭىزشى قاينىڭىزعا،
نە ىستەسىن ءوز بەتىمەن كەتكەن قىزعا؛
كورەدى ءبارىن مەنەن تەنتەك قاينىڭ
قايتپەكپىن، نە بار ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
ايعانىم
نە بوپ قاپتى تاعى دا؟
بيبي
باياعى سول ءبىر ءسوزى...
ايعانىم
ايتەۋىر سوعان حورلاننىڭ
جاقپاي-اق قويدى-اۋ مىنەزى...
بيبي
«مىنا ءانشى جىگىتپەن
ءبىر شاتاعى بار» دەيدى...
ايعانىم
قوي-قوي، كەلىن، ول بوس ءسوز
قۇلاعىما ەنبەيدى...
بيبي
حورلاندا ەش كىنا جوق
دەسەم داعى سەنبەيدى.
ەكى ءسوزدىڭ بىرىندە
«بۇلدىرگەن ءبارىن سەن» دەيدى.
سۇلتان
ناعىپ تۇرسىڭ، ءاي قاتىن؟
ءجۇر ۇيگە، ءجۇر، مالعۇن!
ايعانىم
ءبىر سەزىم بار ايتاتىن،
تۇرا تۇرشى، قاينىم؟
سۇلتان
كەتتى انە، سايتان سىندى سايقالدارىڭ،
ءبىر ساۋرىك ايعىرعا ەرگەن بايتالدارىڭ.
ايعانىم، بيبي
ماسقارا
ايتا كورمە باسقاعا!
سۇلتان
ماسقارا بولسا ماسقارا،
ەمەس قوي ول جاس بالا...
قۇدالار كەلگەلى جاتىر،
تويى بولعالى جاتىر،
بۇل نە قىلعان ورىنسىز،
وپىر دا توپىر،
جىن ويناق پا بۇل اۋىل،
(بيبيگە.)
بار، قىزدى شاقىر،
وسى ءبىر سويقان بولماسا،
كورەرمىز اقىر. (اشۋلى كەتىپ قالادى.)
بيبي (سەيتەنگە)
شاقىرىپ كەلشى حورلاندى.
(سەيتەن كەتەدى).
ايعانىم
نە قىل دەيدى، ياپىرماۋ،
بوستان-بوسقا ءبۇلىنىپ،
باسىمدى ابدەن قاتىردى-اۋ
(حورلان كەلەدى).
ايعانىم
اتتانعالى جاتىر ما،
قاراعىم، انا قوناعىڭ؟
حورلان
يا، اجە، قىزدارمەن
شىعارىپ ءقازىر سالامىن.
ايعانىم
اعاڭ ءتىپتى اشۋلى،
بارماي-اق قويشى، قاراعىم.
حورلان
قايدا ءوزى اعام
نەگە اشۋلانعان،
و نە اشۋ ورىنسىز؟..
(سۇلتان كەلىپ قالدى).
سۇلتان
بەرى كەلشى، سايتان قىز.
(حورلان بارىپ، سۇلتاننىڭ موينىنا اسىلادى).
سۇلتان حورلاننىڭ قولىن قاعىپ)
سۇلتان
باسىلدى ما جىندارىن،
بىتكەن جوق پا توي-توپىر.
و، انت اتقان سايتان قىز،
تىبىر ەتپە، ۇيدە وتىر!
حورلان
قويا تۇرشى، اعاتاي، اشۋلانباي،
نە بوپ قالدى سونشاما سۇرلانعانداي،
الدە اپام قويدى ما اشۋلانتىپ،
الدە تۇرىپ پا ەدىڭىز ۇيقى قانباي،
سابىر ەتشى، اعاتاي،
جاراسپايدى سىزگە اشۋ،
سالقىنداسا باسىلار،
بەرشى، اپا، مۇزداي سۋ.
(سۇلتانعا تاعى دا ەركەلەپ بارادى. سۋلتان يتەرىپ جىبەرەدى. حورلان ۇرەيلەنىپ قاراپ تۇرادى دا، تاعى دا جاقىنداپ)
حورلان
اتتاندىرىپ كەلەيىن قوناعىمدى (كەتەدى).
سۇلتان
قوناق، قوناق، نە قىلعان... وڭشەڭ جىندى...
ايعانىم
جىندى بولىپ، ءدال سىزگە ول نە قىلدى...
سۇلتان
ءاي، قاتىن، توقتات انا مالعۇنىڭدى.
(سۇلتان اشۋلى كەتەدى. ساحناعا ەستاي، حورلان باستاعان توپ شىعادى. عۇسني مەن حورلان سۇڭقاردى قولتىقتاپ الىپ شىعادى).
ەستاي
اۋىلدىڭ اقساقالى، بابا سۇڭقار،
جىگىت ەم جولبارىستاي جوندا جورتار،
اشۋلى ارىستانداي الاسۇرىپ،
بولعانداي مىنا ءفاني دۇنيە تار،
ءوز ويىم ءوز جانىما بولعان جۇمباق،
قايناعان كوكىرەگىمدە ارمانىم بار،
بىلمەيمىن، الدىمنان نە كەزدەسەرىن،
بىلمەيمىن جان قۇمارىم قاشان تارقار،
تاۋەكەل، تارتتىم تاعى تىڭ سونارعا،
باتا بەر، بولعايدى دەپ ءبىزدىڭ ساپار.
حور
ساۋەگەي اتا،
ەستاي جاعى
ءبىزدىڭ باتا
اتتانايىق ساپارعا،
اسپانداتا
ءان شىرقاتا
ءبىز سوعارمىز قايتاردا.
سۇڭقار (ەستايعا)
ەركەسى ەرتىسىمنىڭ، ەر ەستايىم،
ءاردايىم ادال باتام ساعان دايىن،
قاراعىم، ەڭ ءقادىرلى قوناعىمسىڭ،
بار شىعار قارتتان سۇرار بۇيىمتايىڭ...
حور
نە سۇرايسىز، ايتىڭىز،
بۇيىمتايعا؟
قىزدار، جىگىتتەر
بۇيىمتاي اپ قايتىڭىز،
ەستاي اعا؛
ات سۇراساڭ، بەرەيىك.
جۇيرىك، جورعا؛
تون سۇراساڭ، جابايىق
جىبەك تورقا؛
ايتىڭىز، ايتىڭىز،
بۇيىمتاي اپ قايتىڭىز؟
ەستاي
اققۋى مارالدىنىڭ حورلىعايىن،
ارداقتاپ الپەشتەڭدەر بار اعايىن،
قور ەتىپ قياناتقا جۇرمەڭىزدەر،
تىلەگىم، وسى مەنىڭ بۇيىمتايىم.
(كەمپىرلەر كوزىنە جاس الادى. قىزدار ۇندەمەي تۇرىپ قالادى. حورلان اڭ-تاڭ)
ەستاي
ءان قوسام اسپانداعى اققۋ كۇسقا،
جاسىمنان اسىل سوزگە بولدىم ۇستا،
ارمانىم — اسپانداعى ايمەنەن تەڭ
جەتپەيدى-اۋ ۇسىنسام دا قولىم قىسقا.
سۇڭقار
توماعاسىز تاۋبۇركىت
تۇعىرىنان تالپىنسا
تالاپ قىلعان ەر جىگىت
اسپاندا ايعا ۇمتىلسا،
ارمان دەگەن اقتۇيعىن
بالداعىڭا قونار دا.
وڭنان ايىڭ، سولدان كۇن
تۋار، جولىڭ بولار دا؛
قىر ەركەسى قۇلانداي،
قۇرىق سالسا، كونبەيتىن،
ەل تۇلعاسى ۇلانداي
ار-نامىسىن بەرمەيتىن،
جۇلدە الاتىن جۇيرىكتەي،
ورگە سالسا ورلەيتىن،
كەن اسىلى گاۋھارداي
جوعالمايتىن، ولمەيتىن
ونەرلى ۇلىم ەكەنسىڭ،
مەن باتامدى بەرەيىن
ۇستەم بولسىن مەرەيىڭ،
الدى-ارتىڭنان وڭداسىن
اۋەلى پاتشا قۇدايىم،
دۇشپانىڭ بولسا وڭباسىن
تاقسىرەت تارتسىن ءىلايىم
شادىمان-شات بون ءومىر ءسۇر،
جانىڭنان اۋلاق ۋايىم،
اللا اكبار.
ەلدىڭ ءبارى باتا قىلادى. سۇڭقار ەستايدى قۇشاقتاپ سۇيەدى. قوشتاسادى. ەستاي توبى كەتە باستايدى. ەستايدى قيماعانداي توپ ەلجىرەپ، قولدارىن بىلعاپ، ءبىرسىپىرا قاراپ تۇرادى. ساحناعا دولدانعان سۇلتان شىعادى.
سۇلتان
بۇل نە شۋ، بۇل نە توپىر ايتىڭدارشى،
قۇتىرىپ قۇل-قۇتاندار، مالشى-جالشى،
سونشاما ەستەرىڭنەن ايرىلعانداي
ءومىرى كورمەپ پە ەڭدەر ءسىرا ءانشى،
(مالشىلارعا)
كوزىمە كورىنبەڭدەر، بار كەتىڭدەر!
(مالشى-جالشىلار كەتە باستايدى).
(كەمپىرلەرگە)
سەندەرگە نە بار مۇندا، ءاي كەمپىرلەر؟!
(ايەلىنە)
سەن قاتىن، نە عىپ تۇرسىڭ! و-و، سايقال!
بار، انا قىزىڭمەنەن قوشتاسىپ قال!
(سۇڭقارعا)
ساقالدى باسىڭمەنەن سايتانعا ەرىپ،
قاڭعىرعان ءبىر ءانشىنى قۇداي كورىپ،
بيشارا-اۋ، ەلدەن-جۇرتتان ۇيالساڭشى،
ارتىق قوي بۇدان داعى قالساڭ ءولىپ.
سۇڭقار
جىندانعان بولار ءسىرا مىنا شىركىن..
بيبي
وستەتىن ادەتى عوي دۇركىن-دۇركىن.
سۇلتان
مىنەكي، اقىرىندا كەلدى ايتقانىم،
بەلبەۋگە ءتۇيىپ الىپ بەتتىڭ ارىن،
كەتتى انە قىزىڭ ەرىپ قايىرشىعا،
وي، پالە-اي، الارسىڭدار قالىڭمالىن
حور
سۇلتان، ساعان نە بولعان؟
كەمپىر-شالدار
بۇلىنگەندەي بوستان-بوس،
قايت، شىراعىم، ىرايدان
اشۋ — دۇسپان، اقىل — دوس.
ەش جازىق جوق حورلاندا،
جاتقا بوسقا جورىما،
ءوز قولىڭنان بەرەرسىڭ
قۇداي قوسقان جارىنا؛
قۇدالارىڭ كەلسىن،
قىزىمىزدى كورسىن،
تورقا تونىن جاپسىن،
قالىڭمالىن بەرسىن،
جاسا تويىن،
بىزدەر دايىن،
قارسى بولماس
حورلىعايىن.
II كارتينا
بۇلاعى بۇرقىراپ جاتقان تاۋدىڭ، باۋىرى. ەستايدىڭ جولداستارى، حورلاننىڭ جولداس قىزدارى ساحنادان ويناپ-بيلەپ ءوتىپ جاتادى. ورتادا عۇسني جانە جومارت. ەستاي مەن حورلان تاۋدان ءتۇسىپ، بۇلاق بويلاپ كەلە جاتادى.
حورلان
ءسىزدىڭ سوزىڭىزدە سارىن بار،
ءانىڭىز جاتقان ءبىر زار،
ساعىندىرعان الىستا
جارىڭىز بار شىعار؟
ەستاي
ارينە.
حورلان
اتى كىم؟
ەستاي
اتى — ارمان.
حورلان
ارمانعا سالەم ايت حورلاننان.
ەستاي
ويناپ ايتام، قايتەم مەن عاشىق جاردى،
جالعىز اتپەن ەل كەزگەن مەن ءبىر جارلى،
جەردەگى قازاق قىزى وتە قىمبات،
قايدان تاۋىپ بەرەمىن قالىڭمالدى.
حورلان
بەرگىزەيىن مەن مالدى،
الاسىز با ارماندى؟
ەستاي
تۇسپەيدى عوي قولعا.
حورلان
ول قىز قايدا؟
ەستاي
ول ما؟...
ول قىز... اسپاندا.
(حورلان شەك-سىلەسى قاتىپ كۇلەدى).
حورلان
ول نەعىلعان قىز
الدە اي، الدە جۇلدىز.
ەستاي
ول قىز... مىنا ءسىز. (ءسۇيىپ الادى.)
(حورلان قىپ-قىزىل بوپ ۇيالىپ، بەتىن باسىپ، اۋلاق كەتىپ، ءبىر اعاشقا سۇيەنىپ، اڭ-تاڭ بولىپ تۇرارى).
ەستاي
ءبىر قىز بار مارالدىدا حورلىعايىن،
ماعۇرىپ بەرگەن ەكەن كۇن مەن ايىن،
اققۋىم ايدىنىما قونار ما ەكەن،
داريعا، ارمانىم كوپ نە قىلايىن.
و، دۇنيە — جالعان،
وتەدى-اۋ ارمان،
(جىگىتتەر، قىزدار جايلاپ جينالا باستايدى).
شىركىن حورلان!
سەن داعى وتەرمىسىڭ
پۋل جالعاننان.
ءبىر وزىڭدەي جان تۋماس،
تۋسا داعى ارتىلماس.
باعدات، مىسىر، شىن-ماشىن،
جەر مەن كوكتىڭ اراسىن،
ىزدەسەم حورلان تابىلماس.
كەتەر مە اداستىرىپ اساۋ ارمان،
شىنىمەن جات بولا ما شىركىن حورلان.
(حورلان تۇڭعيىق ويعا باتىپ، تەرىس قاراپ، تاپجىلماي تۇرا بەرەدى).
قىزدار (جاڭاعى ءاننىڭ جالعاسىمەن).
حورلانجان، حورلان،
ساعان نە بولعان؟ (حورلان ۇندەمەيدى).
ايتشى، ايتشى؟
حورلانجان، سىرقاتپىسىڭ؟
قاشقان ءتۇسىڭ. قايتتىك ەندى ياپىرماي؟
نە دەپ ەدىڭىز، ءسىز ەستاي؟
ءبىر ءتىل قاتشى، حورلانجان،
بولساڭ ەگەر اۋىرعان،
تەز جۇرەيىك اۋىلعا.
حورلان (سول ءاننىڭ جالعاسىمەن).
قاي جاقتان پايدا بولدى وسىناۋ ءان،
مۇنشاما مۇڭدى ەتىپ كىم شىعارعان؟
(بىتپەي قالعان).
You Might Also Like
-
قازاقستاندا قۇقىقبۇزۋشىلىققا بەيىم بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپتەردىڭ اتاۋىنان «ديەۆيانتتى» ءسوزى الىنىپ تاستالدى.
-
بۇگىنگى تاڭدا قوعامنىڭ ەڭ ءبىر وزەكتى ماسەلەسى. ءبىر قولىمەن الەمدى، ءبىر قولىمەن بەسىكتى تەربەتكەن انالار اراسىنان ازعىنداعان قىزدارىمىزدىڭ وسىنداي كەلەڭسىز جايتتارعا ۇرىنۋى ءبىر عانا وتباسىنىڭ نەمەسە...
