InfoHub Logo

اقتوبە وبلىسى، شالقار قالاسى،
ءى. ۇرەنگىشبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى
شاعىن ورتالىق توبىنىڭ تاربيەشىسى
وتاروۆا ورىنگۇل سانسىزباي قىزى

يت پەن مىسىق ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىز

ماقساتى: بالالاردىڭ ءۇي جانۋارى – مىسىق تۋرالى اڭگىمەلەي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: 2 - 3 سوزدەن تۇراتىن سويلەم قۇراتۋ ارقىلى اۋىزەكى سويلەۋ تىلدەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: جانۋارلارعا دەگەن قامقورلىق سەزىمدەرىن وياتۋ. بالالاردى بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ بەلگىلەرى مەن سيپاتتامالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورۋ، ەستۋ، سەزۋ نەگىزىندە دۇرىس اتاي بىلۋگە، ءتىرى تابيعاتپەن قوعامدىق ءومىردىڭ سەبەپ - سالدارلىق قاراپايىم بايلانىسىن تۇسىنۋگە، ەرەسەكتەردىڭ كومەگىمەن (كۇشىككە) جانۋارعا قامقورلىق جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. بالالاردى كەدەرگىلەردەن ءوتۋ كەزىندە ۇيلەسىمدى قيمىل - قوزعالىستاردى ساپالى ورىنداۋ ارقىلى شاپشاڭدىققا، ەپتىلىككە تاربيەلەۋ. بالالارعا شىعارماشىلىق ويىن ارقىلى ەموسيالىق كوڭىل - كۇي سىيلاۋ، بالانىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، اقىل - وي، ادامگەرشىلىك، يماندىلىق تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىكتەر. مىسىق، كۇشىك سۋرەتى، جۇمساق ويىنشىقتار. سلايد. سۋرەتتەر. ويىنشىق ءۇي جانۋارلارى، شىنايى مىسىق پەن كۇشىك كورسەتۋ. ۇلەستىرمەلى قۇراستىرما كەسپە قاعازدار.
ءادىس - ءتاسىل: اڭگىمەلەسۋ، سۇراق - جاۋاپ، كورسەتۋ، ويىن.
بالالار، بىزدە بۇگىن ەرەكشە كۇن! بىزگە كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر. قوناقتارعا ءوزىمىزدىڭ ادەپتى بالا ەكەنىمىزدى كورسەتەيىكشى، قوناقتارعا نە دەپ ايتامىز؟

ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار!
بالالارمەن سالەمدەسىپ، شاتتىق شەڭبەرىن جاسايدى.
ءقازىر قانداي مەزگىل؟
جارايسىڭدار بالالار!
- اعاشتار قانداي؟
- قار جۇمساق.
- ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى اق.
بىزدە قوناقتا دارا ساياحاتشى كەلدى.
دارا جۇمباق جاسىرادى.
مىسىق پەن كۇشىك.
بۇگىنگى قورشاعان ورتا وقۋ ءىس – ارەكەتىندەگى تاقىرىبى «يت پەن مىسىق كورشىلەرىمىز»
- ءۇي جانۋارلارى.
ءۇي جانۋارلارىنىڭ پايداسى، تۇرلەرى تۋرالى سۇرايدى. يتتەر تۋرالى سۇرايدى.
توبەتتەر تۋرالى سلايدتار.
- كۇشىكتىڭ جۇندەرى قانداي ادەمى! ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى قارا.
- بالالار، كۇشىكتىڭ اناسىن نە دەپ اتايمىز؟
- يت دەپ اتايمىز.
- وسى كۇشىككە ات قويايىقشى.
بالالار ءاقتوس دەپ ات قويادى.
- ەندى ءاقتوستىڭ دەنە مۇشەلەرىنە توقتالىپ وتەيىك.
- مىناۋ نەسى؟ - باسى.
- مىناۋ كوزى، ال قۇلاعى نەشەۋ؟ - قۇلاعى ەكەۋ.
- ال، مىناۋ تۇمسىعى، كەۋدەسى، اياعى. اياعى تورتەۋ ەكەن. ال مىناۋ قۇيرىعى. ءاقتوس ادامعا ەركەلەگەندە قۇيرىعىن قوزعالتادى. بالالار، كۇشىك قانداي دىبىس شىعارادى، بىلەسىڭدەر مە؟ - ءاۋ، ءاۋ، ءاۋ، ءاۋ.
- كۇشىك كىشكەنە كەزىندە سۇتپەن قورەكتەنەدى، وسكەننەن كەيىن سۇيەكتى جاقسى كورەدى. يت ءۇي جانۋارى، جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. يت يەسىن كورگەندە قۋانادى، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ، ارتقى اياعىنا تۇرادى. ادام ءيتتى جىبىنەن ۇستاپ دالاعا قىدىرتادى. دالادان كەلگەننەن كەيىن اياقتارىن جۋادى.
اۋىرىپ قالسا مال دارىگەرىنە كورسەتەدى. يت ەت، بالىق، قۇس ەتىن جانە قۇرعاق جەم جەيدى.
ءيتتىڭ سۇيىكتى تاماعى، ول سۇيەك. يت – ادامنىڭ دوسى. ءۇي يەسى قىدىرىپ كەتكەندە يت ءۇيدى كۇزەتىپ قالادى، جانە ءۇي جانۋارلارىن باعۋعا دا ءۇي يەسىنە كومەكتەسەدى ەكەن. بالالار يت ادامنىڭ دوسى، ونى جابىرلەپ ۇرۋعا بولمايدى. ول ءبىزدىڭ، ءۇيىمىزدى، اۋلامىزدى كۇزەتەدى. ال، ەندى مەن سەندەرگە كۇشىكتىڭ اناسى ءيتتىڭ ەرلىگى تۋرالى ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن.

ءيتتىڭ ەرلىگى اڭگىمە وقۋ.
- باياعىدا كەمپىر مەن شال ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ ونشاقتى قويى بولىپتى. قوي باعىپ كۇندەرىن كورەدى ەكەن. ءبىر كۇنى قويعا قاسقىر شاۋىپتى. تۇندە كەلىپ ءبىر قويىن جەپ كەتىپتى. كەمپىر مەن شال «نە ىستەيمىز» دەپ ۋايىمعا باتىپتى. ويلانىپ وتىرعاندا ءۇيدىڭ قاسىنان ءبىر يت ءوتىپ بارا جاتادى. شال يتتەن اقىل سۇرايدى.- يت: «ولاي بولسا، قويلارىڭدى مەن كۇزەتىپ كورەيىن»- دەيدى. تۇندە ءيتتىڭ ىرىلداعان داۋىسىنان، كەمپىر مەن شال دالاعا شىعادى. قاراسا قويلارعا كەلگەن قاسقىردى يت سەزىپ، ءۇرىپ جاتىر ەكەن. سودان باستاپ قويلارىنا قاسقىر جولامايتىن بولىپتى. كەمپىر مەن شال يتكە راحمەتىن ايتىپ
«سەن بىزبەن بىرگە تۇر، ءبىز ساعان جىلى ۇيشىك جاساپ بەرەيىك»- دەيدى.
- يت: جارايدى مەن وندا، قويلارىڭ مەن ءۇيىڭدى كۇزەتەيىن،- دەيدى. يت وسىلاي ەرلىك جاساپ، ادامعا دوس بولىپتى.
- بالالار، سەندەرگە ەرتەگى ۇنادى ما؟
- ۇنادى.
- ەرتەگىدە كىمدەر تۋرالى ايتىلعان؟
- كەمپىر، شال، يت، قاسقىر
- جارايسىڭدار، بالالار! بۇگىنگى وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدە ءبىز كۇشىكپەن تانىستىق. ەندى كۇشىگىمىزدى ورتاعا الىپ، وعان ارناپ ءان ايتىپ بەرەيىك.

ولەڭىن وقۋ:
كۇشىگىم مەنىڭ ءۇرىپ تۇر
ءبىر نارسەنى سەزىپ تۇر
ەسىكتى اشىپ قاراسام
اتام. اجەم كەلىپ تۇر
كىم يت، كۇشىك تۋرالى تاقپاق بىلەدى؟ ۇرەدى ۇيشىكتە كۇشىكتەر،
مىسىقتىڭ دىبىسى شىعادى.
تاربيەشى بالالارعا ءسۇت ءىشىپ وتىرعان مىسىقتىڭ سۋرەتىنە قاراۋدى ۇسىنادى. - مىناۋ - مىسىق. مىسىق ءسۇت ءىشىپ وتىر. سەبەبى مىسىق ءسۇتتى جاقسى كورەدى. مىسىق وتە سۇيكىمدى ءۇي جانۋارى. ول كوپ ۇيدە بولادى. مىسىقتار وتە مەيرىمدى، باۋىرمال بولادى. ادام مىسىقتى قولعا ۇيرەتكەنىنە قاراماستان، ول جابايى ءۇي جانۋارى بولىپ قالادى. مىسىق ەركىندىكتى جاقسى كورەدى، سوندىقتان تۇندە قىدىرادى، ول ادامسىز ءومىر سۇرە الادى. مىسىقتار ەت پەن بالىق جەگەندى جاقسى كورەدى. تاعى ولار ءسۇت تاعامدارىن: ايران، ءسۇت، قايماقتى جاقسى كورەدى. مىسىقتارعا قۇرعاق تاماقتار دا بەرەدى. ۇلكەن مىسىقتار تىشقان، كەيبىر مىسىقتار شوپپەن قورەكتەنەدى. مىسىقتار وتە تازا جانۋارلار، ولار ۋاقىتىندا جۋىنادى، ۇستەرىن تازالاپ تۇرادى. ۋاقىتىندا دالاعا شىعادى.
مىسىقتار ۇيىقتاعاندى وتە جاقسى كورەدى. مىسىقتى سەن رەنجىتسەڭ ول سەنى تىرناعىمەن تىرناپ الادى. سوندىقتان مىسىقپەن اباي بولۋ كەرەك. قۇيرىعىنان تارتۋعا بولمايدى.
مىسىقتىڭ ءتۇسى قارا، ەكى كوزى، ەكى قۇلاعى، ءتورت اياعى، قۇيرىعى بار. بالالار مىسىق تا ادامنىڭ دوسى.
يەسىنە ابدەن باۋىر باسقان مىسىق ونىڭ اۋىرىپ تۇرعان جەرىن تاۋىپ سول اۋىرعان جەرگە جايعاسىپ بار جىلۋىن بەرىپ پىرىلداعان كۇيدە ۇيىقتايدى ەكەن. مىسىقتىڭ ۇزىن مۇرتشاسى بار ول ءيىستى ءدال سەزىپ تابۋعا كومەكتەسەدى.

ە. ەلۋبايەۆتىڭ «الا مىسىق» ولەڭىن وقىپ بەرەدى.
بەتى - قولىن جۋادى.
تىشقانداردى قۋادى،
تازالىقتى ساقتايدى،
اپام ونى ماقتايدى.
- بالالار، مىسىق قالاي دىبىستايدى؟ (مياۋ، مياۋ). بالالار مىسىقتىڭ دىبىسىن سالادى.

مىسىق تۋرالى كىم تاقپاق بىلەدى؟
ساعات سەگىز تاياندى
تارعىل مىسىق وياندى
جاتپايدى ول ەرىنىپ
مىسىق بويىن جازادى.
سوزىلادى كەرىلىپ،
اياق – قولىن سوزادى.
داعدىسى ونىڭ سولاي - دى
ەلدەن بۇرىن تۇرادى.
بەتى - قولىن جۋادى،-
جۋمايدى - اۋ، جالايدى. (م. الىمبايەۆ)

سەرگىتۋ ءساتى:
مىسىق پەن كۇشىك قانداي ەرتەگىلەردىڭ كەيىپكەرلەرى.
«شالقان»، «ماقتا قىز»، «توم ي دجەري» مۋلتفيلم ت. ب.
بالالار ولاي بولسا شاعىن ەرتەگى قويلىمىن كورەيىك.
كۇشىك پەن مىسىق ەرتەگىسىن ساحنالاۋ.
كۇشىك: «اۆ - اۆ» مەن كۇشىكپىن،
كۇشىكپىن كۇشىكپىن
ءتۇنى بويى جاتپايمىن،
تىنىشتىقتى ساقتايمىن. «اۆ - اۆ»
وي - وي اياعىم، اياعىم، اياعىم - اي،
مىسىق: «مياۋ - مياۋ» بۇل كىم، كىمسىڭ؟ ا كۇشىك ەكەنسىڭ عوي، نە بولدى؟ سونشاما ايقايلاپ.
كۇشىك: «اۆ - اۆ» مىسىق مەن اۋلادا ويناپ جۇرگەنىمدە اياعىما اعاش كىرىپ كەتتى، مەنى قۇتقارشى اياعىم اۋىرىپ تۇر. «اۆ - اۆ» جالىنامىن.
مىسىق: جوق مەن سەنەن قورقامىن، سەن مەنى كۇندە قۋاسىڭ. اياعىڭداعى اعاشتى الىپ سەنى قۇتقارسام مەنى قۋا جونەلەسىڭ، ودان دا سولاي وتىرا بەر. مەن ەركىن وينايمىن ليا - ليا - ليا مياۋ – مياۋ.
كۇشىك: مىسىق كەشىرشى ەندى مەن ساعان تيىسپەيمىن، مەنى قۇتقارشى، «اۆ - اۆ».
مىسىق: جارايدى وندا مەن سەنى قۇتقارايىن.
كۇشىك: راحمەت! ەندى ەكەۋمىز دوس بولايىق، بىرگە دوپ وينايىق، مەن ساعان تيىسپەيمىن.
مىسىق: «مياۋ - مياۋ» كەل ەكەۋمىز وينايىقشى مەندە دوپ بار.
مىسىق: «مياۋ - مياۋ» مەن شارشاپ كەتتىم قايتايىقشى.
«كۇشىك» «اۆ - اۆ» وندا ءبىزدىڭ ۇيگە دوبىڭدى الا ءجۇر بىرگە وينايىق.

بالالار 3 توپقا بولىنەدى. ديداكتيكالىق ويىن: «مىسىق، كۇشىك، ۇيشىك» سۋرەتىن قۇراستىرۋ.»
كۇشىك قالاي دەمالىپ جاتادى؟ سەندەر كۇشىككە ۇيشىك جاساپ بەرىپ قامقورىمىزعا الايىق. كۇشىك توپ ۇيشىك قۇراستىرادى، 2 – ءشى كۇشىك، 3 - ءشى مىسىق سۋرەتىن قۇراستىرادى.

قوسىمشا تاپسىرما: «مىسىق پەن كۇشىك نەنى جاقسى كورەدى؟» ايىرماشىلىعىن تاپ.
قۇراستىرعان ءۇي جانۋارلار نەمەن تاماقتانادى، مىنا سۋرەتتەگى تاماقتاردى اجىراتىپ مىسىق پەن كۇشىك سۋرەتىنىڭ قاسىنا قويىندار. تاماق ىشەتىن ارنايى ىدىستارى بولادى.
جارايسىڭدار بالالار!
بالالار مەن سەندەرگە جۇمباق جاسىرامىن مۇقيات تىڭداپ الىڭدار.
تىكىرەيىپ قۇلاعى
مەنەن بۇرىن تۇرادى.
بويىن جازىپ كەرىلىپ،
بەتى - قولىن جۋادى. (مىسىق)
لاعىمنىڭ قۇلاعى سەلتيىپ تۇرادى،
قوزى كورسە بولعانى، ونى تۇرا قۋادى. (كۇشىك)

ەندەشە بەينە كورىنىسكە كوڭىل اۋدارايىقشى. بالالار مىسىق پەن كۇشىك تۋرالى مۋلتفيلمدەر كوپ. بالالار ساباقتان كەيىن وسى ءمۋلتفيلمدى كورسەتەمىن. ساباعىمىز اياقتالىپ قالدى. ءبارىمىز بىرگە بۇگىنگى ساباقتاعى ەرەكشەلىكتەردى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن تاقپاق ايتامىز.
تاناۋى تىرنالىپ، ءىسىپتى،
سوندا دا، قۋادى مىسىقتى.
ادامنىڭ سەنىمدى سەرىگى،
بۇل، ءيتتىڭ بالاسى - كۇشىكتى.
بۇگىنگى قوناققا كەلگەن مىسىق پەن كۇشىككە ارناپ ولەڭ ايتىپ بەرەيىك.
الا مىسىق پاڭدانادى مياۋ مياۋ مياۋ
الدەنەگە قامدانادى مياۋ مياۋ مياۋ
الا مىسىق ايلالى
جان - جاعىنا قارادى مياۋ مياۋ مياۋ
اينالانى قورعاشتاپ اۆ، اۆ، اۆ،
ۇزىن ءتىلى سالاقتاپ اۆ، اۆ، اۆ
قوس قۇلاعى سالبىراپ
دوستىق جايلى ءان شىرقايدى اۆ، اۆ، اۆ، مياۋ، مياۋ مياۋ

قوناققا كەلگەن كۇشىكتىڭ قارنى اشىپ قالعان بولار تاماقتاندىرايىق.
مىسىقايدىڭ قارنى اشقان بولار ءسۇت بەرەيىك.
رەفلەكسيالىق – باعالاۋ كەزەڭى.
بۇگىنگى ساباق ۇنادى ما؟
قوناققا نەلەر كەلدى؟
يت قالاي دىبىستايدى؟
ءيتتىڭ بالاسىن «كۇشىك» دەپ اتايمىز، كوبىنە يتتەر نەمەن ويناعاندى ۇناتادى؟
ءيتتى نەمەسە كۇشىكتى تاماقتاندىرعان سوڭ، ويناتىپ بولعان سوڭ قولىمىزدى جۋىپ وتىرۋىمىز كەرەك. قولىمىزدى جۋمايتىن بولساق ءتۇرلى اۋىرۋلاردى جۇقتىرىپ الۋىمىز مۇمكىن.
يت ۇيدە تۇرا ما، الدە اۋلادا ما؟
يت ادامعا قالاي كومەكتەسەدى؟

مىسىقتىڭ بالاسىن ءبىز «مىسىقاي» دەپ اتايمىز.
بالالار، مىسىق قايدا تۇرادى؟
ول نەمەن ويناعاندى ۇناتادى؟
سەندەرگە باسىن يزەپ راحمەت ايتىپ جاتىر.
جارايسىڭدار بالالار!
بۇگىن ءبىز مىسىق پەن يت تۋرالى ءبىراز ماعلۇماتتار بىلدىك.
جارايسىڭدار بالالار، سەندەر وزدەرىڭنىڭ ءبىر - بىرىڭمەن جاقسى دوس ەكەندەرىڭە سەندىرە بىلدىڭدەر. ولاي بولسا دوستىق تۋرالى تاقپاقپەن ساباعىمىزدى اياقتايىق.

ءبىز كىشكەنتاي بالامىز،
ءوسىپ - ءونىپ تولامىز
تاتۋ - ءتاتتى دوس بولىپ،
دوستىق شەبىن قۇرامىز.
جارايسىڭدار بالالار! سەندەر بۇگىن اشىق ساباققا وتە جاقسى، جاقسى قاتىستىڭدار سوندىقتان سەندەر اتا - انالارىڭدى قۋانتىڭدار.
باعالاۋ: بالالارعا، قۋانىشتى حابارلاما! دەپ جازىلعان حات پاراعى تاراتىلدى.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ